Liono
Liono (france Lyon [ljɔ̃], arpitane Liyon [lijɔ̃]) estas la tria plej granda urbo de Francio. Ĝi estas la ĉefurbo de la departemento Rhône, de la metropolo Liono kaj de la regiono Aŭvernjo-Rodano-Alpoj. Liono situas je la kunfluejo de Rodano (fr: Rhône, arp: Rôno, occ: Rose) kaj Saono (fr: Saône, arp: Sona). 496 343 loĝantoj en 2012.
| Liono | |||||
| france Lyon, arpitane: Liyon | |||||
| komunumo | |||||
  Fotomontaĵo Liono vidata de la bordoj de Rodano
| |||||
|
|||||
| komunumo en Francio • komunumo de Francio kun specifa stato • urbego • universitata urbo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| |||||
| Oficiala nomo: Lyon | |||||
| Ŝtato |  Francio
| ||||
| Regiono | Aŭvernjo-Rodano-Alpoj | ||||
| Metropolo | Metropolo Liono | ||||
| Arondismento | Liono | ||||
| arondismentoj | 9
| ||||
| Konstruaĵoj | 4
| ||||
| Riveroj | Saono, Rodano | ||||
| Situo | Liono | ||||
| - koordinatoj | 45° 45′ 35″ N 04° 50′ 32″ O / 45.75972 °N, 4.84222 °O (mapo) | ||||
| Plej alta punkto | |||||
| - alteco | 305 m s. m. | ||||
| Plej malalta punkto | |||||
| - alteco | 162 m s. m. | ||||
| Areo | 47,87 km² (4 787 ha) | ||||
| Loĝantaro | 517 092 (2021) | ||||
| Denseco | 10 802,01 loĝ./km² | ||||
| Urbestro | S-ro Gregory Doucet | ||||
| Horzono | MET (UTC+1) | ||||
| - somera tempo | MET (UTC+2) | ||||
| Poŝtkodo | 69001 ĝis 69009 | ||||
| INSEE | 69123 | ||||
| Loko de Monda heredaĵo de UNESCO | |||||
| Nomo | Historia loko de Liono | ||||
| Jaro | 1998 (#22) | ||||
| Numero | 872 | ||||
| Regiono | Eŭropo | ||||
| Kriterioj | iii, iv, | ||||
| |||||
 Arondismentoj de Liono
| |||||
 Vikimedia Komunejo: Lyon
| |||||
| Retpaĝo: www.lyon.fr | |||||
| |||||
Historio
redaktiLiono (tiam latine: Lugdunum) estis fondita de la romia generalo Lucius Munatius Plancus je ĉirkaŭ -43. Dum la romia periodo, Liono estis la gaŭlia ĉefurbo.
La Unua koncilio de Liono (latine: Concilium Lugdunense Primum) estis kunvokita de papo Inocento la 4-a la 24-an de junio 1245 kaj malfermiĝis kvin tagojn poste en Liono. La nombro de partoprenantoj estis verŝajne iom pli malgranda ol Inocento atendis (ĉirkaŭ 150 episkopoj). Ĝia fino estis en la 17-a de julio.
Ĝi konservas du romiajn teatrojn, amfiteatron, preĝejojn el diversaj epokoj, urbodomon el la 17-a jarcento, mezepokan hospitalon, kaj vastan kvartalon de domoj el la 15-a – 17-a jarcentoj, bone konservita kaj revalorigita, nomata malnova Liono (Vieux Lyon). Ĝi estas la ĉefa turisma allogejo en la urbo. La urbo Liono estas Monda Kulturheredaĵo de UNESKO.
En 1536 Francisko la 1-a aprobis instaladon de silkejoj. En 1876 estis en Liono pli ol 105 000 teksiloj.
La Franca Revolucio de 1789 alportis subitan halton al la industria evoluo de la grandurbo, kvankam Napoleono ordonis la rekomencon de la industriigo. Fakte, La urbo iĝis grava industria urbo en la 19-a jarcento. En 1831 kaj 1834, la silklaboristoj de Lyon enscenigis du gravajn ribelojn por pli bonaj laborkondiĉoj kaj salajro. En 1870 kaj 1871, la Liona Komunumo estis mallongdaŭra revolucia movado, de respublikanoj kaj aktivuloj de pluraj komponentoj de la ekstremmaldekstro kiuj kaptis potencon en Liono, organizis balotoj kaj establis aŭtonomian potencon.
Fine de tiu jarcento la evoluo de la grandurbo estis akcelita kiam multaj publikaj konstruaĵoj estis konstruitaj.
En 1895 la fratoj Lumière kreis aparaton nomita la "Cinématographe", kiu funkciis ambaŭ kiel kamerao kaj projekciilo en ilia fabriko de Monplaisir.
La 29-an de oktobro 2020 en la urbo okazis kelkaj islamistaj atakoj.
Vidindaĵoj
redaktiEn Esperanto
redaktiInternacia Foiro de Lyon, 7.—20. marto 1927, eldonis ilustritan prospekton en Esperanto.
Servoj
redakti- Stacidomoj
Stacidomoj de Liono
- Tramtrajno de Liono
- La Olimpika Parko de Liono, aŭ franclingve Parc Olympique Lyonnais (ankaŭ nomata Stade des Lumières, Grand Stade de Lyon aŭ Grand Stade OL), estas la plej granda stadiono en la urbo Liono: ĝi povas gastigi iom pli ol 59 000 spektantojn dum futbalaj aŭ rugbeaj maĉoj. La stadiono estis inaŭgurita je la 9-a de januaro 2016. Posedanto estas la futbala klubo Olympique Lyonnais.
- Universitato de Liono
- Katolika Universitato de Liono
Lokaj famuloj
redaktiEn Liono naskiĝis:
Esperanto en Liono
redaktiLa urbestro Herriot, en frua 20-a jarcento, emis al Esperanto, kiam en la urbo estis radiostacio kun konstantaj esperantaj disaŭdigoj per laboro de E. Borel. En 1904 estis fondita „Amikaro Esperantista de Lyon“. Tie okazis la 7-a kongreso de SAT en 12–16-a de aŭgusto 1927, kun ĉirkaŭ 200 partoprenantoj el 15 landoj.
Nuntempe troviĝas la multlingva kafejo KoToPo, estrita de esperantisto, en Liono kaj ekzistas loka klubo : Espéranto-Lyon.
Okaze de la eŭropaj balotoj, Eŭropo - Demokratio - Esperanto ricevis 11 voĉojn (0,01% de voĉoj) en 2004, 111 voĉojn (0,09% de voĉoj) en 2009 kaj 185 voĉojn (0,15% de voĉoj) en 2014.
Lionaj Esperantistoj
redaktiUrboj kaj urbetoj apud Liono
redaktiKvartaloj de Liono
redaktiLiono estas dividita je naŭ arondismentoj, kreitaj ekde 1852. La arondismentoj estas identifitaj laŭ iliaj nomoj.
- 1-a arondismento: Pentes de la Croix-Rousse flankoj de la ruĝema-kruco, Les Terreaux, Saint-Vincent (Lyon)
- 2-a arondismento: Cordeliers, Bellecour, Ainay, Perrache et Confluent
- 3-a arondismento: La Part-Dieu, La Villette, Montchat, La Guillotière
- 4-a arondismento: La Croix-Rousse Ruĝema kruco, Serin
- 5-a arondismento: Saint-Jean Sankta Johano - Saint-Paul Sankta Paŭlo - Saint-Georges Sankta Georgo (Vieux Lyon), Saint-Just Sankta Justo, Fourvière, Le Point-du-Jour, Ménival, Champvert, La Sarra, Saint-Irénée
- 6-a arondismento: Les Brotteaux, Bellecombe, Tête d'Or Ora Kapo
- 7-a arondismento: La Guillotière, Gerland, La Mouche
- 8-a arondismento: Monplaisir, Le Bachut, Mermoz, Les États-Unis unuigitaj ŝtatoj, Le Grand Trou, Moulin à Vent ventmuelilo, Laënnec
- 9-a arondismento: Vaise, La Duchère, Saint-Rambert-l'Île-Barbe
