Ageza
Ageza[1][a] Oibar ibarreko Ezporogi udalerriko kontzeju bat da, Euskal Herriko Nafarroa Garaia lurraldean kokatuta, Zangozerria eskualdean.
| Ageza | |
|---|---|
 Nafarroa Garaia, Euskal Herria | |
 Herriko ikuspegia | |
 | |
| Kokapena | |
| Herrialdea | Nafarroa Garaia |
| Eskualdea | Zangozerria |
| Udalerria | Ezporogi |
| Administrazioa | |
| Mota | kontzeju |
| Izen ofiziala |  Ayesa |
| Burua (2019-2023) | Francisco Javier Marco Apesteguia (kontzejuburua) |
| Posta kodea | 31492 |
| Herritarra | agezar |
| Geografia | |
| Koordenatuak | 42°34′16″N 1°25′15″W / 42.571°N 1.42086°W |
| Azalera | 6,59 km² |
| Garaiera | 574 metro |
| Distantzia | 53,2 km (Iruñetik) |
| Demografia | |
| Biztanleria | 38 (2021) |
2021 urtean 38 biztanle zituen.
Bertako biztanleak agezarrak dira.
Izena
aldatuAgeza beste hizkuntza batzuetan ere ezagutzen da, hala nola:
- gaztelaniaz: Ayesa ("aiéssa" ahoskatua)
- nafar erromantzez edo aragoieraz: Ayesa ("aiéssa" ahoskatua)
Gainera, toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:[2]
- Aiessa (1059)
- Agessa (1087)
- Aggesa (1104)
- Ayessa (1277)
- Ayerça (1350)
- Ayessa (1366)
- Ayesa (1534)
- Ayosa (1587)
- Ayesa (1802)
- Ayesa (1926)
- Ageza (1990)
- Ageza (1998)
Etimologia
aldatuJatorria ezezaguna da, nahiz eta bi izenak (Ageza eta Ayesa) euskaraz eta erromantzez izan, hurrenez hurren, baina ziur aski jatorri bera izango dute. Aiesa forma ez da zuzena.
1979ko Euskal Herriko udalen izendegian, Euskaltzaindiak Aihertza forma proposatzen zuen, 1990ean atzera egin eta Ageza aukeratu zuen arren.
Ezaugarriak
aldatuArmarria
aldatuAgezako armarria Ezporogiko armarria da. Armarri honek honako blasoi hau du:[3]
| « | Hondo hori batez eta aurrean zuhaitz berde batez osatuta dago. | » |
Geografia
aldatuAgeza Ezporogi udal-barrutian dago, Oibar ibarrean, Zangozerria eskualdean, Nafarroa Garaia herrialdearen ekialdean.
Klima eta landaredia
aldatuAgezako klima mediterraneo motakoa da, nahiz eta iparraldean klima kontinentalaren ezaugarriak izan. Iparraldeko gune menditsuenetan prezipitazioak ugariagoak dira, urtero 800mm inguru, baina zenbat eta hegoalderago urriagoak, herrigunean, esaterako, 500mm euri baino ez dira jausten urtero. Batez besteko tenperatura 12 eta 13 gradu artekoa da eta urteroko egun euritsuak 80 eta 100 bitartekoak.
Agezako basoak asko gutxitu dira denboraz, gaur egun, jatorrizko haritzen eta arteen hedadura 223 hektareakoa baino ez dela. Arteei eta haritzei XIX. mendetik birlandatutako pinu lariziar austriarrak batu arren, basoak herriko azaleraren %7,1 baino ez ziren XX. mendearen amaieran.
Estazio meteorologikoa
aldatuAgezan ez dago estazio meteorologikorik. Hala ere, Oibar pareko udalerrian, estazio bat dagoen, itsasoaren mailatik 556 metrora, Nafarroako Gobernuak 1974n jarritako estazio meteorologikoa dago.[4]
| Datu klimatikoak (Oibar, 1974-2020) | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Hila | Urt | Ots | Mar | Api | Mai | Eka | Uzt | Abu | Ira | Urr | Aza | Abe | Urtekoa |
| Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C) | 19.0 | 23.0 | 28.0 | 29.0 | 36.0 | 39.0 | 41.0 | 41.0 | 40.0 | 31.0 | 25.0 | 19.0 | 41.0 |
| Batez besteko tenperatura maximoa (°C) | 8.8 | 11.1 | 14.7 | 16.2 | 20.9 | 26.1 | 29.7 | 29.5 | 25.2 | 19.4 | 12.9 | 9.4 | 18.7 |
| Batez besteko tenperatura (ºC) | 5.2 | 6.7 | 9.7 | 11.2 | 15.3 | 19.6 | 22.5 | 22.5 | 19.0 | 14.4 | 9.1 | 6.0 | 13.4 |
| Batez besteko tenperatura minimoa (°C) | 1.6 | 2.3 | 4.6 | 6.2 | 9.7 | 13.1 | 15.3 | 15.6 | 12.8 | 9.5 | 5.3 | 2.5 | 8.2 |
| Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C) | -11.0 | -8.0 | -10.0 | -2.0 | 1.0 | 5.0 | 7.0 | 6.0 | 4.0 | -1.0 | -7.0 | -10.0 | -11.0 |
| Batez besteko prezipitazioa (mm) | 50.1 | 48.6 | 47.1 | 73.6 | 57.9 | 47.4 | 28.9 | 30.7 | 57.2 | 77.2 | 57.3 | 68.12 | 654.2 |
| Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm) | 44.0 | 43.4 | 47.5 | 54.0 | 56.0 | 88.5 | 31.0 | 68.0 | 75.5 | 66.5 | 43.1 | 58.0 | 88.5 |
| Prezipitazio egunak (≥ 1 mm) | 8.4 | 7.7 | 6.5 | 10.1 | 8.6 | 5.6 | 4.1 | 3.7 | 5.4 | 8.6 | 9.6 | 9.6 | 87.7 |
| Elur egunak (≥ 1 mm) | 0.8 | 0.9 | 0.7 | 0.2 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.2 | 0.8 | 3.5 |
| Iturria: Nafarroako klimatologia zerbitzua[5] | |||||||||||||
Aukeratu beheko zatian urte-tarte bat, urte horiek goian xehetasun handiagoz ikusteko.
Ikusi edo aldatu datu gordinak.
Historia
aldatuAntzinako errege-jaurerriko hiribildua, non, hala ere, Leireko San Salbatore monasterioak 1059n goiz eskuratu zituen zenbait lursail; mende berean, noblezia-taldeko hainbat gizabanakoren eta abadia hartako monje batzuen izen lokatibo gisa agertzen da. Orreagako Santa Mariak ondasunak eta errentak zituen udalerrian XIII. mendearen erdialdean. Bertako nekazariek, 1280an, 3 kahizeko urteko petxa bat, 3 gari-lapurreta eta beste hainbeste olo-lapurreta ematen zituzten, gehi espezie bakoitzeko 2 kahize eta erdi afari gisa. Joan II.a erregeak Martin Erro ezkutariari 1465ean eman zizkion koroaren errentak betiko, eta haren semeak Grazian Urniza Urizko jauretxeari eman zizkion.
XIX. mendearen lehen erdiko udal-erreforma arte, Ageza gobernatzen zuten diputatu batek, atera berri denak, eta bizilagunen artean aukeratutako errejidoreek. Santa Marina ermitan jende asko ibiltzen zen eskualdeko bizilagunen artean, baita Sauseko eskualdeko aragoiarren artean ere. 1850ean eskola bat zuen, urtean 700 erreal zituena, eta Agezari lur landuetatik lapurtutako 2315 kalkulatzen zitzaizkion, horietako asko mahasti eta olibadikoak; gainerakoetatik, zortziehun besterik ez ziren ereiten urtero, atseden hartzen utzi behar zitzaielako. Gainerako zatia jabego komunekoa zen, eta larrean eta egurrean aritzen zen. Ageza geroago Ezporogi udalerrian sartu zen.
Demografia
aldatu2021 urteko erroldaren arabera 38 biztanle zituen Agezak.[6]
| 2000 | 2001 | 2002 | 2003 | 2004 | 2005 | 2006 | 2007 | 2008 | 2009 | 2010 | 2011 | 2012 | 2013 | 2014 | 2015 | 2016 | 2017 | 2018 | 2019 | 2020 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 53 | 54 | 52 | 49 | 50 | 50 | 52 | 49 | 47 | 47 | 44 | 43 | 42 | 38 | 38 | 39 | 40 | 38 | 36 | 37 | 38 |
Politika
aldatuAgezako kontzejua kontzejuburuak osatzen dute. Egungo kontzejuburua Francisco Javier Marco Apesteguia da.
Kontzejua
aldatuAgezako kontzejua kontzejuburuak osatzen dute, demokratikoki hautatua. Kontzejuburua Francisco Javier Marco Apesteguia da.
Kontzejuburuak
aldatu2011tik, Agezak kontzejuburu bat izan du:
| Kontzejuburu | Agintaldi hasiera | Agintaldi amaiera |
| Francisco Javier Marco Apesteguia | 2011 | 2015 |
| Francisco Javier Marco Apesteguia | 2015 | 2019 |
| Francisco Javier Marco Apesteguia | 2019 | jardunean |
Kultura
aldatuEuskara
aldatuLuis Luziano Bonapartek, 1869an, Ezporogi atzerakada-eremuan sailkatu zen, non euskarak hain atzerakada handia izan duen, non bertako hiztunik apenas geratzen den.[7]
Koldo Zuazok, 2010ean, Ezporogi ez-euskal-eremuan sailkatu zen.[8]
Nafarroako Gobernuak onartutako Euskararen Foru Legearen arabera, Ezporogi eremu ez-euskalduneko udalerria da, eta hori dela eta, hizkuntza ofizial bakarra gaztelania da. 2001eko erroldaren arabera, herritarren %16,70k zekien euskaraz hitz egiten, 2010ean % 16,13k eta 2018n % 6,70k.
Jaiak
aldatu- San Andresko jaiak, abuztuaren bigarren asteburuan
Ondasun nabarmenak
aldatu- San Andres eliza, XVIII. mendeko kristiau eliza.
Oharrak
aldatuErreferentziak
aldatu- ↑ Euskaltzaindia: Euskal Onomastikaren Datutegia.
- ↑ «Ageza - Lekuak - EODA» www.euskaltzaindia.eus (Noiz kontsultatua: 2021-08-30).
- ↑ Otazu Ripa, Jesús Lorenzo. (D.L. 1977). Heraldica municipal, merindad de Sangüesa (I) : Abaurrea-Izalzu. Diputación Foral de Navarra, Dirección de Turismo, Bibliotecas y Cultura Popular ISBN 84-235-0076-4. PMC 911388951. (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
- ↑ .
- ↑ Oibarreko estazioko balio klimatologikoak. Nafarroako Gobernua (Noiz kontsultatua: 2020-08-24).
- ↑ «Ageza» www.ine.es (Espainiako Estatistika Institutua) (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
- ↑ Luis Luziano Bonaparte. Carte des Sept Provinces Basques, montrant la delimitation actuelle de l´euscara, et ses divisions en dialectes, sous-dialectes et varietés, 1863.
- ↑ Koldo Zuazo. El euskera y sus dialectos. Alberdania, 2010.