Kanton Tessin

S Tessin erstreckt sich südlich vom Alpekamm und bestoht us vil Täler, Gebirg und Höger, wo noch Süde naadisnaa uuslaufed. Em Tail nördlich vom Monte Ceneri sait me Sopraceneri, em Tail südlich devo Sottoceneri. Gmainsami Gränze hät s Tessin im Sopraceneri im nördlichste Nordweste mit em Wallis, im Norde mit em Kanton Uri, im Nordoste mit em Kanton Graubünde und im Weste mit der italienische Provinz Verbano-Cusio-Ossola i de Region Piemont; im Sottoceneri gränzts rundumen a di italienisch Region Lombardei mit de Provinz Varese im Weste und de Provinz Como im Süde und Oste.

Grossi Flüss im Kanton sind de Tessin oder Ticino, won em Kanton de Name ggää hät, dänn d Maggia, de Brenno und d Verzasca. Im Tessin lige au die schwyzerische Tail vo de beide Seee Langesee (Lago Maggiore) und Luganersee (Lago di Lugano).

Sit em Dezember 2005 gits i de Täler vom Locarnese es Projekt för en neue Nazionalpark, de Parco Nazionale del Locarnese. 2018 händ aber d Meerhäit vo de Gmäinde näi dezue gsäit.

D Verfassig vom Kanton Tessin isch vo 1997. Im Staatsroot, der Exekutive, sitzed füf Mitglider; de Grooss Root, d Legislative, hät nünzg Mitglider. Beed Rööt wäred all vier Johr vom Volch nach em Proporzwahlrächt gwählt. D Judikative wird mit der Usnahm vo de Fridesrichter vom Groosse Root gwählt, und zwor amel uf zäh Johr.

Obligatorisch vor s Volch müend Änderige vo de Verfassig; fakultiv abgstumme wird über Gsetz, wänns 7000 Stimmbirächtigti verlanged. Di glych Zahl Lüt cha mit ere Initiative Gsetzesänderige vorschloh; für Verfassigsänderige bruchts 10 000 Underschrifte.

De Kanton Tessin isch in Bezirk (z. B. Leventina), Chrais (z. B. Giornico) und Gmainde (z. B. Bodio) uftailt. Alles i allem gits acht Bezirk un 38 Chrais. D Bezirk spiled aber nu ganz e chlyni Rolle, und d Chrais umschrybed nu d Rayon vo de Fridesrichter.

Offizielli Amtssproch im Tessin isch italienisch. S Tessin bildet drum de gröscht Tail vo de italienischsprochigi Schwyz.

En grosse Tail vo de yhaimische Bevölkerig redt underenand en Tessiner Dialäkt, wo zum Lombardisch, em Italienisch vo de Lombardei, ghört.

Usgstorbe isch d Ghaimsproch vo de Chesselflicker im Val Colla (hinder Lugano), s Rügín, und s Glych gilt für d Ghaimsproch vo de Chämifäger us em Verzascatal, s Taróm.

Im Tessin git s ai ditschsprochigi Gmai, nämli Gurin. Wills im Tessin vil elteri Dütschschwizer hät, wo do ihren Läbesobig verbringed, und au vil Touriste us em dütsche Sprochruum, chönd au nöd wenig anderi Tessiner au Dütsch.

S Tessin läbt starch vom Tourismus. Vil Bsuecher chömed i d Südschwiz wägem milde Klima und em italienische Flär. Me sait em Tessin au «Sunnestube» vo de Schwyz. Es chan aber au starch rägne, vorallem dänn, wänn uf de Alpenordsyte de Föhn goht.

De Tessin isch verchehrsmässig guet erschlosse. Da isch emol d Gotthard-Linie (ehemols Gotthardbahn) vo de SBB und d Autobahn A2, wo au dur de Gotthard is Tessin chunnt. Baidi Linie chömed us em Ruum Basel, Züri oder Luzern und verlönd z Chiasso de Tessin i Richtig Italie wider. E wyteri Schwyzer Nord-Süd-Achse isch d San-Bernardino-Route (A13), wo us em Misox churz vor Bellinzona i d A2 mündet. Im Tessin isch au s Südportal vom Gotthard-Basistunnel, wo im Zämehang mit de NEAT baut und im 2016 eröffnet worden isch.

Drü Päss, wo allerdings im Winter e gwüssi Zyt gschlosse sind, verbindet de Norde mit em Tessin. Da isch de Nufene, de Gotthard und de Lukmanier. Im wytere Sinn chönnt me au no de San Bernardino dezue zelle.

Vo Locarno us fahrt d Centovallibahn, e Schmalspurbahn, dur s Centovalli noch Italie bis uf Domodossola. I vil bewohnte Sytetäler vom Tessin häts Bus- oder Postauto-Linie, uf de Seeä verchehred je noch Johreszyt fahrplanmässig Schiff, und uf mänge Usichtsbärg fahrt e Stand- oder Luftsailbahn.

• Carlo Agliati, Rossana Cardani Vergani, Giuseppe Chiesi, Andrea Ghiringhelli, Anastasia Gilardi, Marco Marcacci, Paolo Ostinelli, Nelly Valsangiacomo: Kanton Tessin In: Historisches Lexikon vo dr Schwiiz.
• Marcello Sorce Keller: Canton Ticino: una identità musicale? Cenobio, LII(2003), April-June, pp. 171–184; au später veröffentlicht im Bulletin – Schweizerische Gesellschaft für Musikethnologie und Gesellschaft für die Volksmusik in der Schweiz, October 2005, pp. 30–37.

• Offizielli Website vom Kanton Tessin (italienisch)
• Offizielli Statistik
• Website vo de Tourismusagentur Tessin

1. ↑ Bilanz der ständigen Wohnbevölkerung nach Kanton. Bundesamt für Statischtik (BFS), 6. April 2017 (provisorisch).