Otsailaren 22
data
Otsailaren 22a gregoriotar egutegiaren urteko berrogeita hamahirugarren eguna da. 312 egun falta dira urtea amaitzeko, 313 egun bisurteetan.
.jpg)
.jpg)
.jpg)
_%E2%80%93_LOC.jpg)
_by_Erling_Mandelmann_-_3.jpg)
Daturen bat falta bada, urtearen lotura jarraitu han sartzeko.
Gertaerak
aldatuEuskal Herria
aldatu- 1926 – Alfontso XIII.a Espainiako erregeak, Urolako trenbidea inauguratu zuen.
- 2013 – Torturaren Aurkako Taldeak tortura salaketarik jaso ez zuela urte bat bazela adierazi zuen; ETAk ekintza armatuak utzi eta hilabete gutxira, atxiloketetan euskal herritarrei torturak egiteari utzi zitzaion.
Mundua
aldatu- 1979 – Santa Luzia Erresuma Batutik independizatu zen.
- 2005 – 6,4 graduko lurrikara Irango Kermango probintzian. 500 hildako eta 1.000 zauritu eragin zituen.
- 2011 – Zeelanda Berrian 6,3 graduko lurrikara baten ondorioz gutxienez 63 pertsona hil ziren.
Arte eta kultura
aldatuEuskal Herria
aldatuMundua
aldatu- 1483 – Missale Romanum Glagolitice inprimatu zuten Kroazian.
- 2009 – "Slumdog Millionaire" britainiar filmak 8 Oscar Sari lortu zituen Los Angelesen ospatutako 81. ekitaldian.
Zientzia eta teknologia
aldatuEuskal Herria
aldatuMundua
aldatu- 2017 – NASAk TRAPPIST-1 izeneko sisteman lurraren tamaina eta kondizio antzekoak izan zitzazketen zazpi planeta aurkitu zituztela adierazi zuen.
Kirolak
aldatuEuskal Herria
aldatuMundua
aldatuJaiotzak
aldatuEuskal Herria
aldatu- 1653 – Martin Urtsua, Lizarragako kondea, nafar konkistatzailea (h. 1715).
- 1766 – Matías Maestro, arabar apaiza, arkitektoa, margolaria, musikaria, idazlea eta eskultorea , Liman (h. 1835).
- 1853 – Louis Etxeberri, euskal politikaria eta kazetaria (h. 1907).
- 1873 –
- Agustina Lizarazu Larburu, lezoar irakaslea, euskaldunen eskolatzeaz arduratu zena (h. 1965).
- Angeles Sorazu, gipuzkoar lekaimea eta gaztelaniazko idazle mistikoa (h. 1921).
- 1884 – Pedro Aguado Bleye, espainiar historialaria, Sociedad Bilbaínaren liburuzaina, Palentzian (h. 1953/1954).
- 1908 – Santos Begiristain, nafar apaiz katolikoa, Argentinan (h. 1994).
- 1910 – Juliana Zubizarreta, trikiti musikako panderojole eta abeslari gipuzkoarra (h. 2006).
- 1919 – Felix Aranzabal, Angiozarko Itsua, gipuzkoar soinujolea (h. 2006).
- 1923 – Jaime Escudero, bizkaitar futbolaria (h. 2012).
- 1928 – Pedro Sodupe, Gelatxo, gipuzkoar trikitilaria (h. 2007).
- 1930 – Jesús María Hurtado Arrieta, bizkaitar futbolaria (h. 2012).
- 1932 – Felix Zubiaga, euskal idazle eta filologoa.
- 1935 – Mercedes Villacián, arabar irakasle eta politikaria (h. 2002).
- 1939 – Darío Villalba, euskal herritar margolari eta izotz patinatzailea (h. 2018).
- 1942 – Alberto Buen Lacambra, PSE-EEko gipuzkoar politikaria, Ardisan.
- 1945 –
- Juan Ramón Gebara, arabar politikaria.
- Arantza Idiazabal Gorrotxategi, gipuzkoar irakaslea eta euskaltzain urgazlea.
- 1947 – Marcos Vizcaya, bizkaitar politikari eta abokatua.
- 1948 –
- Joaquín Luqui, Kaparroso udalerriko irrati esatari ospetsua (h. 2005).
- Pedro Pegenaute, nafar historialari eta politikaria.
- 1950 – Arantza Mendizabal, bizkaitar politikari eta ekonomilaria, EHUko errektore bitartekari ohia.
- 1952 – Ramón Flecha, bizkaitar soziologoa, soziologia katedraduna Bartzelonako Unibertsitatean.
- 1957 – Ana Díez, nafar zinema zuzendari, gidoigile eta dokumentalgilea.
- 1960 – Lore Erriondo, gipuzkoar pedagogoa, EHUko irakaslea eta Udako Euskal Unibertsitatearen zuzendari ohia.
- 1963 – Edorta Murua, bizkaitar futbolari ohi eta entrenatzailea.
- 1966 – Jon Eizagirre Manterola, gipuzkoar erremontelari ohia.
- 1970 – Estibaliz Urrutia, bizkaitar atleta ohia, 5.000 metroko lasterketan aditua.
- 1973 – Iñigo Pírfano, bizkaitar musikagile eta orkestra zuzendaria.
- 1974 – Richard Oribe, donostiar igerilari paralinpikoa, palmares oparoduna.
- 1981 – Arantza Loureiro, bizkaitar atleta, 100 metroko hesidunean aditua.
- 1985 – Mamen Moreu, aragoiar-bizkaitar ilustratzaile eta komikigilea, Huescan.
- 1986 – Elisabeth Larena, bizkaitar aktorea.
- 1987 – Estibaliz Bajo, gipuzkoar futbolaria.
- 1992 – Sergio Rodríguez Reche, nafar txirrindularia.
- 1994 – Intza Olabarria, bizkaitar geologoa eta artisaua
- 1995 – Sergio Castel, bizkaitar futbolaria.
- 2000 – Marta San Adrián Rocandio, Sanadri, gipuzkoar futbolaria.
- 2002 – Mikel Mendibe, bizkaitar futbolaria.
Mundua
aldatu- 1040 – Rashi, Frantziako erlijio-gizon judua (h. 1105).
- 1302 – Gegeen Khan, Yuan dinastiako bostgarren enperadorea (h. 1323).
- 1403 – Karlos VII.a Frantziakoa, Frantziako erregea (h. 1461).
- 1440 – Ladislao Hil ostekoa, Austriako dukea eta Hungaria, Kroazia eta Bohemiako erregea (h. 1457).
- 1732 – George Washington, lehendabiziko Ameriketako Estatu Batuetako Presidentea (h. 1799).
- 1778 – Rembrandt Peale, estatubatuar margolaria (h. 1860).
- 1785 – Jean Peltier, frantziar fisikaria (h. 1845).
- 1788 – Arthur Schopenhauer, alemaniar filosofoa (h. 1860).
- 1805 – Sarah Flower Adams, emakumezko olerkari ingelesa, zenbait kantu erlijioso ezagunen egilea (h. 1848).
- 1806 – Antoine Wiertz, belgikar erromantizismoaren margolaria (h. 1865).
- 1817 – Niels Gade, daniar musikagile, orkestra-zuzendari, piano-jotzaile, organo-jotzaile eta irakaslea (h. 1890).
- 1818 – Gerrit de Vries, Herbehereetako lehen ministroa (h. 1900).
- 1819 – James Russell Lowell, estatubatuar olerkari, kritikari, argitaratzaile eta diplomazialaria (h. 1891).
- 1824 – Jules Janssen, frantziar astronomoa (h. 1907).
- 1825 – Serafino De Tivoli, italiar margolaria (h. 1892).
- 1827 – Giovanni Battista Ceschi a Santa Croce, Maltako Ordenako 74. Printze eta Maisu Nagusia (h. 1905).
- 1840 – August Bebel, alemaniar politikaria, Alemaniako Alderdi Sozialdemokrataren sortzailea (h. 1913).
- 1842 – Léon Vanderkindere, belgiar historialari, akademikari eta politikaria (h. 1906).
- 1857 –
- Robert Baden-Powell, ingeles militar eta idazlea (h. 1941).
- Heinrich Hertz, alemaniar fisikaria (h. 1894).
- 1864 – Jules Renard, frantziar idazle, kritiko, kontalari eta poeta (h. 1910).
- 1875 – Sofia Adelaida Bavarian, Dukesa Bavarian (h. 1957).
- 1876 – Zitkala-Ša, siux herriko emakume idazle, argitaratzaile, biolinista eta ekintzailea (h. 1938).
- 1878 – Alistair Mackay, eskoziar mediku eta esploratzaile polarra, Hego polo magnetikora iritsi ziren hiru esploratzailetako bat (h. 1914).
- 1879 – Norman Lindsay, australiar artista, idazle eta boxeolari amateurra (h. 1969).
- 1883 – Alice Middleton Boring, estatubatuar biologo, zoologo eta herpetologoa (h. 1955).
- 1886 – Hugo Ball, alemaniar egile eta olerkaria, Dada mugimendu artistikoaren sortzailea (h. 1927).
- 1887 – Savielly Tartakower, errusiar-poloniar xakelari judua (h. 1956).
- 1890 – Leonor Serrano Pablo, espainiar pedagogoa, legelaria, abokatua eta idazle feminista (h. 1942).
- 1892 – Edna St. Vincent Millay, estatubatuar antzerkigile eta poeta lirikoa (h. 1950).
- 1895 – Víctor Raúl Haya de la Torre, perutar politikaria, Herritarren Batasun Iraultzaile Amerikarraren (APRA) sortzailea (h. 1979).
- 1896 – Peter Cheyney, ingeles eleberrigilea (h. 1951).
- 1900 – Luis Buñuel, espainiar zinema zuzendaria (h. 1983).
- 1902 – Fritz Strassmann, alemaniar kimikaria, Otto Hahnekin batera barioaren aurkitzailea (h. 1980).
- 1903 – Morley Callaghan, ingelesezko kanadar idazlea (h. 1990).
- 1904 – Delhy Tejero, espainiar margolaria, marrazkilaria, muralista eta irakaslea, Las sinsombrero mugimendukoa (h. 1968).
- 1907 – Robert Young, estatubatuar aktorea (h. 1998).
- 1908 –
- Rómulo Betancourt, Venezuelako presidentea (h. 1981).
- John Mills, ingeles zinema, telebista eta antzerkiko aktorea (h. 2005).
- 1910 – Baltasar Lobo, espainiar margolari eta eskultorea (h. 1993).
- 1914 – Renato Dulbecco, italiar-estatubatuar sendagile eta mikrobiologoa, 1975eko Medikuntzako Nobel Saria (h. 2012).
- 1917 – Jane Auer, estatubatuar idazlea (h. 1973).
- 1921 –
- Jean-Bédel Bokassa, Afrika Erdiko Errepublikako diktadorea (h. 1996).
- Giulietta Masina, italiar aktorea (h. 1994).
- 1925 – Edward Gorey, estatubatuar irudigile eta idazlea (h. 2000).
- 1926 – Miguel León-Portilla, mexikar filosofo eta historialaria, nahuatl literaturan espezialista zein ikerlari handienetakoa (h. 2019).
- 1930 – Giuliano Montaldo, italiar zinema zuzendari, gidoilari eta aktorea (h. 2023).
- 1932 – Edward Kennedy, estatubatuar politikari eta senataria, John F. Kennedyren anaia (h. 2009).
- 1935 – Danilo Kiš, jugoslaviar idazle eta itzultzailea (h. 1989).
- 1936 – John Michael Bishop, estatubatuar immunologo eta mikrobiologoa, 1989ko Medikuntzako Nobel Saria.
- 1937 – Joanna Russ, estatubatuar idazle, akademiako kide eta feminista (h. 2011).
- 1942 – Christine Keeler, ingeles modelo eta kabaret-dantzaria (h. 2017).
- 1943 –
- Eduard Limonov, errusiar idazlea eta politikaria (h. 2020).
- Horst Köhler, Alemaniako presidente ohia.
- 1944 – Jonathan Demme, estatubatuar zinema zuzendaria, ekoizlea eta gidoigilea (h. 2017).
- 1946 –
- Cristina Alberdi, sevillar abokatu eta politikaria (h. 2024).
- Fred Halliday, irlandar historialari eta Britainiar Akademiako kidea (h. 2010).
- 1949 – Niki Lauda, austriar 1 formulako pilotua eta enpresaburua (h. 2019).
- 1950 –
- Julius Erving, Dr. J, saskibaloiko estatubatuar jokalaria, birrinketen (slam dunk) antzindaria.
- Miou-Miou, frantziar aktorea.
- Genesis P-Orridge, ingeles abeslaria, poeta eta artista (h. 2020).
- Julie Walters, ingeles aktore eta idazlea.
- 1951 – Sema Çeyrekbaşıoğlu, turkiar aktorea (h. 2024).
- 1952 – Saufatu Sopoanga, Tuvaluko lehen ministroa (h. 2020).
- 1954 – Jean-Philippe Vassal, frantziar arkitektoa.
- 1956 –
- Amy Alcott, estatubatuar golf-jokalaria.
- Philip Kerr, eleberri poliziakoen eskoziar idazlea (h. 2018).
- 1959 – Kyle MacLachlan, estatubatuar aktorea.
- 1962 – Steve Irwin, Krokodilo-ehiztaria, australiar naturalista eta telebistako aurkezlea (h. 2006).
- 1963 – Vijay Singh, hindu-fijiar golfaria.
- 1967 – Naomi Foyle, britainiar-kanadar idazle, argitaratzaile eta itzultzailea.
- 1968 – Jeri Ryan, alemaniar-estatubatuar aktorea.
- 1969 –
- Joaquín Cortés, flamenko eta ballet dantzaria eta koreografo ijitoa.
- Brian Laudrup, daniar futbol-jokalaria.
- 1974 – James Blunt, britainiar egile abeslaria.
- 1975 –
- Drew Barrymore, estatubatuar aktorea.
- Salomé Jiménez, espainiar aktorea.
- Fele Martínez, espainiar aktorea.
- 1979 – Débora Falabella, brasildar aktorea.
- 1980 – Lorena Conde, galiziar antzezle, antzerkigile eta poeta.
- 1988 – Ximena Navarrete, mexikar modeloa eta aktorea.
- 1989 – Mila Jam, estatubatuar abeslaria, dantzaria, aktorea eta LGBT eskubideen aldeko ekintzailea.
- 1991 – Rebecca Cheptegei ugandar iraupen-korrikalaria, eraila (h. 2024).
- 1992 – Haris Seferović, suitzar futbolaria.
- 1995 – Lexa, brasildar abeslaria, abestigilea eta dantzaria.
Heriotzak
aldatuEuskal Herria
aldatu- 970 – Gartzea I.a Santxez, Iruñeko erregea eta Aragoiko kondea.
- 1764 – Francisco Ignacio Añoa, nafar artzapezpikua, Iruñeko apezpikua izandakoa, Zaragozan (j. 1648).
- 1888 – Jean-Delphin Alard, lapurtar biolin jotzailea eta musikagilea, Parisen (j. 1815).
- 1899 – Nieves Cano, arabar filantropoa (j. 1847).
- 1900 – Casilda Iturrizar, bizkaitar filantropoa (j. 1818).
- 1951 – Domingo Arrillaga, gipuzkoar futbolaria (j. 1890).
- 1993 – Eusebio Osa Unamuno, euskal idazlea (j. 1936).
- 1997 – Juan Carlos Jones, euskal atleta, distantzia motzetan aditua, Malabon (j. 1947).
- 1998 – Jose Maria Areiltza, euskal herritar politikari eta diplomatikoa eta Bilboko alkatea, Madrilen (j. 1909).
- 2000 – Fernando Buesa, euskal herritar politikaria, ETAk eraila (j. 1946).
- 2008 – Polentzi Gezala, lezoar txistularia, Europa osoan zehar eman zituen kontzertuak (j. 1911).
- 2009 – Román Galarraga, gipuzkoar futbolari, futbol entrenatzaile eta politikaria (j. 1921).
- 2013 – Iñigo Botas, arabar zinema-zuzendari eta gidoilaria, Oviedon (j. 1953).
- 2019 – Alex Tejería, euskal emigratzailea Uruguain, euskal kulturaren zabaltzailea herrialde horretan, Montevideon (j. 1932).
Mundua
aldatu- 606 – Sabiniano, Aita santua.
- 1222 – Alexio I.a Trebizondakoa, Trebizondako enperadorea (j. c. 1182).
- 1512 – Amerigo di Vespucci, italiar merkatari eta esploratzailea (j. 1454).
- 1636 – Santorio Santorio, veneziar medikua (j. 1561).
- 1680 – Catherine Deshayes, frantziar kurandera, sorginkeriagatik heriotza zigorrera kondenatua (j. c. 1640).
- 1690 – Charles Le Brun, frantziar margolaria eta dekoratzailea (j. 1619).
- 1731 – Fredrik Ruysch, holandar sendagilea (j. 1638).
- 1793 – Caspar Friedrich Wolff, alemaniar fisiologoa, enbriologiaren sortzaileetako bat (j. 1734).
- 1810 – Charles Brockden Brown, estatubatuar eleberrigilea (j. 1771).
- 1827 – Charles Wilson Peale, estatubatuar margolari eta naturalista (j. 1741).
- 1841 – Auguste de Forbin, frantziar noblea, margolaria eta Louvre museoko zuzendaria (j. 1777).
- 1875 –
- Camille Corot, frantziar margolaria (j. 1796).
- Charles Lyell, eskoziar geologoa (j. 1797).
- 1901 – Georges Francis Fitzgerald, irlandar fisikaria (j. 1851).
- 1903 – Hugo Wolf, esloveniar-austriar musikagilea eta musika-kritikaria (j. 1860).
- 1904 – Leslie Stephen, ingeles idazle, kritikari, historialari, biografo eta mendizalea (j. 1832).
- 1913 –
- Francisco I. Madero, Mexikoko presidentea (j. 1873).
- Ferdinand Saussure, suitzar hizkuntzalaria (j. 1857).
- 1923 – Théophile Delcassé, frantziar politikaria (j. 1852).
- 1924 – Charlotte Wahlström, suediar margolaria (j. 1849).
- 1939 – Antonio Machado, espainiar poeta (j. 1875).
- 1942 – Stefan Zweig, austriar eleberrigile, antzerkigile, kazetari eta biografoa (j. 1881).
- 1943 –
- Hans Scholl, Alemania naziaren aurka eratutako Arrosa Zuria erresistentzia mugimendu baketsuko kide eta oinarrietako bat, gillotinan (j. 1918).
- Sophie Scholl, Alemania naziaren aurka eratutako Arrosa Zuria erresistentzia mugimendu baketsuko kidea, gillotinan (j. 1921).
- 1944 - Kasturba Makhanji, Mahatma Gandhiren emaztea (j. 1869).
- 1959 – Francis Pelissier, frantziar txirrindularia, Euskal Herriko Itzuliko lehen ekitaldiaren irabazlea (j. 1894).
- 1973 –
- Elizabeth Bowen, ingelesezko irlandar eleberrigilea (j. 1899).
- Katina Paxinou, greziar aktore tragikoa (j. 1900).
- 1980 – Oskar Kokoschka, austriar margolaria, marrazkilaria, grabatzailea, poeta eta antzerkigilea (j. 1886).
- 1981 – Élodie Yung, frantziar aktorea.
- 1983 –
- Mieczyslaw Jastrun, poloniar poeta (j. 1903).
- Romain Maes, belgikar txirrindularia (j. 1912).
- 1984 – Uwe Johnson, alemaniar idazlea (j. 1934).
- 1985 – Salvador Espriu, kataluniar olerkaria (j. 1913).
- 1987 – Andy Warhol, estatubatuar margolari, idazle eta zinema-zuzendaria, Pop Art mugimenduaren sortzaileetariko bat (j. 1928).
- 1990 – Joaquín Casalduero, espainiar literatura kritikari eta saiakera idazlea (j. 1903).
- 1994 – Hans Hürlimann, Suitzako Konfederazioko presidentea (j. 1918).
- 1995 – Emmanuel Roblès, frantziar idazlea (j. 1914).
- 2002 –
- Charles Jones, estatubatuar zinemagilea, marrazki bizidun sortzaile nagusienetakoa (j. 1912).
- Jonas Savimbi, angolar politikaria, Portugalen kolonizazioaren aurkako borrokalaria (j. 1934).
- 2006 – Gisberta Salce Júnior, brasildar emakume transgeneroa, diskriminazio anitzaren ikurra (j. 1960).
- 2007 – Dennis Johnson, NBAko estatubatuar saskibaloi jokalaria (j. 1954).
- 2009 – Carmelina Sánchez-Cutillas, espainiar historialaria eta idazlea, eleberrigile eta poeta (j. 1921).
- 2011 – Chari Gómez Miranda, Doña Adelaida, espainiar kazetari eta telebista-aurkezlea (j. 1930).
- 2013 – Wolfgang Sawallisch, alemaniar orkestra-zuzendaria (j. 1923).
- 2016 – Yolande Fox, estatubatuar abeslari eta modeloa (j. 1928).
- 2018 –
- Forges, espainiar umorista grafikoa (j. 1942).
- Richard Edward Taylor, kanadar fisikaria eta Stanford Unibertsitateko irakaslea, 1990eko Fisikako Nobel Saria (j. 1929).
- 2021 – Lawrence Ferlinghetti, estatubatuar poeta eta argitaratzailea (j. 1919).
- 2022 – Mark Lanegan, estatubatuar konposatzaile eta abeslaria (j. 1964).
- 2023 –
- Safi Faye, senegaldar zuzendari, antropologo, etnologo eta feminista (j. 1943).
- Tatiana Lobo, Txilen jaiotako Costa Ricako idazlea (j. 1939).
Jaiak eta urteurrenak
aldatu- Sehaska egutegiko izendegia: Elisabet, Ixa(bel) eta Marixa.
Kanpo estekak
aldatu