Ffynnon

Sefydlwyd Cymdeithas Ffynhonnau Cymru yn 1996, gyda'r nod o warchod ffynhonnau Cymru sydd â thraddodiadau'n perthyn iddynt neu sydd o bensaerniaeth diddorol. Maent yn cyhoeddi cylchgrawn "Llygad y Ffynnon" ddwywaith y flwyddyn; y golygydd ydy'r awdur Eirlys Gruffydd.

Ers y Canol Oesoedd roedd y ffynhonnau hyn yn denu llawer o bererinion a chleifio atynt i gael eu gwella, ac roedd pob math o ofergoelion ynghlwm a nhw. Ceir dros 1,000 ohonynt yng Nghymru, gyda dros eu hanner wedi'u cysegru i seintiau Cristnogol. Mae llawer o'r ffynhonnau hyn, fodd bynnag, yn dyddio'n ôl i gyfnod cyn-Gristnogol; roedd gan y Celtiaid gryn barch at ddŵr ac roedd ganddynt dduwiau i warchod dyfroedd arbennig.

Mae dros traean o'r 1,000 yn ffynhonnau iachaol a thyrai pobl atynt i yfed y dŵr neu ymdrochi ynddo. Defnyddid rhai ffynhonnau i felltithio neu ddarogan e.e. Ffynnon Eilian (Llan-yn-Rhos, Betws-yn-Rhos) ble arferai pobl dalu i felltithio eu gelynion neu i gael gwared o felltith. Arferid hefyd addurno'r ffynhonnau mewn rhai ardaloedd yng Nghymru.^[1]

• Ffynnon Gelynnin, Conwy
• Ffynnon Eilian
• Ffynnon, Sir Gaerfyrddin
• Ffynnongroyw
• Ffynnon Taf
• Ffynnon Lloer
• Ffynnon Llugwy
• Ffynnon Beuno
• Ffynnon Gybi
• Ogof Ffynnon Ddu
• Llyn Ffynnon y Gwas
• Llyn Cwmffynnon
• Ffynnon Lloer
• Ffynnon Gaseg
• Ffynnon Wenffrewi
• Treffynnon

•  
  Ffynnon Oledd
•  
  Ffynnon Saint
•  
  Ffynnon Aelrhiw, SH241294
•  
  Ffynnon Shon, ger y Rhobell Fawr
  (52°48′27.51″ N, 3°49′19.8″ W)
•  
  Ffynnon Llywelyn, Cilmeri
•  
  Ffynnon Eidda, rhwng Llan Ffestiniog ac Ysbyty Ifan
•  
  Ffynnon Saeran, Clawddnewydd
•  
  Dyffryn Ardudwy
•  
  Ffynnon Fair, Nefyn
•  
  Ffynnon Gelynnin, Conwy

Ceir tuag ugain o ffynhonnau hanesyddol bwysig ar Ynys Môn. Gweler: Ffynhonnau Môn.

• Ffynnon Castalia

Ceir chwedl hynafol o'r enw Iarlles y Ffynnon lle ymddengys y Marchog Ddu pob tro mae rhywun yn tywallt ychydig ddŵr ar garreg y ffynnon.

Ceir hefyd ffynhonau olew a nwy.