Veneto

Daar is twee gebruiklike benaminge vir die gebied tussen die Gardameer en die Adriatiese Golf – Veneto en Venesië. Albei het hulle oorsprong in die Romeinse gewes wat in Latyn Venetia genoem is, maar verwys eintlik nie na dieselfde streek nie. Veneto is die amptelike Italiaanse naam vir die huidige administratiewe streek wat sewe provinsies bevat – Verona, Vicenza, Padova (Padua), Rovigo, Venesië (Italiaans: Venezia), Treviso en Belluno.

Venesië sluit as historiese streeksbenaming dikwels ook gebiede oos van Veneto in – Frioelië (Friuli), soms ook dele van die provinsie Trento – wat in die antieke tydperk deel uitgemaak het van die Romeinse regio Venetia en later, vanaf die laat Middeleeue, van die Terraferma of vastelandse gebiede van die Republiek Venesië (waarna alternatief as Domino Veneto verwys is).

Die betekenis van die Latynse Venetia het reeds in die tyd ná die groot laat-antieke volksverhuising vernou tot die kus- en strandmeerstreek onder Bisantynse bewind (die sogenaamde See-Venesië) en uiteindelik die nedersetting in die strandmeer, Venesië. Om verwarring met die stad te voorkom, het in Italiaans vanaf die 18de eeu Venezia as benaming vir die nedersetting en Veneto as benaming vir die streek gebruiklik geraak. Die laasgenoemde is 'n afkorting vir Domino Veneto.^[3]

Die huidige administratiewe gewes Veneto word in sewe provinsies onderverdeel: Belluno, Padua, Rovigo, Treviso, Venesië (Venezia), Verona en Vicenza. Hul grense word bepaal deur artikel 131 van die Italiaanse grondwet. Hulle is in die loop van die geskiedenis verskeie kere gewysig.

Veneto het sy historiese oorsprong as administratiewe eenheid onder meer in die Romeinse keiser Augustus se onderverdeling van die Italiese skiereiland in elf geweste – waarvan die tiende (regio X) Venetia et Histria genoem is. Hierdie geweste het in die Hoë Keisertyd geen besondere administratiewe funksies vervul nie, behalwe vir sensusdoeleindes en die amptelike registrasie van grond in staatsbesit. Die belangrikste historiese bron is Plinius die Ouere se Naturalis historia (III, 126-132)^[4]

Naas Standaarditaliaans word in Veneto ook Venesiaans (of Veneties), Duits of Plodaries (in Sappada/Plogn), Frioelies of Frioeliaans (in die Metropolitane Stad Venesië) en Ladinies (in die provinsie Belluno) gebesig.

Omrede Veneto tans nog geen outonomie geniet nie ('n politieke status wat uitsluitlik deur die Italiaanse parlement in Rome aan 'n administratiewe streek toegeken kan word), word minderheidstale van die owerheid se kant af nie beskerm of bevorder nie. Twee Kimbriese taaleilande, die sogenaamde Sewe (Siben Kamoun) en Dertien Munisipaliteite, wat eers in die 19de eeu deur Duitssprekende taalwetenskaplikes herontdek is, het tot in die tyd van die fascistiese bewind bestaan, maar intussen het Kimbries, 'n taal wat regstreeks uit Middeleeuse Beierse dialekte ontwikkel het, as gevolg van die destydse beleid van Italianisering, die uitbou van die vervoerinfrastruktuur en die emigrasie van jonger bewoners op soek na werksgeleenthede elders in die land, byna uitgesterf.^[5]

Kimbries as benaming vir die taal is afgelei van die Duitse term Zimmerer (Middelhoogduits: Tzimberer "timmermans"), nie die antieke Kimbre nie. Danksy hul vaardighede as timmermans het Beierse setlaars in die Middeleeue moontlik gesogte immigrante geword. Kimbriessprekendes verwys na hulself as Zimbarn of Tzimbar.

Veneto is een van die uitstekende voorbeelde vir 'n ontwikkeling waarna in die 1960's as die "Italiaanse ekonomiese wonder" verwys is. Net soos die aangrensende Frioelië was Veneto nog tot die middel van die 1950's 'n streek wat sterk op landbou gesteun het, maar weens sy betreklik lae inkomstevlakke bevolkingsverliese as gevolg van emigrasie na ander Italiaanse streke en die buiteland gely het.

Vanaf die 1960's het klein en middelgroot familieondernemings as suksesvolle rolspelers op internasionale markte die voortou geneem om Veneto tot een van Italië se voorste nywerheidstreke te ontwikkel. Tans word Veneto onder die welvarendste streke in die Europese Unie gereken, met 'n nominale bruto binnelandse produk (BBP) van meer as 155 miljard € in 2016 (wat gelykstaan aan 9,25 persent van die totale nasionale BBP van Italië).^[6]

Veneto se ekonomie het oorspronklik hoofsaaklik op die tekstiel-, juwele- en voedselbedryf gesteun. Ondernemings uit hierdie sektore het swaar gekry en groot verliese gely gedurende die ekonomiese krisis van 2008 en 2009, en baie van hulle het bankrot gespeel. Vir entrepreneurs in die streek was die resessie 'n aansporing en geleentheid vir vernuwing. So het hulle saamgespan met navorsers om doelgerig aandag te skenk aan nuwe tegnologieë, en Veneto het sy vroeëre rol as een van Italië se mees mededingende streke hervat.^[7] Tans is metaalverwerking, masjienbou, voedselverwerking, die tekstiel- en modebedryf en leerverwerking die belangrikste industriële sektore.

Uitvoere het toegeneem (met Duitsland as die belangrikste mark) en in 2017 14 persent van Italië se totaal van €448 miljard beloop, terwyl die groei van die BBP hoër was as die gemiddeld vir Italië. Binnelandse verbruik in Veneto het met 1,5 persent gegroei, onder meer danksy die laagste werkloosheidsyfer van alle Italiaanse streke, en beleggings met 3,9 persent.^[8] Duitsland was ook die belangrikste handelsvennot wat invoere betref (€50 miljard). Hulle het in 2017 met 11 persent gegroei tot sowat €10 miljard - waaronder motorvoertuie ter waarde van €4,3 miljard, bewerkte metale en ander goedere ter waarde van €1,4 miljard, voedselprodukte (hoofsaaklik suiwelprodukte, €1,1 miljard), chemiese goedere (hoofsaaklik plastiek, €1 miljard) en masjiene (€925 miljoen). Invoere uit Duitsland het ook in die eerste halfjaar van 2018 stewig gegroei met 27,5 persent. Die Duitse aandeel aan Veneto se invoere het sodoende gestyg tot meer as 25 persent.^[9]

Ondanks groeiende industrialisering speel die andbousektor steeds 'n sentrale rol in Veneto se ekonomie. In die uitgestrekte vrugbare riviervlaktes en die omliggende heuwelgebiede word graan, wyn en vrugte verbou. Die riviervlaktes van die Po-delta lewer mielies, koring, aartappels en rys op, terwyl vrugteverbouing, die teel van skaaldiere en vissery 'n lang tradisie in Veneto se kusgebiede het. Die visserybedryf word bedreig deur krimpende visbronne.

Met byna 75 000 hektaar se wingerde word Veneto onder Italië se drie grootste wynboustreke gereken. Wyn word hier veral in die vlaktes langs die Adriatiese Seekus, langs die Porivier en in die berggebiede rondom die Gardameer verbou. Die gewildste kultivars, wat hier aangeplant word, is Garganega, Glera, Pinot Grigio, Pino Bianco, Trebbiano Soave en Chardonnay vir wit wyne, en Rondinella, Corvina Veronese, Merlot en Cabernet Sauvignon vir rooi wyne. Sowat 'n kwart van alle Italiaanse wyne van oorsprong met DOC- en DOCG-sertifisering word hier in 'n vyftigtal gebiede gekelder, waarvan sommige dig bymekaar geleë is. Veneto lewer sodoende meer wyne van oorsprong op as enige ander wynboustreek in Italië.^[10] Die DOC-sertifisering is in Desember 2010 vir die eerste keer ook aan wyne uit die onmiddellike omgewing van Venesië toegeken (Venezia DOC).^[11]

Die Venetiese wynboubedryf trek voordeel uit die heersende klimaat- en grondtoestande. Die streek se rooi en bruin klipperige en kalkagtige grond is uiters geskik vir wingerd-verbouing, net soos die Venetiese klimaat. Uitlopers van die Alpebergreeks beskerm die streek in die noorde teen koue winde uit Noord-Europa. Veneto het dus 'n relatief gematigde klimaat. Wit kultivars word hoofsaaklik in die koeler gebiede van Veneto verbou, terwyl die warmer vlaktes langs die Adriatiese See besonder geskik is vir rooi wyne.

Die Venetiese villa's (Italiaans: Ville Venete), waarvan tussen die 15de en 19de eeu meer as 4 000^[12] deur adellike en welvarende families gedurende 'n lang tydperk van vrede en ekonomiese welvaart in die Republiek Venesië se vastelandse besittings (die Terraferma van Veneto en Frioelië, of Domini di Terraferma) met hul uitstekende netwerk van paaie en waterweë opgerig is en tot belangrike sentrums van landbou, kuns asook die kulturele en ekonomiese lewe ontwikkel het, het danksy hul unieke ontwerpe en die sorgvuldig gekose persele 'n integrale bestanddeel van die Venetiese boukuns, kultuur en landskap geword. Hierdie ryke argitektoniese erfenis tel tans altesaam 3 477 eenhede waarvan 'n twintigtal toeganklik is vir die publiek.

Dikwels het Venetiese villa's as somerwonings gedien. Die groot konsentrasie villa's in bepaalde gebiede weerspieël hul vroeëre funksie as gewilde somervakansieplekke van Venesiaanse welvarendes. So het baie luukse somerhuise in die Riviera del Brenta ontstaan, 'n groen landelike gebied langs die historiese loop van die Brenta-rivier wat oorspronklik Venesië met Padua verbind het. As maklike waterweg en toegang tot die vasteland was hierdie rivierloop 'n soort natuurlike voortsetting van Venesië as strandmeerstad te midde van water. Tussen die 16de en 18de eeu het hierdie gebied sy goue tydperk as gunstelingbestemming van Venesiane en Paduane beleef wat hier die modieuse leefstyl van Villeggiatura of somerverblyf in elegante villa's gevolg het.

As die voorste handelsmoondheid in die oostelike Middellandse See het Venesië met 'n verskeidenheid beskawings en kulturele invloede in aanraking gekom. So was Veneto die eerste streek in Europa waar kruie en speserye, rys en 'n verskeidenheid eksotiese vrugte en groentesoorte ingang gevind het tot die plaaslike kookkuns. Die moerasgebiede van die Povallei was uiters geskik vir die verbouing van rys wat tot 'n Venesiaanse stapelvoedsel ontwikkel het. Rysgeregte neem steeds 'n belangrike plek op die Venesiaanse spyskaart in, met disse soos risi e bisi (rys met ertjies - veral gewild in die vroeë lente wanneer vars ertjies van hoë gehalte beskikbaar is), risotto con scampi (risotto met garnale), riso e trippa (afval met rys) en risotto al neri di seppi (rys met swart inkvissous).

Al was Venesië nie betrokke by die eerste Europese verkenningsvaarte na Amerika, was dit nogtans een van die eerste streke in Italië waar mielie gewild geraak het. Vanaf 1650 het mielie, wat deur Christophorus Columbus na Europa geneem is en aanvanklik as granoturco of Turkse graan bekendgestaan het, ingang tot die Italiaanse kookkuns gevind. Mieliepap het nog in dieselfde eeu 'n stapelvoedsel vir Europese laerinkomstegroepe van Spanje tot Suid-Rusland geword. So ook in Veneto waar dit polenta genoem is. Polenta bianca of wit mieliepap is een van die streek se spesialiteite. Die geel variant is 'n belangrike bestanddeel van Venesiaanse geregte soos fegato alla veneziana (kalflewer met uie en geroosterde polenta).

Danksy Veneto se ligging naby die Adriatiese See speel visgeregte 'n sentrale rol in die Venesiaanse kookkuns. Maar ook gesoute stokvis wat uit Noorweë ingevoer en plaaslik stoccafisso of baccalà genoem is, het die basis van 'n verskeidenheid geregte geword. 'n Venesiaanse gunstelingdis is fritto misto - vis, garnale en inkvis wat in olyfolie diepgebraai en met polenta bedien word. Na Venesiaanse vissop word as brodetto verwys.

Wiki-webtuistes

•   Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Veneto.
• (en) Toerisme-inligting oor Veneto op Wikivoyage

Amptelike webtuiste

• (it) Regione del Veneto

Prosecco

• Die Prosecco-heuwels in die provinsie Treviso Geargiveer 1 Junie 2020 op Wayback Machine

Tekstielbedryf

• Venice Textile Manufacturers

Toerisme

• Veneto - The Land of Venice

Kimbriese taaleilande

• Comitato unitario delle isole linguistiche storiche germaniche in Italia | Einheitskomitee der historischen deutschen Sprachinseln in Italien: Sieben Gemeinden (Siben Kamoun) / Sette Comuni - Zimbrische Gemeinschaft in der Provinz Vicenza. Aus dem Buch «Lebendige Sprachinseln»