Sankt-Peterburgo

La urbo estis fondita en 1703 tuj kiam la rusa armeo konkeris la regionon ĉirkaŭ la estonta urbo Sankt-Peterburgo de la reĝlando Svedio. Unua strategia konstruaĵo en 1703 estis la petropaŭla fortikaĵo en la rivero Neva, kiu de tiam protektis la konstruatan urboteritorion. La nova urbo estis decidita projekto de la engaĝita rusa imperiestro Petro la Granda, kiu volis translokigi la ĉefurbon de sia imperio pli proksime al la nove konkerita areo de la Balta maro. La eŭropema imperiestro volis per tio modernigi la tutan landon, forlasinte "aziecajn" tradiciojn en la malnova ĉefurbo, Moskvo. Petro la Granda nomis la novan urbon nederlande Sankt Pieter Burch - de tiu nomo ekestis la germana nomo Sankt Petersburg kaj sekve la nuna nomo.

De 1712 ĝis 1918 Peterburgo estis ĉefurbo de Rusio, de de 1914 ĝis 1924 kun la rusigita nomo Petrogrado.

La Juliaj tagoj (ruse Июльские дни) estis periodo de maltrankvilo en tiama Petrogrado, inter la 16-a kaj 20-a de julio [la 3-a ĝis 7-a de julio laŭ la malnova julia kalendaro] 1917. Ili estis karakterizitaj per spontaneaj armitaj manifestacioj fare de soldatoj, maristoj kaj industriaj laboristoj kontraŭ la Portempa Registaro de Rusio.

En aŭgusto 1917, dum Lenin estis en Finnlando, la Generalo Lavr Kornilov, Ĉef-Komandanto de la Rusa Armeo, sendis trupojn al Petrogrado en tio kio aspektis militista puĉo kontraŭ la Provizora Registaro. La ĉefministro Aleksandr Kerenskij turnis sin al la Petrograda Soveto, inklude siajn Bolŝevikajn membrojn, petante helpon, kio permesis al la revoluciuloj organizi laboristojn kiel Ruĝa Gvardio por defendi la ĉefurbon. La puĉoklopodo elĉerpiĝis antaŭ atingi Petrogradon, sed la okazaĵoj estis permesintaj al la Bolŝevikoj reveni malferme al la politika scenejo.^[5] Timante kontraŭ-revoluciajn klopodojn el dekstremaj fortoj malamikaj de socialismo, la Menŝevikoj kaj la Social-Revoluciuloj kiuj dominis en la Petrograda Soveto ludis gravan rolon por premi la registaron normaligi rilatojn kun la Bolŝevikoj.^[6] Kaj la Menŝevikoj kaj la Social-Revoluciuloj estis perdintaj multon de la popola subteno pro sia apogo al la Provizora Registaro kaj ties nepopulara kontinuigo de la milito. La Bolŝevikoj profitis tion, kaj tuj la pro-Bolŝevika marksisto Trockij estis elektita estro de la Petrograda Soveto.^[7]

Rekonante, ke la situacio estis pli sekura por li, Lenin revenis al Petrogrado.^[8] Tie li partoprenis en kunsido de la Bolŝevika Centra Komitato la 10an de Oktobro, en kiu li denove proponis, ke la partio estru armitan insurekcion kontraŭ la Provizora Registaro. Tiun fojon la propono venkis per dek voĉdonoj kontraŭ du.^[9] La partio komencis planojn por organizi la ofensivon, okazigante finan kunsidon ĉe la Instituto Smolnij en la 24a de Oktobro.^[10] Tiu estis la bazo de la Milit-Revolucia Komitato (MRK), nome armita milicio tre fidela al la Bolŝevikoj kiu estis establita de la Petrograda Soveto dum la puĉoklopodo de Kornilov.^[11]

En Oktobro, la MRK ricevis ordonon ekkontroli la ŝlosilajn transportojn, komunikadon, presadon kaj instalaĵojn de Petrogrado, kaj faru tion sen sangelverŝado.^[12] Bolŝevikoj sieĝis la registaron en la Vintra Palaco, ekkontrolis ĝin kaj arestis ties ministrojn post la krozŝipo Aurora, kontrolita de la Bolŝevikaj maristoj, pafis kontraŭ la konstruaĵo.^[13] Dum tiu insurekcio, Lenin diskursis al la Petrograda Soveto anoncante, ke la Provizora Registaro estis renversita.^[14] La Bolŝevikoj deklaris la formadon de nova registaro, nome Konsilio de Popolaj Komisaroj, aŭ Sovnarkom. Lenin kaj aliaj Bolŝevikoj anoncis la kreadon de nova registaro.

Pro supozata minaco de la Germana Armeo al Petrogrado, en Marto 1918 Sovnarkom translokiĝis al Moskvo, dekomence kiel portempa prudento. Tie, Lenin, Trockij, kaj aliaj bolŝevikestroj translokiĝis al la Moskva Kremlo, kaj ekde tiam Petrogrado jam ne plu estis ĉefurbo de Rusio.

Dum la Dua mondmilito la urbo eltenis severegan sieĝon fare de germanoj (de la 8-a de septembro 1941 ĝis la 27-a de januaro 1944), dum kiu mortis pli ol unu miliono da urbanoj. Vidu specialajn artikolojn: Sieĝo de Leningrado kaj Vojo de Vivo. La 1an de Majo 1945 Josif Stalin, per Suprem-Komanda Ordono No. 20, nomis Leningradon, kun Stalingrado, Sevastopolo, kaj Odeso, Urbo-Herooj de la milito. Leĝo agnoskanta la honoran titolo de "Urbo-Heroo" estis aprobita la 8an de Majo 1965 (nome 20a datreveno de la venko en la nomita Granda Patriota Milito), dum la epoko de Leonid Breĵnev. La Prezidio de la Suprema Soveto de USSR premiis Leningradon kiel Urbo-Heroo per la Ordeno de Lenin kaj la Ora stelo "pro la heroa rezistado de la urbo kaj tenaceco de la survivantoj de la Sieĝo". La Urbo-Heroa Obelisko kun la Ora stelo en la pinto estis instalita en Aprilo 1985.

En Oktobro 1946 kelkaj teritorioj laŭlonge de la norda marbordo de la Golfo de Finnlando, kiuj estis pasinta al la USSR el Finnlando en 1940 laŭ la pectraktato post la Vintra Milito, estis transigitaj el la Leningrada Oblasto al Leningrado kaj dividitaj en la distriktoj Sestroreck kaj Kurortni. Tiuj inkludis la urbon Terijoki (renomita Zelenogorsk en 1948).^[15] Leningrado kaj multaj ĉeurboj estis rekonstruitaj dum la post-militaj jardekoj, parte laŭ antaŭ-militaj planoj. La ĝenerala plano de 1948 por Leningrad indikis radiusan urban disvolvigon en la nordo same kiel en la sudo. En 1953 la distrikto Pavlovskij en la Leningrada Oblasto estis abolita, kaj partoj de ties teritorio, inklude Pavlovsk, estis kunigitaj kun Leningrado. En 1954 la setlejoj Levaŝovo, Pargolovo kaj Pesoĉni estis kunigitaj kun Leningrado.^[15]

Leningrado donis sian nomon al la Leningrada Afero (1949–1952), nome grava okazaĵo en la postmilita politika luktado en Sovetunio. Ĝi estis rezulto de la rivaleco inter la eblaj sukcedantoj de Stalin el kiuj unu flanko estis reprezentita de la estroj de la urba organizaĵo de la Komunista Partio — nome la dua plej grava en la lando post tiu de Moskvo. La tuta elita estreco de Leningrado estis detruita, inklude la iaman urbestron Kuznetsov, la tiutempan urbestron Pjotr Sergejeviĉ Popkov, kaj ĉiujn ties deputitojn; totale 23 estroj estis kondamnitaj al mortopuno, 181 al prizono aŭ ekzilo (senkulipgitaj en 1954). Ĉirkaŭ 2 000 altrangaj funkciuloj tra la tuta Sovetunio estis elpelitaj el la partio kaj el Komsomol kaj forigitaj el estrecaj postenoj. Ili estis akuzitaj je rusa naciismo.^[16]

La Leningrada Metroo subtera metroa sistemo, desegnita antaŭ la milito, malfermiĝis en 1955 kun ok unuaj stacioj ornamitaj el marmoro kaj bronzo. Tamen, post la morto de Stalin en 1953, la perceptita ornama troigo de la stalinisma arkitekturo estis abandonita. El la 1960-aj ĝis la 1980-aj jaroj multaj novaj loĝejaj kvartaloj estis konstruitaj en la ĉeurbo; kvankam la funkciismaj apartamentaroj estis preskaŭ identaj unuj al aliaj, multaj familioj translokiĝis el la urbocentraj "kommunalka" por loĝi en apartaj apartamentoj.

Terorisma atako en la metroo de Sankt-Peterburgo okazis la 3-an de aprilo 2017 en tunelo inter la metrostacioj Sennaja ploŝĉad kaj Teĥnologiĉeskij institut. Pereis 14 kaj estis vunditaj 51 homoj, ĉiuj civiluloj. La 4-an de aprilo La Enketa Komitato konfirmis, ke la atakon plenumis Akbarĵon Ĝalilov (naskiĝis en 1995) el la urbo Oŝo (Kirgizio), de malgranda grupo ligita al la nomita Islama Ŝtato.

La areo de la urbo Sankt-Petesburgo mem estas 605.8 km². La areo de la federacia subjekto estas 1,439 km², kio enhavas Sankt-Peterburgon mem (konsistanta el okdek unu municipaj "okrug"), naŭ municipaj urboj – (Kolpino, Krasnoje Selo, Kronŝtadto, Lomonosov, Pavlovsk, Petergof, Puŝkin, Sestroreck, Zelenogorsk) – kaj dudek unu municipaj setlejoj.

Granda Sankt-Peterburgo (ruse Санкт-Петербургская агломерация) estas la urba metropolo, kreita ĉirkaŭ Sankt-Peterburgo kaj ampleksas la tutan teritorion de la federacia urbo Sankt-Peterburgo kaj parton de la teritorio de la Leningrada provinco. La aglomerato etendiĝas ĉirkaŭ 50 km de la urbocentro de Sankt-Peterburgo.

• Insulo Dekabristov
• Insulo Nova Holando
• Krjukova kanalo
• rivero Mojka
• Petrograda flanko
• Vasilievski Insulo

• Pulkovo

• Miĥaila palaco
• Miĥajlovskij kastelo
• Nevskij prospekt
• Gostinij dvor
• Palaca placo, Senata Placo, Marsa Kampo
• Narva Triumfarko

• Ermitejo estas mondfama muzeo en Sankt-Peterburgo, kiun konsistigas sep konstruaĵoj: Vintra Palaco, Palaco de Menŝikov, Ermitejo mem, Porcelana muzeo kaj aliaj. Ĝi enhavas la plej grandan rusian kolekton de eksterlanda arto; rusan arton arigas la Rusa Muzeo, ankaŭ en Sankt-Peterburgo.
• Rusa Muzeo
• Muzeo Kunstkamera
• Milit-historia muzeo pri artilerio, inĝenieraj kaj komunikadaj trupoj
• Milit-ŝipara muzeo
• Dom-Muzeo de Aleksandr Puŝkin

• Cesmea preĝejo
• Katedralo de la Sanktaj Petro kaj Paŭlo, kun kariljono de kie eblas aŭdi la himnon de Esperanto
• Katedralo de la Resurekto de Kristo
• Katedralo de la Triunuo
• Monaĥejo Aleksandro Nevskij kun Tiĥvina tombejo
• Armena preĝejo Sankta Katarina

• Bolŝoj-Kamennij-Teatro
• Mariinskij-Baleto
• Mariinskij-Teatro
• Miĥajlovskij teatro
• Sankt-Peterburga cirko

• Smolenska Luterana Tombejo
• Lenfilm
• Kanalo Gribojedov
• Konstruaĵo de la Ĝenerala Stabo
• Instituto Smolnij, Smolnij katedralo
• Taŭrida ĝardeno, Somera ĝardeno, Botanika ĝardeno
• Ponto Aniĉkov

En la Sankt-Peterburga Ŝtata Universitato de Ekonomiko kaj Financoj en 2005 studis ĉirkaŭ 13 mil studentoj en 11 fakultatoj.

La Sankt-Peterburga Rimskij-Korsakov Ŝtata Konservatorio (ruse Санкт-Петербургская государственная консерватория имени Н.А. Римского-Корсакова) estas plej malnova muzika akademio en Rusio. En ĝi funkcias sep fakultatoj: Piana, Orkestra, Popolaj muzikiloj, Komponado kaj Direktado, Vokala, Reĝisora, Muzikologia. En 2016 tie studis ĉirkaŭ 1400 studentoj.

La Nacia Biblioteko de Rusio, (en rusa, Российская Национальная Библиотека) en Sankt-Peterburgo, devenas de la iama Imperia Biblioteko fondita de Katerina la Granda en 1795, kiu jam posedis inter sia libraro la privatan bibliotekon de Voltero, inter aliaj. Ĝi enhavas tridek kvin milionoj de dokumentoj, inter kiuj, 15 milionoj de libroj,^[17] kio faras ĝin la dua plej grava de Rusio, post la Rusia Ŝtata Biblioteko en Moskvo.

• Fizika-matematika liceo 239
• Observatorio Pulkovo

• Ludwig Bohnstedt, germana arkitekto
• Adine Gemberg, germana verkistino
• Svetlana Kuznecova, tenisistino
• Julja Lermontova, kemiistino, sciencistino, unua rusa doktorino pri kemio, kaj tria en Eŭropo kiu ricevis doktorecon.
• Dimitrij Ljasuk, hungara filmisto
• Nikolao Menŝutkin, kemiisto
• Maria Pavlovna Romanova, granddukino, bonfare aginta en Vajmaro
• Vladimir Putin naskiĝis en Leningrado en 1952.
• Bella Rapoport (naskiĝis en Leningrado en 1980), israela kaj rusia intersekca feministino kaj ĵurnalistino

En la urbo ekzistas kvinlinia sistemo de metroo, reto de aŭtobusaj, tramaj kaj trolebusaj itineroj.

Finnlanda Stacio aŭ Sankt-Peterburg–Finljandskij (en rusa: Станция Санкт-Петербург-Финля́ндский Stantsiya Sankt-Peterburg-Finlyandskiy) (IATA: FVS), estas fervoja stacio, kiu funkciigas transporton al okcidentaj destinoj kiel Helsinki kaj Viborg. La stacio estas fama ĉefe kiel la loko kien Vladimir Lenin revenis al Rusio el ekzilo en Svisio la 16an de Aprilo 1917 (novstile), estre de la Oktobra Revolucio. Ploŝĉad Lenina (ruse Площадь Ленина) estas stacio de la Metroo de Sankt-Peterburgo sur Kirovsko-Viborgskaja linio, ĝi situas inter la stacioj Viborgskaja kaj Ĉerniŝevskaja en Sankt-Peterburgo. La stacio estas konektita al Finnlanda fervoja stacidomo de Sankt-Peterburgo kaj formas unuigitan transportan nodon kun ĝi.

La Metroo de Sankt-Peterburgo (ĝis julio 1992 Leningrada metropoliteno Lenin) estas la sistemo de metropolitenaj linioj en Sankt-Peterburgo. La sistemo ekfunkciis la 15-an de novembro 1955. En 2015 la Sankt-Peterburga metroo konsistis el kvin linioj de komuna longeco 113,6 km, 67 stacioj (inter ili 7 ŝanĝostacioj), 251 rulŝtuparoj, 1534 vagonoj. 2,3 mln da homoj uzas la sistemon ĉiutage^[18]. La nuna (por decembro 2015) pago por unu vojaĝo per metroo estas 31 rubloj^[19] sendepende de la longeco de vojaĝo. Oni planas enkonduki laŭzonan pagon (kiam la pago dependos de la elektita itinero). Ĝis la jaro 1982 Sankt-Peterburga metroo estis la plej norda metroo en la mondo^[20].

La Internacia flughaveno Pulkovo (ruse Международный аэропорт Пулково) (IATA-kodo:LED, ICAO-kodo:ULLI) estas internacia flughaveno kun federacia statuso, situanta 15 km de la centro de Sankt-Peterburgo en la distrikto Moskovskij. Ĝi estas la nura flughaveno en Sankt-Peterburgo servanta regulajn flugojn.

La Granda haveno de Sankt-Peterburgo (ruse Большой порт Санкт-Петербург) estas marhaveno en la orienta parto de la Balta Maro. Ĝi situas en Sankt-Peterburgo ĉe la marbordo de la Neva Golfo ĉe la enfluejo de la Neva. La Pasaĝera haveno de Sankt-Peterburgo (ruse Пассажирский порт Санкт-Петербург) estas marpasaĝera haveno en Sankt-Peterburgo, situanta en la okcidenta parto de la Vasilievski Insulo.

• Karl Gräbner, kronikisto
• Petro la Granda mortis ĉi-tie en 1725
• En la iama Leningrado mortis hungara kuracisto Ervin Bauer en 1938.

Sankt-Peterburgo havas partnerajn rilatojn kun la sekvaj urboj:

•   Turku, Finnlando ekde 1957 (unua urbopartnereco de Sankt-Peterburgo)
•   Hamburgo, Germanio ekde 1957 (unua urbopartnereco inter Germanio kaj tiama Sovetio)
•   Dresdeno, Germanio ekde 1961
•   Beogrado, Serbio
•   Berlino-Neukölln, Germanio ekde 1991
•   Zagrebo, Kroatio, ekde 1968
•   Los-Anĝeleso, Usono, ekde 1989
•   Prago, Ĉeĥio, ekde 1991
•   Parizo, Francio, ekde 1997
•   Varsovio, Pollando, ekde 1997
•   Gdansko, Pollando
•   Milano, Italio
•   Istanbulo, Turkio
•   Mumbajo, Barato
•   Nico, Francio
•   Sankt-Peterburgo, Florido, Usono
•   Riŝon-Le-Ciono, Israelo

Krome la urbo havas amikajn rilatojn kun

•   la urbodistrikto Reinickendorf de Berlino en Germanio

Famaj esperantistoj: Nikolaj Kazi-Girej (naskiĝis), Aleksandr Miĥajloviĉ Nedoŝivin, Nikolaj Afrikanoviĉ Borovko, Aleksandr Postnikov (pri kiu Mikaelo Bronŝtejn verkis romanon Dek tagoj de kapitano Postnikov), Grigorij Cejtin (lingvisto), Nelli Kublanova, Varvara Cvetkova.

En la urbo estas kelkaj Esperanto-societoj, inter ili:

• "Espero", fondita la 15-an de aprilo 1892;
• Sankt-Peterburga Interlingvistika Rondo (SPIRo), fondita en 2004.
• klubo de nevidantoj "Amikaro", fondita en 1979.
• Sankt-Peterburga klubo de esperantistoj "Kariljono"

Ensemblo "Blua Ponto" kaj kelkaj aliaj muzikistoj kaj muzik-grupoj artumas en la urbo.

Okazintaj esperantistaj renkontiĝoj:

• SAT-Kongresoj en 1926 kaj 1996.
• en 1995 okazis Internacia Junulara Kongreso.
• En julio 2004 Peterburgo dum tri tagoj gastigis Antaŭkongreson^{[rompita ligilo]} de IJK 2004;
• en 2010 okazis la 26-a Rusia Esperantista Kongreso.

• Ermitejo (muzeo)
• Petro la Unua
• Rusia revolucio de 1917
• FINEK
• Granda haveno de Sankt-Peterburgo
• Pasaĝera haveno de Sankt-Peterburgo
• Internacia flughaveno Pulkovo
• Metroo de Sankt-Peterburgo
• Tramtransporto en Sankt-Peterburgo
• Trolebusa transporto en Sankt-Peterburgo
• Ĉiĵik (tramreto)

• Amery, Colin, Brian Curran & Yuri Molodkovets. St. Petersburg. London: Frances Lincoln, 2006. ISBN 0-7112-2492-7.
• Bater, James H. St. Petersburg: Industrialization and Change. Montreal: McGuill-Queen's University Press, 1976. ISBN 0-7735-0266-1.
• Berelowitch, Wladimir & Olga Medvedkova. Histoire de Saint-Pétersbourg. Paris: Fayard, 1996. ISBN 2-213-59601-8.
• Brumfield, William Craft. The Origins of Modernism in Russian Architecture. Berkeley: University of California Press, 1991. ISBN 0-520-06929-3.
• Buckler, Julie. Mapping St. Petersburg: Imperial Text and Cityshape. Princeton: Princeton University Press, 2005 ISBN 0-691-11349-1.
• Clark, Katerina, Petersburg, Crucible of Revolution. Cambridge: Harvard University Press, 1995.
• Cross, Anthony (eld.). St. Petersburg, 1703–1825. Basingstoke: Palgrave Macmillan, 2003. ISBN 1-4039-1570-9.
• Lee, Stephen J. (2003). Lenin and Revolutionary Russia. Londono: eldonejo Routledge. ISBN 978-0-415-28718-0.
• Leggett, George (1981). The Cheka: Lenin's Political Police. Oksfordo: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-822552-2.
• Montefiore, Simon Sebag (2007). Young Stalin. London: Weidenfeld & Nicolson. ISBN 978-0-297-85068-7.
• Page, Stanley W. (1950). "Lenin and Self-Determination". The Slavonic and East European Review. 28 (71): 342–358. JSTOR 4204138.
• Pipes, Richard (1996). The Unknown Lenin: From the Secret Archive. New Haven, Connecticut: Yale University Press. ISBN 978-0-300-06919-8.
• Read, Christopher (2005). Lenin: A Revolutionary Life. Routledge Historical Biographies. London: Routledge. ISBN 978-0-415-20649-5.
• Rigby, T. H. (1979). Lenin's Government: Sovnarkom 1917–1922. Cambridge, England: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-22281-5.
• Service, Robert (2000). Lenin: A Biography. London: Macmillan. ISBN 978-0-333-72625-9.
• Volkov, Solomon. St. Petersburg: A Cultural History. New York: Free Press, 1995. ISBN 0-02-874052-1.
• White, James D. (2001). Lenin: The Practice and Theory of Revolution. European History in Perspective. Basingstoke, England: Palgrave. ISBN 978-0-333-72157-5.

• Novaĵbendo el Peterburgo (ru)
• Fotoj De Saint-Petersburg (ru)
• Multegaj fotoj de Peterburgo kaj apudaĵoj (ru, en, de)
• Stanislavo Belov (2018-01-19) Submarino D-2: sinko en la pasintecon (esperante). Blogger. Arkivita el la originalo je 2018-01-20. Alirita 2018-01-20. (pri ŝubmarŝipo-muzeo D-2)
• Stanislavo Belov (2018-01-24) Glacirompilo «Krasin» – la rezervita heroo (esperante). Blogger. Arkivita el la originalo je 2018-01-27. Alirita 2018-01-27. (pri glacirompilo-muzeo "Krasin")