Devoon
| Periode/ sisteem |
Epog/ serie |
Tydsnede/ etage |
M. jaar gelede |
|---|---|---|---|
| Karboon | Mississippium | Tournaisium | jonger |
| Devoon | Laat | Famennium | 372,2–358,9 |
| Frasnium | 382,7–372,2 | ||
| Middel | Givetium | 387,7–382,7 | |
| Eifelium | 393,3–387,7 | ||
| Vroeg | Emsium | 407,6–393,3 | |
| Pragium | 410,8–407,6 | ||
| Lochkovium | 419,2–410,8 | ||
| Siluur | Pridolium | geen gedef. | ouer |
| Die verdeling van die Devoon (IKS). | |||
Die Devoon is ’n geologiese periode van die Paleosoïese Era wat strek van die einde van die Siluur sowat 419,2 miljoen jaar gelede tot die begin van die Karboon sowat 358,9 miljoen jaar gelede. Dit is genoem na Devon, Engeland, waar rotse uit dié periode die eerste keer bestudeer is. Dit is ook ’n chronostratigrafiese sisteem van die Paleosoïese erateem.
In die Devoon het die lewe op land vir die eerste keer ’n noemenswaardige diversifikasie beleef. Vaatryke plante wat spore vrystel, het oor die droë land begin versprei en uitgebreide woude gevorm wat die kontinente bedek het. Teen die middel van die Devoon het verskeie groepe plante blare en wortels ontwikkel en teen die einde van die periode het die eerste saaddraende plante hul verskyning gemaak. Visse het ook in ’n groot mate gediversifiseer, in so ’n mate dat die Devoon dikwels die "era van die vis" genoem word.
Die voorouers van alle vierpotige gewerweldes het aangepas om op land te loop; hul sterk bors- en bekkenvinne het geleidelik in pote ontwikkel.[1] In die oseane het primitiewe haaie toegeneem. Die eerste weekdiere met skulpe het verskyn. Die Laat-Devoon-uitwissing het die seelewe grootliks beïnvloed en verskeie spesies is heeltemal uitgewis.
Die paleogeografie is oorheers deur die superkontinent Gondwana in die suide, die kontinent Siberië in die noorde en die vroeë vorming van die klein kontinent Euramerika tussen-in.
Visse
wysigGedurende die Devoon het 'n groep visse, die Choanichityes, staande poele varswater bewoon. Hierdie visse het behalwe kiewe ook nog longe gehad om vir die periodieke gebrek aan suurstof in die water te vergoed. Hulle kon dus suurstof uit die lug kry deur na die oppervlakte te kom.
Hierdie groep visse het aan die landwerweldiere oorsprong gegee, maar vier geslagte het bly voortbestaan. Die selekantide (Latimeria chalumnae) is seker die beroemdste lewende fossiel. Die eerste voorbeeld van hierdie vis is in 1938 naby die mond van die Chalumnarivier by Oos-Londen gevang. Mev. Marjorie Courtenay-Latimer van die Oos-Londense Museum, na wie die vis genoem is, het die beroemde viskundige prof. J.L.B. Smith daarvan in kennis gestel. Prof. Smith het besef dat die vis ver van sy tuiste gevang is, en het van die seestrome afgelei dat sy eintlike tuiste die Mosambiekkanaal moet wees.
Tetrapoda
wysigVerwantes van Latimeria het in hierdie tyd ook begin om hulle op die land te begeef. Die vroegste Tetrapoda soos Tutusius umlambo en Umzantsia amazana is ook in Suid-Afrika naby Grahamstown in die Oos-Kaap gevind, wat in die Devoon naby die Suidpoolgebied op 70° Suiderbreedte geleë sal hê.[2]
Die einde
wysigAan die einde van die Devoon, rondom 374,5 miljoen jaar geleë, het die Laat-Devoon-massa-uitwissing plaasgevind. Dit is een van die 'Groot Vyf'-massa-uitwissings in Aardgeskiedenis. Die ernstige verlies aan biodiversiteit wat tydens die krisis plaasgevind het, was wêreldwyd. Dit het beide mariene en terrestriële ekosisteme en diere- en plantgemeenskappe getref. Voorgestelde oorsake van dié massa-uitsterwing sluit seeanoksie en globale verkoeling in en dit is moontlik dat die erns van die massa-uitwissing te wyte was aan beide prosesse wat saamwerk. Die meganismes wat tot die fenomeen gelei het is nog onder debat: oseaniese anoksie is moontlik veroorsaak deur eutrofikasie en anoksie op die land deur 'n atmosferiese suurstofminimum gedurende die Laat-Devoon.[3]
Minstens 70% van alle spesies het in die uitwissing omgekom, en sommige skattings dui daarop dat die spesiedood dalk so hoog as 82% was. Die omvang van riwwe het met 'n faktor van 5000 gekrimp van die Frasniese stadium tot die Famennium. Die dominante rifbouers van die Devoon, die stromatoporoïede sponse en die tabelvormige korale, het nooit herstel van die diversiteitsverliese wat hulle in hierdie massa-uitsterwing gely het nie.[3]
Bronne
wysig- Hierdie artikel is gedeeltelik vertaal uit die Engelse Wikipedia
- KENNIS, 1980, ISBN 0798108231, volume 1, bl. 122
Verwysings
wysig- ↑ [1] Fossil tracks record 'oldest land-walkers' - BBC News
- ↑ "South African Fossils Re-write History of Life on Land". Eveything dinosaur.
- ↑ 3,0 3,1 McGhee, G.R. (2012). Extinction: Late Devonian Mass Extinction. In eLS. doi:10.1002/9780470015902.a0001653.pub3.
{{cite book}}: AS1-onderhoud: gebruik authors-parameter (link)
Eksterne skakels
wysig- The Devonian Times
- UC Berkeley-webtuiste oor die Devoon.
- Voorbeelde van Devoon-fossiele
- Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Devoon.
- Wikiwoordeboek het 'n inskrywing vir Devoon.
| Proterosoïkum | Fanerosoïese Eon | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Neoproterosoïkum | Paleosoïese Era | Mesosoïese Era | Kainosoïese Era | |||||||||
| Ediacarium | Kambrium | Ordovisium | Siluur | Devoon | Karboon | Perm | Trias | Jura | Kryt | Paleogeen | Neogeen | Kwartêr |