Voortrekkermonument

Hierdie monument bestaan uit 'n 41 meter hoë blok omring deur 'n laer van 64 graniet ossewaens. By die ingang is daar 'n beeldhouwerk van 'n Voortrekkermoeder en haar kinders. Die hoofblok het twee vertrekke. Die eerste is 'n 30 meter hoë gewelfde Heldesaal, waarvan die mure bedek is met 'n fries van 27 marmerpanele wat deur Gerard Moerdijk ontwerp is en deur die Lupini-firma gegiet is. Dit bestaan uit 'n mengsel van marmer en sement. Dit beeld die belangrikste gebeure van die Groot Trek uit en is tans die langste bestaande marmerfries in die wêreld. Dit weeg 180 metrieke ton. Die tweede een is die onderste saal, wat 'n granietsenotaaf bevat wat so geplaas is dat daar om twaalfuur op 16 Desember oftewel Geloftedag 'n sonstraal op die senotaaf val. Hierdie senotaaf bevat die inskrywing: "Ons vir jou, Suid-Afrika". Bouwerk aan die monument het egter gesloer en met die uitbreek van die Tweede Wêreldoorlog is dit heeltemal gestaak. Dit is pas na die oorlog hervat, en die monument is op 16 Desember 1949 deur die destydse Eerste Minister, dr. D.F. Malan, ingewy. Die Simboliese Ossewatrek, wat 'n paar maande tevore uit Kaapstad vertrek het, het ook deel gevorm van die feesvieringe.

Op die vier hoeke van die vierkantige monument is standbeelde van onderskeidelik Piet Retief, Andries Pretorius, Hendrik Potgieter en die Onbekende Voortrekker. By die ingang staan 'n beeld van 'n Voortrekkervrou wat haar twee kinders beskerm, geskep deur Anton van Wouw. Die Volkereslagmonument by Leipzig in Duitsland het glo as inspirasie vir die Voortrekkermonument gedien.^[1]

Die voorstel dat 'n monument ter ere van die Voortrekkers opgerig moet word is vir die eerste keer op 16 Desember 1888 geopper, toe President Paul Kruger die Geloftedag-plegtighede by die Bloedrivier in Natal bygewoon het. Maar die Sentrale Volksmonumentekomitee (SVK), wat die bou van die monument behartig het, is eers in 1931 gestig.

Die boubedrywighede het op 13 Julie 1937 tydens 'n plegtigheid op Monumentkoppie begin. Die hoeksteen van die monument is op 16 Desember 1938 deur drie afstammelinge van oorspronklike Voortrekkerleiers gelê: mev. J.C. Muller (kleindogter van Andries Pretorius), mev. K.F. Ackerman (agter-kleindogter van Andries Hendrik Potgieter) en mev. J.C. Preller (agterkleindogter van Piet Retief). 'n Aantal voorwerpe is in die hoeksteen toegemessel, naamlik, afskrifte van: Jan van Riebeeck se dagboek, die Piet Retief-Dingaan-traktaat, Die Gelofte en Die Stem (die eertydse nasionale volkslied van Suid-Afrika), asook 'n Statebybel.^[2]

Die Voortrekkermonument is op 16 Desember 1949 ingewy. Die totale boukoste van die monument het sowat £360 ,000 of R 719 202 beloop. Die koste is grotendeels deur die Suid-Afrikaanse regering gedra.^{[verwysing benodig]} 'n Groot amfiteater met sitplek vir nagenoeg 20 000 besoekers is in 1949 noordoos van die Voortrekkermonument opgerig.

Bokant die ingang van die monument is 'n beeld van ’n buffelkop wat deur Hennie Potgieter gemaak is. Dit dien as simboliese verdediger van die ingang tot die "heiligdom" van die Blanke beskawing. Die hoofingang verleen toegang tot die boonste saal met 'n historiese fries teen die binnemuur. Die fries is 92 m lank en net 'n bietjie hoër as 2 m en stel die gebeure van die Groot Trek chronologies voor.

Die fries is deur die Suid-Afrikaanse beeldhouers F.J. Kruger, Laurika Postma, Hennie Potgieter en dr. P. Kirchoff gemodelleer en daarna in Florence deur prof. Romano Romanelli onder toesig van Postma en Potgieter uit marmer gekap. Daar is altesaam 27 panele wat verskillende gebeure uitbeeld, byvoorbeeld die Voortrekkers se vertrek uit die Kaapkolonie, Louis Trichardt se aankoms in Lourenco Marques, die Slag van Vegkop, die moord op Piet Retief, die aflegging van die Gelofte, die Slag van Bloedrivier en die ondertekening van die Sandrivierkonvensie. Die boonste saal is met 'n wenteltrap verbind met die onderste saal, waar die senotaaf en die brandende fakkel gehuisves word.

Die Senotaaf is die sentrale fokuspunt van die Voortrekkermonument. Die woord senotaaf beteken "leë graf". Dit is die simboliese rusplek van Piet Retief en al die ander Voortrekkers wat tydens die Groot Trek gesterf het.

Een keer per jaar, om presies 12-uur op 16 Desember, skyn die son deur 'n opening in die koepeldak van die monument op die woorde, "Ons Vir Jou, Suid-Afrika", in die middel van die Senotaaf. Die argitek, Gerard Moerdijk, het dit so ontwerp om die sonstraal as God se seën oor die lewe en werk van die Voortrekkers te simboliseer.

Die Senotaaf is van rooi graniet uit die Parys-streek in die Vrystaat gemaak.^[3]

In sy lengtedeursnee bestaan die monument uit 'n onderste en ’n boonste saal en 'n onderste en ’n boonste koepel bokant die sale. In die boonste koepel is 'n opening wat sonlig deurlaat, en die onderste koepel, wat sowat 15 m bokant die vloer van die boonste saal begin, is in der waarheid 'n halwe koepel met 'n groot opening daarin wat omring is deur 'n balkon waarvandaan op die boonste saal neergekyk kan word. In die vloer van die boonste saal is ook 'n opening, en reg onder die opening staan die senotaaf in die onderste saal.

Van die balkon van die onderste koepel kan dus op die senotaaf neergekyk word. Die doel van die openinge is om sonlig deur te laat sodat 'n sonstraal elke jaar om presies 12-uur die middag van 16 Desember op die senotaaf skyn. Van die boonste saal lei 'n trap na die booggang rondom die monument wat 'n vergesig op die omgewing bied. Van die booggang lei trappies na die onderste koepel, en daarvandaan na die top van die monument, bo-op die boonste koepel.

•  
  Gesig deur die luik op die senotaaf.
•  
  Heldesaal in die Voortrekkermonument.
•  
  Senotaaf in die senotaafsaal van die Voortrekkermonument.
•  
  Standbeeld van vrou en kinders deur Anton van Wouw, aan die voet van die Voortrekkermonument.

• Oumatjie Stoffberg
• Winburg Voortrekkermonument

• Landman, A.A.: Die Voortrekkermonument, simbool van sy tyd. In: Lantern. Tydskrif vir Kennis en Kultuur. Jaargang 37, nr. 4, Oktober 1988
• Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0-908409-70-2, volume 29, bl. 18, 19

• http://www.voortrekkermon.org.za/index3.html Geargiveer 14 Oktober 2007 op Wayback Machine
• Die geskiedenis en betekenis van die Voortrekkermonument – Deel 1 (op YouTube)
• Die geskiedenis en betekenis van die Voortrekkermonument – Deel 2 (op YouTube)
• (af) 'n Kort uittreksel uit genl. Smuts se toespraak tydens die inwyding van die Voortrekkermonument, 16 Desember 1949. URL besoek op 8 Februarie 2014.
• (af) 'n Uittreksel uit dr. Jansen se bedankingsrede tydens die inwyding van die Voortrekkermonument op 16 Desember 1949. URL besoek op 8 Februarie 2014.

25°46′35″S 28°10′33″E / 25.77639°S 28.17583°O / -25.77639; 28.17583