Zinema

Zinemaren historia egiptoarrekin, grekoekin eta erromatarrekin hasi zen. Denborarekin, Asian argi eta itzal jokoak egiten hasi ziren. Era berean, asmakizun horrek XVII. mendean "Linterna magikoa" sortzeko inspirazioa eman zuen. Kaxa batean oinarritutako gailu optiko bat, kanpoko irudiak hartu eta kaxa barruan proiektatzen zituen, gero alderantziz funtzionatzeko.

Geroago, Britainia Handian (XIX. mendea) argazkigintzaren asmakuntza iritsi zen. Garai hartan, lehen kamera iluna asmatu zuten, eta, ondoren, kinetoskopioa asmatu zuten. Tresna hori irudiak mugimenduan hartzeko zen, gero zinta batean irudikatzeko. Kinetoskopioak Lumière anaiak inspiratu zituen, mugimenduan zeuden irudiak islatu nahi baitzituzten; beraz, kinetoskopio bat lortu zuten, eta, harekin batera, bere artefaktua sortu zuten, zinematografoa. Bere mekanismoa disko birakarian oinarritzen zen, segundoko 16 koadroko zinta batean korrika egiten baitzuen. DLP Cinema (Texas Instruments proiektatzailea, 2000). 1895eko abenduaren 28an, Lumière anaiek publikoki proiektatu zituzten Lyongo fabrika frantziar bateko langileen irteera, horma baten eraistea, tren bat eta itsasontzi bat portutik ateratzen. Asmakizun horren arrakasta berehalakoa izan zen.

Urtebetean, Lumière anaiek hamar film baino gehiago sortu zituzten, aktorerik ez izatea eta dekoratu naturalak, laburtasuna, muntaiarik eza eta kameraren kokapen finkoa ezaugarri hartuta. Alice Guy izan zen, ordea, film bat egin zuen lehen pertsona, narrazio-zinemaren eta kultura-narrazioaren sortzailea, Lumière anaien erakusketa-zinema gaindituz eta etorkizunean fikziotzat jo denaren oinarriak ezarriz. Lanbide honen bidez ekonomikoki mantendu zen lehen pertsona ere izan zen. Bere lehen filma —eta, beraz, zinemaren historiako lehen filma— La Fée aux Choux (1896) izan zen. Askoz film gehiago egin zituen, besteak beste, Sage-femme de première classe (1902) eta Esmeralda (1905). Guyren arrakastaren ondoren, Georges Mélièsek lanbide horretan sartzea erabaki zuen. Istorio eta dekoratu fantastikoekin egin zituen filmak, hala nola Faust et Marguerite eta Barbe Bleue (1901), teknika zinematografiko berriak garatu zituen, antzerki-teknika kamerari aplikatuz eta lehen efektu bereziak eta filmatutako zientzia-fikzioa sortuz.

Ordutik aurrera, zinematografia hobetu besterik ez zen egin, eta zuzendari handiak sortu ziren, hala nola Murnau, Erich von Stroheim eta Charles Chaplin. Estatu Batuetan abentura-filmak egin ziren, hala nola Douglas Fairbanks-enak eta drama erromantikoak, hala nola Valentinorenak. Hala ere, edertasun handienekoak Mack Sennetten komediaren bidez sortutako eskola komiko amerikarraren ondorio izan ziren. Eskola hori slapstick-etan eta polizia edo gizena, arabarra eta bibotudo burgesa bezalako gizarte-figuren estereotipazioan oinarritzen da. 1927an, lehen filma estreinatu zen soinuarekin, Jazz-kantaria, eta, hortik aurrera, zinema, ezagutzen zen bezala desagertu egin zen, eta kontakizunaren jarraipen handiagoa eta argumentu-jario handiagoa ezarri ziren. Urte horretan bertan agertu zen bikoizketa.

1935ean, Rouben Mamoulianen Abangoardiaren Azoka (Becky Sharp) filmatu zen Technicolor-en; baina, artistikoki, koloreak bere osotasun gorena lortu zuen Gone With The Wind (1939) lanarekin.

Zinema digitalaren lehen proiekzio publikoa Parisen egin zen, 2000ko otsailaren 2an, Texas Instrumentsek garatutako MEMS (DLP (Argiaren prozesatze digitala) CINEMA) erabiliz.

Errealizazioa ikus-entzunezko esparruan, bideo bat sortzeko prozesua da. Normalean, industria-ekoizpeneko zineman bost etapa bereiz daitezke: garapena, aurre-produkzioa, filmazioa, postprodukzioa eta banaketa. Errealizazioak erabakiak hartzea dakar, bai maila artistikoan, baita maila emankorrean ere. Muga eskura dauden baliabideek soilik ematen dute (aurrekontua eta zein ekiporekin dagoen).

Hauek osatzen dute talde teknikoa:

Ekoizle zinematografikoa film baten antolaketaren eta alderdi teknikoen arduraduna da, hau da, ideia film bihurtzearen arduraduna. Langileak kontratatzeaz, lanak finantzatzeaz eta banatzaileekiko harremanetaz arduratzen da. Bere lana prozesu tekniko edo sortzailearen alderdi jakin batzuetara mugatzen bada, "ko-ekoizle" deritzo.

Ekoizpen zuzendaria, produktore exekutiboa, lokazio burua eta ekoizle laguntzailea ere alor horretan sartzen dira.

Zinema-zuzendaria film baten filmazioa zuzentzen duen profesionala da, eszenaratzearen arduraduna. Aktoreei eta talde teknikoari jarraibideak ematen dizkie. Horretarako, sormenezko erabaki guztiak hartu, beren estilo edo ikuspegi partikularrari jarraitu, dekoratua eta jantziak gainbegiratu, eta filmaketa ondo burutzeko beharrezkoak diren gainerako eginkizun guztiak gainbegiratzen ditu.

Zuzendaritzako laguntzaileak, script edo kontinuista deritzonak, eta irudi digitaleko teknikariek (dit zinema) ere parte hartzen dute.

Gidoilaria gidoia egiteaz arduratzen da, istorio originala, gidoi baten edo beste literatura-lan baten egokitzapena. Hainbat idazle beren literatura-lanen gidoilari bihurtu dira; gidoi zinematografikoaren barruan, literatura-gidoia edo gidoi zinematografikoa bereizten dira, irudiari (deskribapenak) eta soinuari (efektuak eta elkarrizketa) dagokiona kontatzen duena, eta ekitaldietan eta agertokietan banatuta dagoena. Beharrezkoa da gidoi literarioa eta gidoi teknikoa bereiztea, aurrekoari ohar tekniko batzuk eransten baitizkio (planoaren tamaina, kameraren mugimenduak, etab.) Talde teknikoari bere lanean laguntzen diote, eta literatura-gidoia ez bezala, zuzendariak egin ohi du, ez gidoilariak.

Gidoilariarekin batera beste idazle batzuk ere izan daitezke (ko-gidoilariak), edo elkarrizketak idazten espezializatuta dauden elkarrizketatuak.

Gidoilariaren zeregina oso garrantzitsua da, haren lana proiektu osoaren oinarria baita. Gidoia ona bada, zuzendariak film bikaina egin dezake, baina zuzendariak baliabide asko izan arren, filma hutsik geratuko da.

Filmaketetan, soinu zinematografikoaren arduradunak soinu-teknikaria eta mikrofonistak dira. Postprodukzioan, soinu-editorea, musika intzidentalaren konpositorea eta soinu-efektuen (foley) eta bikoizketaren artistak gehitzen dira, jatorrizko soinu-banda sortzeko. Soinua zinearen funtsezko zatia da, zineman soinuaren pertzepzioak barne hartzen baititu: burmuinak entzumen-sistemaren bidez interpretatutako bibrazioak (jatorria, intentsitatea, tonalitatea, materialak, espazioa, etab.), soinu estetikoaren ezaugarriak (testurak eta maiztasunak) eta soinu psikologikoaren ezaugarriak (iradokitzaileak, atseginak, kezkagarriak edo gogaikarriak). Soinu-estimuluak ere erabiltzen dira. Soinua oso garrantzitsua da pantailaren mugak zabaltzen dituelako, arazo narratiboak konpontzen dituelako, muntaia kohesionatzen duelako, ikuslearengan inkontzienteki eragiten duelako eta istorioak eta emozioak transmititzen dituelako.

Argazki-zuzendariak erabakitzen du filma nola ikusiko den, hau da, berak erabakitzen ditu zuzendariaren eta istorioaren eskakizunen arabera, filmaren alderdi bisualak, enkoadraketa, argiztapena, erabili beharreko optika, etab. Filmaren alderdi bisual guztiaren arduraduna da, baita ikuspegi kontzeptualetik ere, irudiaren tonalitate orokorra eta filmaren atmosfera optikoa zehaztuz.

Argazki-ekipoa da ugariena, eta argazki-zuzendariaz gain, honako hauek osatzen dute: kamarografoa, lehen kamera-laguntzailea edo fokista, bigarren kamera-laguntzailea, negatibo-kargagailua, elektrizitate-arduraduna, elektrikoak edo argi-operadoreak, travelling edo dolly grip, kamera-egonkortzaileak (steady cam) eta beste laguntzaile edo ikastun batzuk.

Muntaia zinematografikoa film fotografikoan erregistratutako hartualdiak mihiztatzeko teknika da, forma narratiboan, dramaturgikoan eta, bereziki, erritmikoan modelatzeko eta ikus-entzunezko esaldiak eraikitzeko: eszenak eta sekuentziak. Filma grabaketaren ondoren, erregistratutako planoen aukeraketa bat ideia eta dinamika jakin baten arabera ordenatu eta batzean datza, gidoian, zuzendariaren ideian eta muntatzailearen ekarpenean oinarrituta. Muntatzaileak irudia soinuarekin sinkronizatzen du (normalean muntaketa-laguntzaileari ematen zaio zeregin hori). Eguneroko hartualdiak bisitatzen ditu zuzendariarekin eta taldeko funtsezko kideekin batera (argazki-zuzendaria, bere lana gainbegiratzen duena).

Gaur egun, film asko bideoan muntatzen dira, eta, ondoren, muntaketa hori erreferentzia gisa erabiltzen da negatiboa mozteko eta lotzeko. Hasieran, zeluloidezkoa zen, eta, ondoren, azetatoak eta poliesterrak ordezkatu zuten, lehenengoaren arriskugarritasun handia zela eta. Eguneroko hartualdi horiek egunero prestatzen dira filma filmatzen den bitartean. Postprodukzioa da muntatzaileak filmaren lehen muntaketa osatzeko behar duen material guztia bildu duen unea. Zuzendariak eta ekoizleak azken muntaia onartu ondoren, soinu-muntatzaile espezializatu batek arazo posibleak zuzentzen ditu. Behar izanez gero, soinu-muntatzaileak grabazio-estudio batean grabatzen ditu elkarrizketak, eta aktoreek dagokien irudia ikusten dute proiekzioan. Prozesu horri bikoizketa esaten zaio. Soinu-muntatzaileek grabazioak biltzen dituzte eta batzuetan soinu berriak sortzen dituzte (soinu-efektuak) eszena baten indar dramatikoa areagotzeko. Soinu-banda prestatzen den bitartean, muntatzaileak efektu optikoak eta pelikulan sartuko diren izenburuak ere gainbegiratzen ditu. Azken urratsetako bat soinu-bandak master bakar batean prestatzea eta nahastea da. Lehenik eta behin, magnetikoa izango da, eta bertan jasoko dira elkarrizketak, musika, zuzeneko soinua eta soinu-efektuak, irudiarekin sinkronizatuak eta banda bakoitzaren bolumenari egokituak. Elkarrizketarik gabeko nahasketak filma beste hizkuntza batzuetan banatzeko bikoizketa ahalbidetzen du.

Gidoira egokitzeko beharrezkoak diren kamera-mugimendu guztiak egin eta egiteaz arduratzen da zuzendariaren zuzendaritzapean.

Arte-arloak arte-zuzendari bat edo batzuk izan ditzake, behar izanez gero. Bat baino gehiago izanez gero, produkzio-diseinatzaile batek koordinatzen ditu, eta bera arduratzen da filmaren estetika orokorraz. Zuzendari horiek bertaratuak eta arduradunak izango dituzte, hala nola, eszenografoak, jantzien arduradunak, jostunak, makillatzaileak, ile-apaintzaileak, lanabesak eta beste kide osagarri batzuk. Horien artean pintoreak, zurginak edo eraikitzaileak. Ikusmen-efektuetan eta efektu optikoetan espezialistak direnak ere arlo horren mende daude.

Aktore bikoitz gisa ezagunagoa da aktorearen osotasun fisikoari eusteaz arduratzen den pertsona, arrisku-eszenak egiteko behar diren trebetasunak ez dituena. Hauek fisikoki eta mentalki prestatuta daude, zinemako eszenak filmatzean jarduera arriskutsuak egiteko gai dira.

Gidoi grafikoa eszena bakoitzean, filmatu aurretik, sekuentziak eta aktoreen plano-aldaketak, keinuak eta posizioak definitzeko erabiltzen da. Bertan, komiki bat balitz bezala ikusten dugu pelikula osoa. Gainera, elementu hori funtsezkoa da ekipo teknikoak filmatuko denarekiko duen ulermen egokirako, plano batzuen zailtasunekin edo kontuan hartu beharreko gauzekin egindako oharrak barne.

Banatzaileek, normalean produkzio-etxeetatik independenteak diren enpresek, zinema-aretoetan edo telebistaz emititzeko eskubideak erosten dituzte, eta pelikularen eskubideak saltzen dizkiete erakusleei (banakoei edo erakusketa-kateei), telebista-kateei, bideoklubeei edo bideo-zintak saltzen diren beste establezimendu batzuei. Halaber, pelikulen publizitateaz eta sustapenaz arduratzen dira, baita emanaldirako beharrezkoak diren kopiak egiteaz eta diru-sarreren eta gastuen zifrak kontrolatzeaz ere. Ekoizleak filmeko diru-sarreren ehuneko bat ematen dio banatzaileari, normalean % 50era iristen dena. Gainera, banatzaileak ekoizlearen onuretatik filmaren kopien zenbatekoa kentzen du.

Bigarren mailako merkatuak diru-sarrera gehigarriak ematen dituztenak dira, ekoizpenaren hasierako helburua ez zirenak. Merkatu horietan askotariko objektuak sartzen dira: filmeko pertsonaien izena duten jostailuak (batez ere marrazki bizidunetakoak), kamisetak, gidoiaren argitalpena, filmaketaren gorabeherei buruzko film laburrak (nola egin zen edo making of) eta jatorrizko soinu-bandaren disko, kasete edo konpaktuko grabazioak. Ekoizleek beren musikaren banaketa fonografikoaren eskubideak uzten dizkieten konpositore ezagunak bilatuko dituzte.

Pelikularen elkarrizketa erregistratzen da, efektu bereziena, eta bertan ekintzak babesten dituzten era guztietako ingurumen-soinuak egin dira (kilkerrak, trafikoa, txoriak, etab.).

Zinema generoak teoria zinematografikoan, filmak taldeetan sailkatzeko erabiltzen dituzte^[2]. Antzekotasunak edo topikoak partekatzen dituzten film batzuk genero bat osatzen zuten. Hona hemen genero nagusiak^[3]:

• Zinemaren historia

• Soinu bandei buruzko erreportajea ARGIA astekarian
• Zinema digitalak ekarriko dituen aldaketen inguruko erreportajea Argia aldizkarian.
• Azpitituluak ala bikoizketa mahai-ingurua Argia aldizkarian (2012).