Wandale

Wandale sin e grosse germanische Volksschtamm gsi, wo zur Völkerwandrigszyt qweer dur Europa zoge sin, bevor si sich in Südschpanie und Nordafrika nidergloh hän.

As Urhaimet vode Wandale nint mer s nördliche Dänemark aa, wo e Landschaft Vendsyssel haisst. Historisch und archäologisch nochwiisbar sind d Wandale sitem 1. Joorhundert im westliche Poole (Schlesie). Vo dai uus sind si immer mee gege Südoste drängt und sind sogär bis a d Donau gstoosse, wo d Römer si besigt hend und iri baide Könige Raos und Raptos gfangegnoo hend.

Im Joor 406 sind d Wandale mit villne andere Völker, Alane, Gote, Burgunder, Suebe, s Maintal durab zoge und hend bi Mainz de Rii öberquert, wobi de Wandalekönig Godigisel gfalen isch.

Drufabe sind die verschidnige Stämm ziillos in Gallie umezoge, wos grossi Verwüestige agrichtet hend. Schliessli sind all die germanische Stämm öber d Pyrenäe zoge und hend di Iberischi Halbinsle uuftailt. D Vandale und d Alane hend Andalusie öberchoo, d Westgoote Katalonie und d Suebe Galizie. Aber d Vandale sind nöd lang blibe sondern si sind bi Gibraltar öber s Meer uf Afrika und sind den ostwärts zoge bis zum hütige Tunesie.

Under em König Geiserich hän d Wandaale in Nordafrika denn es Riich gründet mit dr Hauptschtadt Karthago (Tunis). Vo dert uss sinn si dr Seeräuberey nochegange un hän 455 Rom plünderet.

S Vandaleriich isch de erscht uabhängig Staat uffem Territorium vum Römische Riich gsi. Alli andere Germanestaate sin formal Föderate gsi, wo zuemindist zum Schin noch ihr Gebiit im Uftrag vum Kaiser verwaltet hän un au römischi Titel gha hän. D Vandale nit. S Vandaleriich isch 534 vum oströmische Riich im e churze Feldzug zruckeroberet worre. D Vandale hän sich bal nooch dr Gründig vu ihrem Riich mit dr iheimische Bevölcherig vermischt un sin spätistens mit dr arabische Eroberig vu Nordafrika gege 700 als Volch ganz verschwunde.

Nu hütte dreit d Provinz "Andalusie" in Schpanie ihre Namme.

D König vo de Wandale hend sich sitem Gunderich offiziell "Rex Vandlorum et Alanorum" (König vo de Wandale und Alane) gnennt.

• Godigisel (bis 406)
• Gunderich (406-428)
• Geiserich (428-477)
• Hunerich (477-484)
• Gunthamund (484-496)
• Thrasamund (496-523)
• Hilderich (523-530)
• Gelimer (530-534)

D Wandale sin fälschelicherwys für ihri sinnlosi Zerschtörigswuet berüchtigt. I Würklichkeit hän sich d Wandale nüt andersch wie alli andri verhalte, ihri Plündrig vo Rom isch sogar üsserscht "fridlich" abglôffe. D Redensart: "Die hen ghuset wie d Wandale" isch uf d Französischi Revolution zrugg z führe.