Energia nuklear

Energia nuklearra atomoaren nukleoan gordetzen den energia da. Atomoak beren ezaugarriei eutsiz banatu daitezkeen partikularik txikienak dira. Atomoaren nukleoan protoiak eta neutroiak daude batera. Energia nuklearrak bi partikulak batera egoteko energia sortzen du. ^[1]

Erreakzio nuklearretan askatzen den energia energia nuklearra da. Erreakzio hauek zenbait elementu kimikoren isotopo batzuen nukleo atomikoetan gerta daitezke.

Mota honetako erreakziorik ezagunena, erreaktore nuklearretan arrunta dena, uranio-235 isotopoaren (²³⁵U) fisioa da. Hala ere, erreaktoreetan beste isotopo batzuk parte hartzen duten erreakzioak ere gertatzen dira. Naturako erreakzio nuklearrik usuena izarretan gertatzen den deuterio-tritio (²H-³H) bikotearen fusioa da.

Hedaduraz, energia nuklear deritzo, baita ere, energia horretaz egiten den aprobetxamenduari, esaterako energia elektrikoa edo energia termikoa lortzeko prozesuari, eta aprobetxamendu horren inguruan existitzen den ezagutza eta teknikei.

Artikulu edo pasarte honek eduki, gramatika, hiztegi edota ortografia akatsak ditu. Lagundu nahi baduzu, zuzendu ezazu.

Energia nuklearra 1896an Antoine-Henri Becquerel-ek aurkitu zuen. Zientzialari frantsesak, uranioa, erradiazioa eragiten zuen substantzia aurkitu zuen. Energia nuklearraren aurkitzailetzat jo izan da.

Urte berean, Pierre eta Marie Curie bikoteak Becquerel-en esperimentuekin batera, polonioa aurkitu zuen, honek erradiazio maila handiagoa  zeukala uranioarekin konparatuz.  Senar-emazteek aurkitu zuten, Radioa izenarekin.

Hiru elementu hauen ezaugarriek garrantzi handia hartu zuten energia nuklearraren garapenean.

Albert Einstenek E=mc² ekuazio ezaguna proposatu zuen.

E=mc2 ekuazioa iraultzailea izan zen fisika nuklearreko hurrengo azterketetarako, gainera energia eta masaren konbertsioak erlazionatzen zituen, eta, beraz, esan daiteke bi erakundeak gauza beraren adierazpen desberdinak zirela.

Hala nola,  energia (E) eta masa (M) elementuen erlazioa argiaren abiaduran datza. ^[2]

1938ko bukaeran, Bigarren Mundu Gerraren barnean,alemaniar ikertzaile talde batek Otto Hahn, Fritz Strassmann, Lisa Meitner eta Otta Frisch osaturik, fisio nuklearra aurkitu zuten. Ikertzaileak, fisio nuklearraren fenomenoak aurkitu zituen bario elementuarengatik, ohartu ziren elementu horrek uranioaren nukleoa zatitzen zuela.

Fisio nuklearraren lehenengo ikerkuntzak  Otto Hahn eta Lise Meitner  egin zituzten.

Otto Frisch eta Lise Meitner ondorioztatu zuten uranioa neutroiekin talka egitean.uranioa neutroiak harrapatzen zituela,eta bi fragmentuetan banatzen zela. Horregatik, energia handi bat igorritzen zuen. Ohartu ziren fenomenoa hau fisio nuklearra zela.^[2]

Fusio nuklearra, bi nukleoen masa, burdina baino gutxiago bada, energia askatzen du. Baina bi nukleo pisutsuen arteko fusioa bada, burdinak energia bereganatzen du. Hidrogenoko fusioan ordea, bi protoi hurbildu behar dira, interakzio nuklear gogor bat lortzeko.^[2]

Fusio nuklearra forma naturalean izarretan gertatzen da.

Fusio artifiziala lortzea, zenbait enpresek bakarrik lortu dute, baina kontrolperik gabe. Nuklear transmutazioaren esperimentuak aurkitu baino lehen, nukleo arinen fusioa (hidrogenoaren isotopoak) ikertzen egon zen Mark Oliphant 1932an. Fusio nuklearra militarki erabiltzeko ikerketak 1940an hasi ziren, Manhattan Proiektu bezala. Baina ikerketak ez zuen lortu arraskatarik 1952ra arte. Fusio nuklearra era zibilean erabiltzeko ikerketak 1950an hasi ziren martxan eta gaur egun oraindik dabiltza. ^[3]

Nukleoa, atomo baten erdiko zatia da, karga positiboa du, eta atomoaren masa totalaren %99,999 baino gehiago kontzentratzen du.

Nukleoak osatzen dituzten neutroiek eta protoiek 1 u inguruko masa dute. Protoia elektrikoki kargatuta dagoela +1 karga positiboarekin, eta neutroiak berriz, ez du karga elektrikorik. Indar elektromagnetikoen eta grabitatorioen existentzia bakarrik kontuan hartuta, nukleoa ezegonkorra izango litzateke, materiaren existentzia ezinezkoa eginez. Horregatik, ereduei hirugarren indar bat gehitu behar izan zitzaien: indar indartsua.^[4]

1935ean, Hideki Yukawak lehen soluzioa eman zion indar berri horri, partikula berri baten existentziaren hipotesia ezarriz: mesoia. Mesoirik arinenak, pioiak, eragiten du irismen handiko nukleoien arteko potentzial gehiena (1 rfm).

Yukawaren potentziala (OPEP potentziala) S1 eta S2 spin-partikulen elkarrekintza behar bezala deskribatzen duena, honela idatz daiteke:

${\displaystyle {\displaystyle V(r)={\frac {g_{\pi }^{2}(m_{\pi }c^{2})^{3}}{3(Mc^{2})^{2}{\hbar }^{2}}}\left[s_{1}s_{2}+S_{12}1+{\frac {3R}{r}}+{\frac {3R^{2}}{r^{2}}}\right]{\frac {e^{-{\frac {r}{R}}}}{\frac {r}{R}}}}}$^[5]

Fisio nuklearra, atomo baten nukleoa zati txikiagotan zatitzen duen erreakzio nuklearra da. Zatiketaren ondorioz, sarritan neutroi askeak eta nukleo atomiko arinagoak sortzen dira, eta azken hauek fotoiak sor ditzakete gamma izpi forman. ^[6]

Uranioaren nukleo baten fisioan, uranio-zatiketaren ondorioz bi nukleo arinago agertzeaz gain (batez beste 2,5 U235-aren kasuan), 2 edo 3 neutroi igortzen dira abiadura handian (energia).

Uranioa nukleo astuna denez, ez da betetzen N=Z erlazioa (protoi-kopuru bera eta neutroi-kopuru bera); beraz, fisioaren produktuek neutroi gehiegi dituzte. [6]

Gehiegizko neutroi horiek, dezegonkorrak (erradioaktiboak) bihurtzen dituzte fisio-produktuak, eta egonkortasuna lortzen dute beta-desintegrazioagatik, soberan dauden neutroiak desintegratzen baitira ^[6]

Fusio nuklearra prozesu atomiko bat da, non bi nukleo edo gehiago batzen diren beste nukleo astunago bat sortzeko. Prozesu honekin, energia kopuru handia igortzen edo xurgatzen da. Fusio nuklearra bi modutan gerta daiteke, modu naturalean, izarren barnean, eta artifizialki, fusioko lehergailu termonuklearretan (H lehergailuan) eta fusioerreaktore esperimentaletan.^[7] Izarretan, fusioa elementu kimiko mota baten artean gertatzen den arren, hidrogenoa da elementu sinpleena. Hidrogenoak hiru isotopo ditu: hidrogeno arrunta, deuterioa eta tritioa. Izan ere, fusioak eskatzen du, nukleoek lotzen direnean, jasaten duten aldarapen elektrostatikoa gainditzea; beraz, zenbat eta karga elektriko txikiagoa izan, orduan eta txikiagoa izango da karga elektrikoa.^[7]

Erreakzio interesgarria deuterioa eta tritioa bateratzean sortzen da:

${\displaystyle {\displaystyle {}_{1}^{2}\!H+{}_{1}^{3}\!H\rightarrow {}_{2}^{4}\!He+n+17,6MeV}}$^[5]

Erreakzio horretan, 17,6 MeV askatzen dira fusio bidez, hidrogeno-isotopoekin egindako gainerako konbinazioetan baino gehiago. Gainera, erreakzio horrek, neutroi oso energetikoa ematen du.^[7]

Neutroi hori, ondorengo fusio-erreakzioetarako, erregai gehigarria sortzeko erabil daiteke, litioa erabiliz, adibidez. Litioaren fusioan, litioaren gramo bakoitzean askatutako energia, ia mila aldiz handiagoa da, uranio naturalaren gramo batean lortutakoa baino

Beta desintegrazioa beta partikula bat (elektroi bat edo positroi bat) igortzen duen desintegrazio erradioaktiboa da. Elektroien igorpenaren kasuan, "beta minus" (β-) deritzo , eta positroiaren kasuan "beta plus" (β+). Beta partikulen abiadura 180.000 km/s-koa da.

β− desintegrazioan, elkarrekintza ahularen ondorioz, neutroi bat (${\displaystyle n^{0}}$) protoi (${\displaystyle p^{+}}$) bihurtzen da eta elektroi bat (${\displaystyle e^{-}}$) eta antineutrino bat igortzen ditu (${\displaystyle {\bar {\nu }}_{e}}$):

${\displaystyle {\displaystyle n^{0}\rightarrow p^{+}+e^{-}+{\bar {\nu }}_{e}}.}$^[8]

β+ desintegrazioan, energia protoi batetik neutroi bat, positroi bat (${\displaystyle e^{+}}$) eta neutrino bat (${\displaystyle \nu _{e}}$) ekoizteko erabiltzen da:

${\displaystyle {\displaystyle p^{+}\rightarrow n^{0}+e^{+}+\nu _{e}}.}$^[8]

Beraz, beta minus desintegrazioan ez bezala, beta plus desintegrazioa ezin da modu isolatuan gertatu, neutroiaren masa protoiarena baino handiagoa izanik, energia behar baitu.^[8]

Alfa desintegrazioa, atomo batek alfa partikula bat igortzen duen desintegrazio erradioaktiboa da. Alfa desintegrazioaren ondorioz, atomoaren masa-zenbakia 4 unitate gutxiago eta zenbaki atomikoa 2 unitate gutxiago izatera igarotzen da. Adibidez:

${\displaystyle {\displaystyle {}_{92}^{238}{\hbox{U}}\;\to \;{}_{90}^{234}{\hbox{Th}}\;+\;{}_{2}^{4}{\hbox{He}}^{2+}}}$^[8]

nahiz eta, normalean, honela idazten den:

${\displaystyle {\displaystyle {}_{92}^{238}{\hbox{U}}\;\to \;{}_{90}^{234}{\hbox{Th}}\;+\;\alpha }}$^[8]

Alfa partikula helio-4 nukleo baten berdina da, eta biek masa-zenbaki eta zenbaki atomiko bera dute.^[8]

Alfa desintegrazioa, izatez, fisio nuklear bat da: atomo gurasoa bi alaba produktutan zatitzen da. Desintegrazio-mota hau, funtsean, tunel kuantikoaren bidez azal daitekeen prozesu bat da. Beta desintegrazioan ez bezala, alfa desintegrazioaren indar eragilea indar nuklear bortitza da.^[8]

Erregaia, material fisionagarri batez osatuta dago, eskuarki uraniozko konposatu batez.

Erregaian, fisio-erreakzioak gertatzen dira, eta, beroa sortzeko iturria da. ^[9]

Moderatzaileak, fisio nuklearrean sortutako neutroi azkarren abiadura motelarazten du, eta neutroi motel edo termiko bihurtzen ditu. Elementu hori ez dago erreaktore azkarretan. Ura, grafitoa eta ur astuna erabiltzen dira material moderatzaile gisa. ^[9]

Kontrol barrak, erreaktorearen kargaren erreguladore nagusiak dira, neutroiak xurgatzen dituen material batez (kadmioa, boro zirkonioa...) eginak daude.^[9]

Hozgarria, erreaktoretik erregaiak sortutako beroa erauzten duen eta erreakzio nuklearrean sortutako potentzia termikoa potentzia-ziklora eramaten duen fluidoa da.^[10] Eskuarki, hozgarri likidoak erabiltzen dira, hala nola ur arina eta ur astuna, edo anhidrido karbonikoa eta helioa.^[9]

Barruti presurizatua, erreaktorearen eta moderatzailearen nukleoa duen ontzia da. Hodiz osatuta badago, horietan erregaia gordetzen da, eta hoztailea moderatzailearen bidez pasatzen da, handik kanpo baitago.^[10]

Lurrun-sorgailua, hozte-sistemaren elementu bat da, eta potentzia-ziklorako lurruna sortzen du.^[10]

Euste-sistema, hormigoizko eta altzairuzko egitura bat da, eta erreaktorearen nukleoa kanpotik isolatzen du.^[10]

Erregai eraikinak, igerilekua hartzen du erregai berri eta erabilia aldi baterako biltegiratzeko.^[10]

Askotan, hondakin nuklearrak ezabatzea da energia nuklearreko instalazio baten bizi-zikloko alderdirik zatigarriena. Gaur egun, hondakinak, batez ere, banakako erreaktoreetan biltegiratzen dira, eta 430 leku baino gehiago daude munduan material erradioaktiboa pilatzen jarraitzen dutenak. Aditu batzuen ustez, ongi kudeatutako, babestutako eta monitorizatutako lurpeko biltegiek, nabarmen hobetuko lukete hondakin nuklearren tratamendua.^[11]

Erreaktore nuklearren hondakin-fluxu garrantzitsuena, erregai nuklearra da. LWRen artean, hauek daude: %95eko uranioa, fisio nuklearreko erreakzioak sortzen dituen energiaren %4ko fisio-produktuak dira, eta %1, gutxi gorabehera, uzkurdura transuranikoak (batez ere, erreaktore-, neptuno- eta amerizio-mailako plutonioa), saihestezinak diren neutroien atzipen-gertakariak dira. Plutonioa eta beste transuraniko batzuk dira epe luzeko erradioaktibitate gehienen erantzuleak; fisio-produktuak, berriz, epe laburreko erradioaktibitate gehienen erantzuleak dira.^[11]

Industria nuklearrak, maila baxuko hondakin erradioaktiboen bolumen handiak ere sortzen ditu, hala nola, arropa, eskuko tresnak, ura arazteko erretxinak eta (desegitean) erreaktorea bera egiteko erabiltzen diren materialak. Maila txikiko hondakinak lekuan gorde daitezke, ahalik eta erradiazio-mailak, hondakin arrunt gisa ezabatzeko bezain baxuak izan arte, edo maila txikiko hondakinak ezabatzeko gune batera bidali arte.^[11]

Energia ekoiztean sortzen den hondakin erradioaktibo/erregai agortuaren maila handiak ingurumenaren tratamendua, kudeaketa eta isolamendua eskatzen dute. Hori egiteko arazo teknikoak oso handiak dira, denboraldi oso luzeak direla eta, sublimaziorako joera duten hondakin batzuk, pixka bat erradioaktiboak, organismo bizidunentzat arriskugarri izaten jarraitzen dute, hau da, iraupen luzeko fisio-produktuak, teknetio-99 (220.000 urteko batez besteko bizitza) eta iodina-129 (15,7 milioi urteko batez besteko bizitza), eta horiek dira. Hain zuzen ere, erradioaktibitateko hondakinen fluxua menderatzen dutenak. LLFP hondakinak biosferatik arrakastaz isolatzeko, dela banantzea, dela transmutazioa, dela tratamendu sinrokalaren eta biltegiratze geologiko sakonaren aldaketaren bat, normalean iradokitzen da.^[11]

Erregulazio nuklearra lau talde handietan bereiz daitezke, erregulatzaile nazionalen eginkizunak, hondakinak, segurtasuna eta babes erradiologikoa.^[11]

Nazioarteko araudi guztiaren oinarri zientifikoak CIPR^[12], UNSCEAR^[13] edo NAS/BEIR amerikarrak egindako azterlan eta bildumetan oinarritzen dira.^[14] Horiez gain, segurtasunari buruzko ikerketa- eta garapen-agentzia batzuk ere badaude, AEN edo EPRI. Nazioarteko bi erakunde nagusi daude, horiek guztiak oinarri hartuta: IAEA^[15] eta EURATOM^[16].

Berariazko erregulazio horiez gain, badira energia nuklearrarekin zerikusi handiagoa edo txikiagoa duten beste lege eta akordio batzuk. Adibidez, uraren kalitateari buruzko legeak edo OSPAR hitzarmena. Berotegi-efektua eragiten duten gasak igorritzen dituzten industriei buruzko Kyotoko Protokoloan energia nuklearra aipatzen ez bada ere, berotze global antropogenikoari buruzko beste dokumentu batzuetan agertzen da. Hala, 2001ko Bonn-en akordioetan, berotegi-efektuko gasen salerosketa-mekanismoak eta teknologiak trukatzeko mekanismoak ezarri ziren, energia nuklearra esplizituki baztertuz. Hala, ezin dira murriztu erabat industrializatutako herrialdeen emisio-kuotak, teknologia nuklearra gutxiago garatutako herrialdeei salduz, eta ezin dira emisio-kuotak saldu energia nuklearrean emisio baxuak egiten dituzten herrialdeei. Hala ere, IPCCk laugarren txostenean gomendatzen du energia nuklearra erabiltzeak, berotegi-efektua eragiten duten gasen emisioak murrizteko modu bakarra dela (energia berriztagarriekin eta energia-eraginkortasunarekin batera).^[11]

Energia nuklearrari buruzko politikak energia nuklearraren alderdi guztiei eragiten die, hala nola meatzaritzari, material nuklearra aberastu eta biltegiratzeari, erregai gastatua kudeatzeari, erreaktore nuklearren bidez elektrizitatea sortzeari eta erregai nuklearra berriz prozesatzeari.^[11]

Energia nuklearrari buruzko politikak, energiaren erabilera eta erregai nuklearraren zikloarekin zerikusia duten arauak, arautzea eskatzen du. Beste neurri batzuk hauek dira: eraginkortasun-arauak, segurtasun-arauak, emisio-estandarrak, politika fiskala eta energia merkaturatzeari buruzko legedia, hondakin nuklearren eta kutsatutako materialen garraioa eta biltegiratzea.^[11]

Globalki, planta nuklearren sorrerari dagokionez, herrialde ezberdinen egoera hurrengoa da.

Zentral nuklearra berrerabiltzen dute	Ez dakite zer egin zentral nuklearraren erabilpenarekin	Zentral nuklearrak dituzte, baina proposamenik gabe	Zentral nuklearrak dituzte, baina alde batera utzi nahi dituzte	Ez dute erabiltzen zentral nuklearrik
Argentina	Bulgaria	Armenia	Belgika	Australia
Brasil	Txekiar Errepublika	Belgika	Alemania	Austria
Kanada	Egipto	Alemania	Herbehereak	Danimarka
Txina	Frantzia	Hungaria	Espainia	Grezia
Finlandia	Indonesia	Mexiko	Suedia	Irlanda
India	Israel	Herbehereak		Norvegia
Iran	Eslovakia	Eslovenia
Lituania	Hego-Afrika	Espainia
Ipar Korea	Turkia	Suedia
Errumania	Vietnam	Suitza
Errusia
Pakistan
Japonia
Hego Korea
Taiwan
Ukrania
Erresuma Batua
Amerikako Estatu Batuak

2007ko uztailaren 31n, Benedicto xvi.a aita santuak, EANA sortu zeneko 50. urteurrenari buruzko mezuan, energia nuklearra gero eta gehiago erabiltzen dela azpimarratu zuen, pobreen munduaren garapena sustatzeko. «Egoitza Santua, EANAren helburuak erabat onartuz, erakundea sortu zenetik kide izan da, eta haren jarduerari laguntzen jarraitzen du».

Energia nuklearra hiltzat jotzen zen Estatu Batuetan. Hiru hamarkadatan ez da baimenik eman erreaktore berrietarako. Denbora horretan martxan jarri diren gutxi horiek 1979an three Mile island-en (Pensilvania) gertatutako istripuaren aurretik onartu zituztelako jarri ziren martxan, eta Txernobylgo hondamendiaren antzeko batean amaitu ahal izan zuten. Orain, 25 urte geroago, indar handiz berpizten da energia nuklearra indartzeko beharrari buruzko eztabaida, eta industriak asmo handiko plana du erreaktore-kopurua handitzeko: bost erreaktore berri martxan 2015. urtean, dozena bat 2020an eta berrogeita hamar 2050ean. ^[17]

Ameriketako Estatu Batuek 103 erreaktore nuklear dituzte, elektrizitatearen %20 hornitzen dutenak. Elektrizitatearen %51 ikatz-plantek sortzen dute, %17 gas naturalarekin, eta gainerakoak zentral hidroelektrikoak, eolikoak eta eguzki-zentralak dira.^[17]

Etxe Zuriak onartu duenez, eskaria handitzeak arazo bat sortzen du ingurumenean: ikatz landareek isuritako berotegi efektuko gasak. Horregatik, George Bush presidentea irmo mintzatu da: "[energia] nuklearra arazo askoren erantzuna da". The Wall Street Journal egunkariari eskainitako elkarrizketa batean, energia "berriztagarria" dela esan zuen Bushek, ekologistei egindako desafio argi batean.^[17]

Eztabaida oso aurreratuta dago, eta belaunaldi berriko erreaktoreen eraikuntza-kostuen zati bat ordaintzeko diru-laguntzak baimendu dira. Horiek 1979a baino lehen eraikitakoak baino merkeagoak dira, eraginkorragoak, jarduteko sinpleagoak eta seguruagoak. Argindarrek partzuergoetan parte hartu dute ordainketari aurre egiteko, hori bai, Estatuaren laguntzarekin.^[17]

Industriak plan zehatzak ditu Mississippin, Hego Carolinan, Alabaman, Virginian, Idahon eta Ilinoisen erreaktore berriak eraikitzeko. Exelon Nustart partzuergoaren buru da, zentral nuklear berriak eraikitzeko lizentziak lortu nahi dituzten bi taldeetako bat.

Exelonek erreaktore berri bat instalatu nahi du Clintonen (Ilinois). Entergyk gauza bera egin nahi du Port Gibsonen (Mississippi). Eta biek, NuStart bidez, non EdF frantziarra ere sartuta dagoen, bi zentral berri ireki nahi dituzte, bata Savannah ibaian (Hego Carolina) eta bestea Idahoko ur-jauzietatik gertu. Gainera, zehaztu gabeko lekuetan hiru zentral gehiago eraikitzeko asmoa dute.^[17]

Energia Sailak 260 milioi dolar (199 milioi euro) eman dizkie dagoeneko General Electric eta Westinghouse enpresen esku dagoen erreaktore berria diseinatzeko. Dominion bigarren partzuergoko buru da.Hitachi eta Bechtelekin batera, baina duela gutxi bere jatorrizko proiektua utzi zuen, erreaktorearen onarpena asko zailtzen ari zitzaiolako.^[17]

Energia Nuklearraren Institutuaren (Nuclear Energy Institute) arabera, zentral berriak eraikitzeko lasterketa iritzi publikoak energia nuklearrarekiko duen jarrera aldaketarekin bat dator. Azken inkesten arabera, % 53ko babesa dute zentralek etxetik gertu erortzen ez badira. Hori ez dator bat Three Mile Islandeko istripuaren ondorioz herritarren artean izan zen eta Txernobylgo hondamendiaren ondoren (1986) areagotu zen oposizioarekin. ^[17]

Arazoa ez da istripuen aurreko segurtasuna, baizik eta hondakin erradioaktiboak, Paul Gunter Nuclear Information and Resource Serviceko kideak adierazi duenez. AEBetako industria nuklearraren etorkizuneko garapenerako giltzarrietako bat Yucca Mountainen (Nevada) dagoen biltegiratze geologiko sakon polemikoa da. Industriak Washingtoni presio egiten dio irekitzeko baimena eman dezan. Etxe Zuriak planaren alde egin du, Samuel Bodmanek esan zuen bezala, Yucca Mountainen dagoen proiektu polemikoa "ezinbestekoa" delako.^[17]

Administrazioak kritikak desbideratzen ditu erregai nuklearra birziklatzeko teknologia berriak aztertzen ari dela ziurtatuz. Bushek botoen% 51 lortu zituen Nevadan aurreko hauteskundeetan, eta% 58 Yuccako Nye konderrian; John Kerryk, berriz,% 48 eta% 39. Carl Pope Sierra Club ingurumen erakundeko presidentearen ustez, "Arduragabea" da Bushek nuklear berrien alde egitea: "Bushen energia politikak ez du eraginkortasun energetikoa eta iturri berriztagarriak sustatzen" eta Etxe Zuria "energia konpainia handien zerbitzura" dagoela esan du. ^[17]

Ameriketako Estatu Batuek 104 zentral nuklear aktibo,  zentral nuklear bat ez-aktibo eta 26 zentral nuklear desegin dituzte.^[17]

Japoniak 50 zentral nuklear aktibo, 2 zentral nuklear ez-aktibo eta 9 zentral nuklear deseginda ditu une honetan.^[18]

1954an, Japoniak 230 milioi yen aurreikusi zituen energia nuklear gisa, programaren hasiera markatuz. Energia Atomikoaren Oinarrizko Legeak helburu baketsuetara mugatzen zituen jarduerak.

Ameriketako Estatu Batuek Japoniari lagundu zioten 1960ko hamarkadan energia nuklearra energia iturri nagusitzat har zezan. Ameriketako Estatu Batuak teknologia nuklearraren jabea ziren eta uranio eta boro meatzaritza menperatzen zuten. General Electric eta Westinghouse izan ziren Japonian instalazio nuklearren sare bat instalatu zuten enpresak. Japonia Ameriketako Estatu Batuek sustatutako EANA erakundean sartu zen, eta Nuklearren Prebentziorako Hitzarmena sinatu zuen.^[19]

Tōkaiko zentral nuklearra (Ibaraki), Japoniako lehen erreaktore nuklearra, Erresuma Batuko General Electric Company konpainiak eraiki zuen. Ur arinaren lehen erreaktoreak 1970eko hamarkadan eraiki ziren Estatu Batuetako enpresekin lankidetzan. Erreaktore hauek General Electric edo Westinghouse bezalako konpainiei erosi zitzaizkien, ondoren antzeko instalazioak eraikitzeko lizentzia lortuko zuten enpresa japoniarrek egindako akordioekin. Ordutik, Japoniako ikerketa institutu eta konpainiek energia nuklearra beste potentzia handien maila berean garatzen lagundu dute.^[19]

Fukushima I zentral nuklearra General Electric konpainia estatubatuarrak diseinatu zuen eta energia sortzen hasi zen -sare elektrikora konektatua izan zen- 1971.urtean.^[19]

1973tik, energia nuklearra nazio-mailako gai estrategikoa izan da Japonian; izan ere, inportatutako erregaien oso mendekoa da herrialdea, eta energia-ekoizpenaren% 61 osatzen dute.^[19]

Three Mile Island edo Txernobylen istripuek ez zuten Japoniako industria nuklearra kaltetu, beste herrialde batzuetan gertatu zen bezala. Erreaktoreen eraikuntzak 1980, 1990 eta gaur egun arte jarraitu zuen. Hala ere, 1990eko hamarkadaren erdialdera, zenbait istripu nuklear izan ziren, industria horri buruzko iritzi publikoaren balorazioa higatu zutenak, eta landare berrien eraikuntzaren aurkako protestak eta erresistentzia eragin zituzten. Tokaimura, Mihama, Monju eta beste toki batzuetan gertatu ziren istripuak, Chuetsuko lurrikara batekin lotutako istiluak barne. Xehetasunak zalantzan egon daitezkeen arren, argi dago Japoniako industria nuklearraren segurtasuna zorrotz ikertu dela. Ezeztatutako solairuen artean honako hauek daude.^[19]

• Maki en Maki, Niigata (Kambara) - Bertan behera

• Kushima Kushiman, Miyazaki - 1997
• Ashihama Ashihaman, Mie - 2000
• Hōhoku en Hōhoku, Yamaguchi - 1994
• Suzu Suzun, Ishikawa - 2003

1995ean Monju eta 1999an Tokaimurako istiluak gertatu ondoren, ezeztapen hauek segurtasunerako interes maila bat erakusten dute, eta Ameriketako Estatu Batuetako egoerarekin alderatu litezke, non landare berrien eraikuntzen ezeztatze kopuru handi bat eman zen Three Mile Island eta Chernobylen istiluen ondoren. Hala ere, garrantzitsua da nabarmentzea Japoniako ezeztatze gehienak 10, 15 edo gehiagoko lan atzeratuaren eta laguntza pobrearen emaitza direla.^[19]

Aldi berean, sareari lotutako solairu berri batzuk ere egon ziren, eta 2007an bezala, eraikuntzak aurrera egin zuen beste zenbait solairutan. Frantziak, Suediak, Italiak edo Ameriketako Estatu Batuek hartu zuten erabakia.

Japoniako gobernuak babes handia eman dio industria nuklearraren garapenari. Tokaimurako istiluen ondoren, gobernuak ikerketak finantzatu zituen eta kontrol zorrotzagoak ezarri ziren, nahiz eta energia nuklearraren ikerketaren tamaina eta irismena hedatzen jarraitu. Erreaktoreen kopuruak gora egiten duen bitartean, fokua erregai aurreratuetan eta azken belaunaldiko landareetan jartzen hasten da. Japoniak rol handiagoa nahi du Energia Nuklearraren Garapenerako Mundu Mankomunitatean eta iter proiektuarekin bat egin du. Estatu Batuen eta Japoniaren arteko lankidetza plan bat ere badago.^[19]

2008an, Japonian 7 erreaktore nuklear berri ireki ondoren (3 Honshuren eta 1 Hokkaidon, Kyyshu, Shikoku eta Tanegashima), Japonia munduko hirugarren energia nuklear ekoizlerik handiena bihurtu zen, 53 erreaktore nuklear operatiborekin. ^[19]

2011ko lurrikara eta tsunamiaren eta Fukushima I zentral nuklearreko hozte-sistemaren akatsaren ondoren, 2011ko martxoaren 11n larrialdi nuklearra ezarri zen. Japonian larrialdi nuklear bat piztu zen lehen aldia izan zen; lantegitik 20 km-ko erradioan zeuden 140.000 biztanle ebakuatu zituzten. Girora igorritako erradioaktibitate kopurua oraindik ez dago argi zenbatuta eta krisi nuklearrak aktibo jarraitzen du.^[19]

Frantzian 19 zentral nuklear daude, 58 erreaktore nuklearrekin. Haien arteko distantzia 600km-koa da gehienez, eta etxebizitzetatik kilometro 1 baino gutxiagora daude.

1974an, Frantziako gobernuak erabaki zuen energia nuklearra ekoizteko ahalmena azkar handitzea Frantzian, petrolioaren lehen krisiaren ondoren. Erabaki hori ingeniaritzan funtsezko konpetentzia zuen baina bertako energia-baliabide gutxi zituen Frantziaren testuinguruan hartu zen. Energia nuklearra, erregaiaren kostuarekin, kostu osoaren zati txiki samarra da, zentzu honetan, inportazioen murrizketa lortzen zen eta segurtasun energetiko handiagoa lortzen zen.

1974ko erabakiaren ondorioz, gaur egun Frantziak independentzia energetiko handia du eta Europako energia elektrikoaren kostu ia baxuena. Energia elektrikoa sortzeko kapita bakoitzeko CO2 emisioen maila ere oso txikia da, elektrizitatearen% 90 baino gehiago energia nuklearraren edo energia hidraulikoaren bidez sortzen baita.^[20]

2010. urtearen erdialdean, Nazioarteko Energia Agentziak Frantziari eskatu zion gero eta eginkizun estrategikoago bat bere gain hartzeko, Europa osoarentzat energia-kostu eta -kontsumo baxuko hornitzaile gisa, 1973tik politikak gidatu zuen independentzia energetikoan kontzentratu beharrean.^[20]

Gaur egun Frantzian 19 zentral nuklear ari dira lanean, hau da, energia elektrikoa sortzeko. Instalazio nuklear gehienek hainbat erreaktore nuklear dituzte. Horrela, Frantziak 59 erreaktore nuklear ditu, guztira 63.130 megawatt elektriko (MWe) sortzeko gai direnak. Frantzian instalatutako erreaktore nuklear guztiak presiopeko uraren (PWR) erreaktore nuklearrak dira.^[20]

Frantzia munduko bigarren postuan dago, Estatu Batuen atzetik energia nuklear kantitateagatik eta lehena populazio dentsitateagatik. EDF elektrizitate konpainia nazionala da eta jatorri nuklearreko energia elektrikoaren munduko lehen ekoizlea.

Frantziako lehen belaunaldiko zentral nuklear batzuk, orain arte martxan egon direnak, gaur egun zalantzazko etorkizuna dute Japoniako istripu nuklearraren ondorioz.^[20]

Hala ere, erreaktore frantsesek japoniarraz bestelako teknologia batekin funtzionatzen dute. Hauek zirkuitu bikoitza deritzon sistemaren bidez funtzionatzen dute, hau da, lehen zirkuitu itxia erreaktorearekin kontaktu zuzenean 300 gradu baino gehiagora sartzen da, orduan elektrizitatea sortzen duten lurrun-turbinen funtzionamendurako lurrun nahikoa sortzen duen bigarren zirkuituarekin komunikatzen da. Aldiz, Fukushimako zentral nuklearrean lurruna zirkuitu bakarretik zuzenean sortzen zen erreaktore nuklearraren barrutik zuzenean igarotzean.^[20]

Frantzian ez dago alderdi gehiegi energia nuklearraren eredua aldatzeko asmoa duenik. Kontuan izan behar da Frantziak sortzen duen energiaren %86 zentral nuklearrek sortzen dutela.

Gaur egun, Frantziak beste herrialde batzuetakoak baino energia elektriko merkeagoa ekoizten du, eta CO2 emisioetan ez da hain oldarkorra.^[20]

Energia nuklearra Espainiako energia elektrikoaren bigarren iturria izan zen 2018an, ekoizpenaren %21,5, energia berriztagarrien atzetik (% 40,1) eta ikatzaren aurretik (% 14,1) . Espainian bost zentral nuklear daude jardunean, zazpi erreaktorerekin: Almaraz I eta II, Asco I eta II, Cofrentes, Trillo I eta Vandellós II. Gainera, deskonektatutako erreaktore bat dago: Garoña, eta bi desegiten: Vandellós I eta Jose Cabrera-Zorita. Salamankako Juzbado udalerrian erregai nuklearreko fabrika bat dago, baita jarduera baxu eta ertaineko hondakin erradioaktiboak biltegiratzeko zentro bat ere Hornachuelosen, Kordoba. Gainera, aldi baterako biltegi zentralizatua (ATC) eraikitzeko proiektu bat dago Villar de Cañasen, Cuencan, erradioaktibitate handienekoentzat.^[21]

Gaur egun Euskal herriak ez du zentral nuklearrik bere barnean, baina denbora atzera botata ikusi daiteke hainbat proiektu izan direla; adibidez, Lemoiz, Deban eta Tuteran.

Iberduerok Ean, Lemonizen, Deban eta Tuteran proiektatu zituen zentralak. Petrolioaren prezioaren gehiegizko igoerak eragindako munduko energia-krisia ez zen hasi oraindik, eta desarrollismo basatiaren emaitzak nabariak eta mundu osoan erantzuten hasi ziren. Lau zentralak ekologismo berriaren aurka agertu ziren, eta, batez ere, inguruko herrien aurka. Barakaldon amoniakoa egiteko hainbat instalazio eraikitzeari eta Europako beste eskualde batzuetan hainbat ekintza egiteari aurka egin izanaren aurrekariarekin, Ea, Deba eta Tuterako proiektuak geldiaraztea lortuko dute. Ez, ordea, Lemonizekoa, aurrera jarraituko baitu, nahiz eta oposizioa sortu.^[22]

1972ko apirilaren 18an, Iberduero S.A.k behin-behineko lizentzia eskatu zion Mungiako alkateari, Lemoizko zentral nuklearra eraikitzeko. Mungiako Udalak eskatutako obra lizentzia ez ematea erabaki zuen, Hiri Antolamenduko Plan Formalean zona landatartzat kalifikatuta dagoelako. Hori dela eta, adierazi du ezinbestekoa dela aldez aurretik kalifikazioa aldatzea edo hirigintzako araudia ematea.^[22]

Maiatzaren 8an, Iberduero S.A.k idazki bat aurkeztu zuen, baimena ukatzeari dagozkion errekurtsoak aurkezteko. Hilabete horren 23an, Energia Zuzendaritza Nagusiak 930 megawatteko bi instalazio nuklear instalatzeko baimena eman zion Iberduero S.A.ri, eta Import-Esport Bank delakoaren kreditu baten bidez finantzatuko da. Westinghousek lurrun-sistemetarako, turbinarako eta erregai nuklearreko lehen kargarako ekipoak emango lituzke.^[22]

1972ko uztailaren 20an, Iberduerok idazki bat bidali zion Udalari, honako hau ordezkatuz: «Idazki hau garaiz eta behar bezala jaso dela kontuan hartuta, onartu egin behar da, eskatutako obra-lizentzia eta 1800.000 kva-ko potentzia duen energia nuklearreko zentral bat irekitzeko lizentzia edukita (sic)...».

Gaineratu du: «Azterlana izapide aurreratuan dagoen arren, sozietate hori ezin da aurkeztu». Abuztuaren 3an, Udalbatzak erabaki zuen «hasiera batean eta behin-behinean baimena ematea zentral nuklearra eraikitzeko obrak hasteko...» eta «industria hori instalatzeko eta irekitzeko behin-behineko lizentzia ematea». Ikusten dugunez, behin-behineko lizentzia baten bidez, hau da, behin-behineko obrak baino egiten ez dituelarik, obra gehienak egiten dira.^[22]

1973ko irailaren 27an, Iberduerok beste hiru zentral nuklear eraikitzeko baimena eskatu zuen: Endata Punta (Deba), Ogella (Ispaster-Ea) eta Bergara (Tutera).^[22]

1974ko martxoaren 14an, Industria Ministerioko Energia Zuzendaritza Nagusiak baimena eman zuen Lemoizko 900 mw-eko bi unitateak instalatzeko, baina baimen horrekin batera ukitutako udalerriek emandako obra-lizentzia ere aurkeztu behar izan zuen.^[22]

1975etik 1976ra bitartean, munduko energia-krisi bete-betean eta Espainiako trantsizio politikoan, oposizio antinuklearrak Deba eta Eako proiektuak geldiaraztea lortu zuen, eta, aldi berean, Nafarroako Foru Aldundiak ez zuen onartu Tuterako zentralerako proiektatutako kokalekua.^[22]

1976ko abuztuaren 29an egin zen lehen manifestazioan, Plentziatik Gorlizera, 50.000 lagun baino gehiago joan ziren, honako kontsignekin: « Euskal Kostalde ez-nuklear batetik. Gure ingurumenaren kontrol publikoaren alde. Parte-hartze publikoa gure herriaren diseinuan!».^[22][23]

Irailaren 22an, Mungiako Udalak Iberdueroren beste eskaera bat jaso zuen, zentrala eraikitzeko obren behin betiko lizentzia eskatzeko.^[22]

Urriaren 14an, Mungiako eta Lemoizko udalerrietako milaka bizilagunek idazki juridiko bat sinatu zuten, eta udal bakoitzari eman zioten. ^[22]

1977ko uztailaren 14an, 100.000 pertsona baino gehiago agertu ziren Bilbon, Lemoniz geratzeagatik eta Euskal Kostalde ez-nuklear batengatik. Munduko manifestaziorik handiena da.^[22][23]

Abuztuaren 11n, Bizkaiko Foru Aldundiak erabaki hau hartu zuen bilkura berezian:

1. Plentzia-Mungia Eskualdeko Hiri Antolamenduko Plan Orokorra aldatzeko espedienteari aurkeztutako erreklamazio guztiak ezestea.^[22]
2. Behin-behinean onestea Basordas ingurua «industrialtzat» kalifikatzeko aldaketa-espedientea, eta «parke» gisa kalifikatutako eremuaren kokalekua aldatzea. Hilabete horietan, batzorde antinuklear ugari sortu ziren euskal geografia osoan.^[22]

1978ko martxoaren 17an, ETAk karga indartsu bat jarri zuen zentralaren erreaktorean.^[22][23] Bi langile hil dira -Andrés Guerra eta Alberto Negro-, eta beste bi zauritu dituzte leherketak. Kalte materialak handiak dira. Borroka antinuklearrean ETA pixkanaka sartzeak mugimendua zatitu egingo du: alde bat desmobilizazio progresibo baten eraginpean egongo da, beste bat bere jarrerak erradikalizatuko ditu, jarrera belizistak hartuz. Inguruabar horien arabera, gogoeta eta erreferenduma eskatzen dutenen ahotsa entzuten hasten da.^[22]

1979ko ekainaren 13an, beste karga indartsu bat jarri zuten Lemoizko zentraleko turbinen eremuan, eta zentral osoa hustu zuten leherketa iragartzen zuten deiek. Hala ere, langile batek (Angel Baños) bizia galdu zuen. Ekintza ETAk aldarrikatu zuen.^[22][23]

1981eko urtarrilaren 29an, ETAk Lemoizko zentraleko ingeniari burua, José María Ryan bilbotar irlandarra, bahitu zuen. Hurrengo jakinarazpenean, ETAk, Ryanen truke, zentrala berehala eraistea eskatzen du, eta horretarako astebeteko epea ematen du. Otsailaren 6ko goizean, manifestazio handi bat egin dute Bilbon, ingeniaria askatzeko eskatuz. Bestalde, Iberduerok iragarri du Eusko Jaurlaritzak Lemonizi buruz hartzen dituen erabakiak beteko dituela. Ryanen gorpua azaldu da gauean, eta greba orokorra eragin du, erakunde honen historian ETAren aurkako lehen greba. Iberduerok aldi baterako eten du zentral nuklearraren jarduera, eta Legebiltzarrak obrekin jarraitzea dekretatzea espero du.^[22][23]

Santa María de Garoña zentral nuklearra (laburbilduz, Garoñako zentral nuklearra), energia elektrikoa sortzeko BWR motako zentral nuklearra izan zen. Burgosko Santa María de Garoña herrian dago, Gaztela eta Leonen.

Garoñako zentral nuklearra 1971. urtean inaguratu zen, zentral honen produkzioa, urtean 3500 eta 3700 GWh-koa zen (kargaren %85-90 inguru).

2006az geroztik, jardunean zegoen Espainiako zentral nuklearrik zaharrena zen, José Cabreraren zentrala itxi ondoren. 40 urteko zentralerako hasieran aurreikusitako balio-bizitza 2011n amaitu zen. Azken funtzionamendu-baimenak 2009ko uztailera arte zuen eragina.

2009an, Gobernuak luzapen bat baimendu zuen 2013 arte^[24], CSNren txosten batean oinarrituta. Txosten horrek enpresa eragileak bete behar zituen muga eta baldintza batzuk ezartzen zituen, eta horien artean nabarmentzekoak dira Fukushimako istripuaren ondorengo egokitze-lan garrantzitsuak (erreaktore- eta euste-eredu bera, nahiz eta Garoñaren diseinua hobetu egin zen zentralean)^[25].

2012ko abenduaren 16an, erreaktorearen behin-behineko geldialdia eta sare elektrikoaren desakoplamendua gertatu ziren, zentraleko erregaia husteko. Erabaki hori enpresako zuzendaritzak hartu zuen, irizpide ekonomikoetan oinarrituta.^[26]

2017. urteko abuztuaren 1ean, Energia ministroak jakinarazi zuen, mugaeguna baino zazpi egun lehenago, Gobernuak Burgoseko erreaktore nuklearrak aurrera egiteko baimena ukatzeko erabakia hartu zuela, eta behin betiko eta ezeztaezina zela.^[27]

Desegitea 2018rako aurreikusita zegoen; hala ere, hondakinak jaso beharko lituzkeen aldi baterako biltegi zentralizatua gelditu egin zenez, aurreko lanak ez ziren amaitu 2019ra arte, eta 2022ra arte ez zen egingo.^[28]

Hiroshima eta Nagasakiko bonbardaketa atomikoak, Harry S. Trumanek, Estatu Batuetako presidenteak, Japoniako Inperioaren aurka agindutako eraso nuklearrak izan ziren. Erasoak 1945eko abuztuaren 6an eta 9an egin ziren, hurrenez hurren, eta horrek, Sobietar Batasunarekin batera, Japoniaren amore ematea eta Bigarren Mundu Gerraren amaiera ekarri zituen. Sei hilabetez beste 67 hiri bonbardatu ondoren, Little Boy arma nuklearra Hiroshiman askatu zuten 1945ko abuztuaren 6an, abuztuaren 9an Nagasaki gainean Fat Man bonba leherrarazi ondoren. Gaur arte, bonbardaketa hauek historiako eraso nuklear bakarrak dira.^[29]

Kalkuluen arabera, 1945 amaieran bonbek 166.000 pertsona hil zituzten Hiroshiman eta 80.000 Nagasakin. Ordutik, beste pertsona batzuk leuzemiak jota hil dira (231 kasu behatu dira), baita esposizioak eta bonbek askatutako erradiazioak eragindako minbiziak ere (334 behatu dira). Bi hirietan, heriotza gehienak zibilenak izan ziren.^[29]

Nagasaki hil eta sei egunera, abuztuaren 15ean, Japoniako Inperioak baldintzarik gabe amore eman zien "aliatuei", eta irailaren 2an formala bihurtu zen, kapitulazio akta sinatuta. Japoniaren errenditzearekin, Ozeano Bareko gerra amaitu zen, eta, beraz, Bigarren Mundu Gerra. Porrotaren ondorio bezala, Japoniar Inperioa Estatu Batuek zuzendutako indar aliatuek okupatu zuten Australia, Britainia Handiko India, Erresuma Batua eta Zeelanda Berriko ekarpenekin, eta "hiru printzipio antinuklearrak" hartu zituen, armamentu nuklearra eduki, fabrikatu eta sartzea debekatzen ziotenek.^[30]

Three Mile Island Susquehanna ibaiko uharte bat da, Harrisburgetik gertu, Pennsylvania estatuan. 4.82 km ² -ko azalera du.

Estazio sortzailea Babcock and Wilcoxek 786 MW-eko (TMI-1) eta 900 MW-eko (TMI-2) potentziekin eraikitako ur arinen bi erreaktore presurizatuk osatzen dute. Lantegia Metropolitan Edison Company enpresak funtzionatzen zuen. 2008an, TMI-1ek martxan jarraitzen du (operadorea: energia Ko., AmerGen LLC). 2009ko urrian, NRCk, Estatu Batuetako erakunde arautzaileak, ustiapen lizentzia beste 25 urtez berritzeko baimena eman zuen, 2034ko apirilaren 19ra arte.

Istripua 1979ko martxoaren 28ko goizeko 4:00etan hasi zen, lantegiko bigarren mailako zirkuituan akats bat gertatu zenean.

Bigarren mailako zirkuituko elikadura-ponpa primarioek funtzionatzeari utzi zioten matxura mekaniko edo elektriko baten ondorioz. Horrek lurrun-sorgailuetan beroa lehen sistematik kentzea eragotzi zuen.^[31]

Automatikoki itzali ziren, lehenik turbina eta ondoren erreaktorea.

Elikatzeko uraren bigarren mailako ponpak gelditu zirenean, hiru ponpa osagarri automatikoki aktibatu ziren. Hala ere, balbulak errutina mantentzeko itxita zeudenez, sistemak ezin izan zuen urik ponpatu. Balbula horiek ixtea Arautze Nuklearreko Batzordearen (NRC) funtsezko arau baten urraketa izan zen. Arau horren arabera, erreaktorea itzali egin behar da elikadura-ponpa osagarri guztiak mantentze-lanez itxita badaude. Ondoren, NRCko funtzionarioek hau faila klabe bezala adierazi zuten. Hori dela eta, lehen mailako zirkuituan (instalazioaren sekzio nuklearra) presioa eta tenperatura handitzen hasi zen berehala, bigarren mailako zirkuituak ezin baitzuen hondarreko beroa lehen mailako zirkuitutik atera.^[31]

Presio hori gehiegizkoa izan ez zedin, presio-deskargako balbula (presurizagailuaren estalkian dagoena) ireki egin zen.

Balbula itxi egin behar zen presioa murriztean, baina akats batengatik ez zuen itxi. Operadorearengana iristen ziren seinaleek ez zuten balbulak irekita jarraitzen zuela adierazi, nahiz eta erakutsi egin behar zuen.^[31]

Ondorioz, akatsa zuen balbulak presioak sisteman behera egitea eragin zuen.

Bien bitartean, beste arazo bat agertu da lantegian: larrialdietako uraren sistema (bigarren mailako sistemaren erreserba) istripua izan baino 42 ordu lehenago probatu dute.

Probaren zati gisa, balbulak itxi eta berriro irekitzen dira probaren amaieran. Baina, oraingoan, akats administratibo edo giza akats baten ondorioz, balbula ez zen irekita utzi, eta horrek larrialdi-sistemak funtzionatzea eragotzi zuen.^[31]

Istripua hasi eta zortzi minutura, balbula itxita zegoela ikusi zuten.

Ireki ondoren, larrialdietako ur sistema behar bezala hasi zen lanean, ur hotza lurrun sorgailuetatik isurtzea ahalbidetuz.

Lehen sistemako presioak behera egiten jarraitzen duen heinean, hutsuneak sortzen hasi ziren (urak irakiten duen guneak, lurrun-burbuilak sortuz) sistemako hainbat lekutan, presurizagailuan izan ezik.^[31]

Hutsune hauen ondorioz, sistemako ura birbanatu egin zen eta presurizagailua urez bete zen.

Operadoreari beroa ezabatzeko gai den likido hozgarriaren kopurua adierazten dion tresnak ez zuen behar bezala adierazi sistema urez beteta zegoela. Horrela, operadoreak ura sartzeari utzi zion, obturatutako balbularen ondorioz adierazleak informazio faltsua eman dezakeela jakin gabe, eta kasu honetan hala egin zuen. Ireki ondoren, larrialdietako ur sistema behar bezala hasi zen lanean, ur hotza lurrun sorgailuetatik isurtzea ahalbidetuz.^[31]

Ponpak itxi egin ziren, eta konbekzio naturalak uraren mugimenduarekin jarraituko zuela uste izan zen.

Sistemako lurrunak zirkuitu primarioko zirkulazioa blokeatu zuen eta, urak zirkulatzeari utzi zionez, lurrun kopuru handi bihurtu zen.

Lehen akatsetik 130 minutura, erreaktorearen goialdea agerian geratu zen, eta tenperatura altua zela eta, lurrunak erregai barretako zirkoniozko estaldurarekin erreakzionatu zuen, zirkonio eta hidrogeno dioxidoa sortuz. Estalduran izandako kaltearen ondorioz, likido hozgarrian erregai-pilulak askatu ziren eta hidrogeno gehiago sortu zen, eta horrek leherketa txiki bat eragin zuen euste-eraikinean, askatua izan baitzen.^[31]

Goizeko 6etan, txanda-aldaketa gertatu zen kontrol-gelako langileen artean.

Ekipo berriak hodian eta arintze-balbularen ondorengo deposituetan neurtzen ari ziren tenperatura altuak hautematean, balbula osagarri bat itxi zen, bide horretatik lehen mailako zirkuituko 120.000 litro hozgarri galdu zirenean.

Arazoa hasi eta 165 minutura, erradiazio bidezko alarmak aktibatu ziren, kutsatutako ura detektagailuetara iritsi zenean. Une horretan, lehen mailako likido hozgarriaren (ura) erradiazio-maila espero zena baino 300 aldiz handiagoa zen, eta zentralak kutsadura handia jasan zuen.^[31]

Kontrol gelan ez zegoen jakiterik lehen mailako zirkuituan maila baxua zela eta nukleoaren erdia gutxi gorabehera hoztu gabe zegoela. Langile talde batek eskuz hartu zituen termopareen irakurketak eta lehen zirkuituko uraren lagin bat lortu zuen.^[31]

Handik zazpi ordura hasi zen lehen zirkuituan ur berria injektatzen, eta erreserbako balbula ireki zuten presioa murrizteko.

Bederatzi orduren ostean hidrogenoak eztanda egin zuen erreaktorearen barruan, baina leherketa oharkabean igaro zen.

16:00etan lehen zirkuituko bonbak martxan jarri ziren eta nukleoko tenperatura jaisten hasi zen.^[31]

Nukleoaren zati handi bat jada urtua edo lurrundua zegoen, eta sistemak arriskutsu erradioaktiboa izaten jarraitzen zuen.

Hurrengo astean lurruna eta hidrogenoa erreaktoretik atera zituzten, birkonbinagailutik pasatuz, eta are polemikoagoa izan zen zuzenean atmosferara isurtzea. Kalkuluen arabera, 2,5 milioi kurio gas erradioaktibo isuri ziren istripuaren ondorioz.^[31]

Three Mile Island giza faktorearen adituentzat interesekoa izan da, jende taldeek tentsiopean erreakzionatzen eta erabakiak hartzen dituzten moduaren adibide gisa.

Oro har, ados daude istripua larriagotu egin zela informazioarekin aspertutako operadoreek hartutako erabaki okerrak zirela eta; informaziotik asko aplikaezina eta alferrikako zen. TMI erreaktorean izandako istripuaren ondorioz, erreaktore nuklearren operadoreen prestakuntza aldatu zen. Lehen, prestakuntzaren ardatza arazoa diagnostikatzea zen. Ondoren, prestakuntza larrialdiari erantzutean oinarritu da, eta egiaztapen-zerrenda estandarizatu batetik igaro da, nukleoa likido hozgarri dezente jasotzen ari dela ziurtatzeko.

Istripuaren ondoren erreaktorea garbitzeak proiektu zail bat behar izan zuen, 14 urte iraun zuena. 1979ko abuztuan hasi eta 1993ko abendura arte ez zen ofizialki amaitu, 975 milioi dolar inguruko kostuarekin. 1985 eta 1990 artean, ia 100 tona erregai erradioaktibo kendu zituzten. 1985ean TMI-1 erreaktorea berrabiarazi zen.

Txernobylgo istripua 1986ko apirilaren 26an gertatu zen Vladimir Ilich Lenin zentral nuklearrean, Ukrania iparraldean, une horretan Sobietar Errepublika Sozialisten Batasunekoa zena, Pripiatetik 3 kilometrora, Txernobyldik 18 kilometrora eta Bielorrusiako mugatik 17 kilometrora. Historiako istripu nuklearrik larriena da, 2011n Japonian izandako Fukushima I istripu nuklearrarekin batera, Istripu Nuklearren Nazioarteko Eskalako larriena (istripu nagusia, 7. maila). Era berean, historiako ingurumen-hondamendi handien artean sartzen da. ^[32]

Istripuaren arrazoiak eta garapena eztabaidagai dira. Oro har, aurreko egunetik potentzia murriztea eskatzen zuen proba bat egiten ari ziren, eta proba horretan desoreka batzuk gertatu ziren zentral nuklear horretako 4. erreaktorean. Desoreka horien ondorioz, erreaktore nuklearraren nukleoa gehiegi berotu zen kontrolik gabe, eta jarraian leherketa bat edo bi gertatu ziren, ondoren sute orokor bat.

Leherketek 1200 tonako erreaktorearen estalkia lehertu zuten eta material erradioaktibo kantitate handiak kanporatu zituzten atmosferara, Europan eta Ipar Amerikan hedatu zen hodei erradioaktibo bat osatuz. 31 pertsona hurrengo bi asteetan, eta Sobietar Batasuneko Gobernua 116.000 pertsonaren urgentziazko ebakuaziora eraman zuen, nazioarteko alarma sortuz, gutxienez Europako erdialdeko 13 herrialdetan erradioaktibitatea detektatu baitzen. ^[33]

Istripuaren ondoren, deskontaminazio-, euste- eta arintze-prozesu masibo bat hasi zen, eta gutxi gorabehera 600 000 likidatzaile izan ziren istripuaren lekuaren inguruan. 30 kilometroko erradioko eremu bat isolatu zen, oraindik indarrean jarraitzen duen zentral nuklearraren inguruan. Likidatzaileen zati txiki bat baino ez zen egon erradioaktibitate-indize handien eraginpean. Lantegiko bi langile hil ziren leherketaren ondorioz, eta beste 29 hil ziren hurrengo hiru hilabeteetan. 1.000.000 pertsonak erradiazio dosi handiak jaso zituzten istripuaren ondorengo lehen egunean, 200.000 pertsonak 100 mSv inguru jaso zituzten, 20.000k 250 mSv inguru eta 500 mSv inguru. ^[34]

Guztira, 600 000 pertsonak jaso zuten erradiazio dosia, istripuaren ondoren egindako deskontaminazio lanengatik. 5.000 pertsona inguru kutsatutako eremuetan bizi izan ziren, eta 400 asko larriki kutsatutako eremuetan. Gaur arte ez dago istripu honek populazioaren hilkortasunean duen benetako eraginari buruzko lan erabakigarririk, ez teorikoa. ^[34]

Ukrainako Gobernuarekin negoziazio luzeak izan ondoren, nazioarteko komunitateak zentrala behin betiko ixteko kostuak finantzatu zituen, 2000ko abenduaren 15ean. Istripua gertatu eta berehala, "Sarkofago" bat eraiki zen, erreaktorea estali eta barnealdea isolatzeko, denboraren poderioz hainbat fenomeno naturalek degradatu zutena, eta erradiazio handiko ingurune batean eraikitzeko zailtasunengatik, eta, beraz, serioski degradatzeko arriskua zegoen. 2004an, erreaktorerako sarkofago berri bat eraikitzen hasi ziren. Zentraleko gainerako erreaktoreak ez daude aktibo. ^[34]

2016ko azaroan, tragedia gertatu eta hogeita hamar urtera, sarkofago berri bat inauguratu zen, "Sarkofago seguru berria" (NSC, ingelesezko siglengatik) deitua, egitura mugikor bat, gaur egun arte munduan eraiki den handiena, 110 metroko altuera, 150 metroko zabalera eta 256 metroko luzera eta 30.000 tonatik gorako pisua duen arku moduan. Erreaktoretik 180 metrora eraiki zen, eta, ondoren, bere gainean kokatu zen, errail sistema sofistikatu baten bidez mugituz. Ehun urte baino gehiagoko iraupena eman zioten ezaugarriekin eraiki zen. Egituraren azken kostua 1500 milioi eurokoa izan zen, Berreraikuntza eta Garapenerako Europako Bankuak (BIRD) finantzatua, 1417 milioi euroko ekarpena egin zuten 28 herrialderen lankidetzarekin batera, eta Novarka Frantziako enpresak eraikia. Egiturak urrutitik kontrolatutako garabiak ditu, antzinako egitura desmuntatzen joateko.^[35]

Fukushima I zentral nuklearreko istripua 2011ko martxoaren 11n hasi zen Fukushima I zentral nuklearrean, 14: 46an (UTC+9) 9,0 magnitudeko lurrikara baten ondoren.^[36]

Apirilaren 11n, Segurtasun Nuklearreko eta Industrialeko Agentziak (Nisa) gertakariaren larritasun-maila zazira igo zuen Istripu Nuklearren Nazioarteko Eskalan bat, bi eta hiru erreaktoreentzat, INES eskalako maximoa eta 1986ko Txernobylgo istripuaren maila bera.^[37]

Laburbilduz, Tōhokuko lurrikara eta tsunamiak eragin zuen istripua 2011ko martxoaren 11n. Lurrikara detektatzean, erreaktore aktiboek euren fisio-erreakzioak automatikoki itzali zituzten. Erreaktorearen deskarga eta sareko beste arazo batzuen ondorioz, elektrizitate hornikuntzak huts egin zuen eta erreaktoreen larrialdietarako diesel sorgailuak automatikoki funtzionatzen hasi ziren. Kritikoki, erreaktoreen nukleoetan zehar hozgarri zirkularazten zuten bonbak elikatzen ari ziren, hondar beroa kentzeko, fisioa amaitu ondoren ere agortzen jarraitzen duena.

Baina lurrikarak 14 metroko altuerako tsunami bat sortu zuen, 46 minutu geroago iritsi zena, landarearen euste-dikea soilik 5,7 metrokoa gaindituz eta bat-lau Unitateetako erreaktorearen eraikinen inguruko solairuaren beheko lurrak itsasoko urarekin urperatuz.^[38]

Kutsadura erradioaktiboaren askapena lehenengo, bigarren eta hirugarren unitateetan Leherketa horietako bat bera ere ez zen gertatu erreaktoreetan, eta, beraz, ez zen leherketa nuklearrik izan. Aurretik itzalitako laugarren erreaktoreko erregai agortuaren taldeak tenperatura igo zuen martxoaren 15ean, erregai agortuaren barren deskonposizio-beroaren ondorioz, duela gutxi gehitutakoak; baina ez zen erregaia erakusteko adina murriztu.

Istripuaren ondorengo egunetan, atmosferara igorritako erradiazioaren ondorioz, gobernuak instalazioaren inguruan ebakuazio eremu gero eta handiago bat izendatu behar izan zuen, 20 metroko erradioarekin ebakuazio eremu batean amaitu zuena.

Isotopo erradioaktiboekin kutsatutako ur kantitate handiak Ozeano Barean askatu zituzten hondamendia gertatu zen bitartean eta ondoren.^[39] Michio Aoyamak, erradioisotopoen geozientziako irakaslea Ingurumen Erradioaktibitateko Institutuan, kalkulatu du zesio-137ko 18 000 TBq (terabecquerel) erradioaktibo askatu zituztela Ozeano Barera istripua gertatu zenean, eta 2013an, 137 C-ko 30 GBq oraindik egunero ozeanora isurtzen ari zirela.^[40]

Arma nuklearren inguruko eztabaida alde batera utzita, energia nuklearrari buruzko eztabaida, fisio nuklearreko erreaktoreak helburu zibiletarako erregai nuklearreko elektrizitatea sortzeko zabaltzearen eta erabiltzearen inguruko eztabaidari dagokio. Eztabaida honek indarra irabazi eta galdu du denboran zehar, eta oso garrantzitsua izan zen 1970eko hamarkadan eta Txernobylgo eta Fukushimako istripuen ondoren. Ekonomia- eta segurtasun-argudioak eztabaidaren bi aldeek erabiltzen dituzte.

Energia nuklearraren aldekoek defendatzen dute energia-iturri iraunkorra dela, eta ez omen baitu karbonorik igortzen atmosferara, hau da, berotegi-efektua eragiten duten gasak eta smoga sortzen ez dutela, eta erregai fosilen energia-iturriekin alderatuta dagoela, gainera erregai fosilak ordeztu eta haien inportazioak txikitzen badira. Proposamena egin dutenek adierazi dute, hondakin nuklearrei dagokienez, biltegiratzeak arriskuak txikiakdirela. Erraktore nuklearren funtzionamenduaren arriskuen inguruan, haien segurtasuna bikaina dela uste dute, gutxienez Mendebaldeko herrialdeetan.^[41] Oindorioz operatiboaren erregistro bat daukate..

Erregistro hori, bikaina da beste energia-instalazio mota nagusiekin alderatuta. Historikoki, energia nuklearraren defendatzaile ugari izan dira, besteak beste, Georges Charpak, Glenn T. Seaborg, Edward Teller, Alvin M. Weinberg, Eugene Wigner, Ted Taylor eta Jeff Eerkens. Badira, halaber, energia nuklearrari buruz ikuspegi energetiko zabalenaren arabera idazten duten zientzialariak, hala nola Robert B. Laughlin, Michael McElroy eta Vaclav Smil. Zehazki, Laughlin-ek "Etorkizuna elikatu" (2011) lanean^[42] idatzi zuen, energia nuklearra gehiago erabiltzea ia saihestezina izango dela, bai lurrean erregai fosilak uzteko aukera politikoagatik, bai erregai fosilak bukatuko direlako.

Aurkakoek diote mota honetako energia nuklearrak arrisku asko eta larriak eragiten dituela gizakiarentzat zein ingurunearentzat. Diotena baieztatzeko, sei argudio nagusi dauzkate,

• Istripu nuklearren arriskua (zentral nuklear baten nukleoa gehiegi berotu eta urtu ahal izateko kezka, erradioaktibitatea askatuz).
• Hondakin erradioaktiboak momentuan ezabatzeko ezintasuna (energia nuklearrak hondakin erradiaktibo kopuru handiak sortzen dituelako kezka; horietako batzuk oso denbora luzez arrisku bat adierazten dute).
• Ugaritze nuklearraren ahalbidetzea (erreaktore nuklearren diseinu mota batzuek arma nuklearretan erabil daitekeen fisio materiala erabili eta/edo sortzeko kezka).
• Kostu handia (zentral nuklearrak oso garestiak izateko kezka).
• Instalazio nuklearrei erasoak egiteko aukera (terroristek edo kriminalek instalazio nuklearrei eraso egiteko kezka).
• Askatasun zibilen murrizketa (istripu nuklearren, ugaltzearen eta terrorismoaren arriskua herritarren eskubideen murrizketak justifikatzeko erabili ahal izateko kezka).^[43]

Bestalde, uste dute erreaktoreak oso tresna konplexuak direla, gainera akatsak edukitzeko joera daukate. Horren ondorioz istripu nuklear larriak gertatu baitira historian zehar.

Aurkakoak uste dutenez, arrisku guzti hauek, teknologia berrien bidez ez direla murriztuko.

Kutsadurari dagokionez, energia nuklearrearen ekoizpenaren kate guztiak kontuan hartzen badira, uranioaren meatzaritzatik hasi eta eraispen nuklearrean amaituta, ez dute uste atmosferara karbono gutxi igortzen duen elektrizitate-iturria denik.

1961eko azaroaren 1ean, Gerra Hotzaren goraldian, Mujeres por la Paz elkarteak bildutako 50.000 bat emakumek greba egin zuten eta Ameriketako Estatu Batuetako 60 hiritatik alde egin zuten, arma nuklearren aurkako jarrera erakusteko.^[44]

1979ko maiatzean, antinuklear masiboaren erakustaldi bat egin zen Washington D.C.n, eta 65,000 pertsonak, Kaliforniako gobernadorea barne, energia nuklearraren aurkako martxa bat egin zuten.^[45]

1979ko irailaren 23an, New Yorken, 200,000 pertsona inguru bildu ziren energia nuklearraren aurkako protesta batean.^[46]

1981eko ekainaren 3an, Thomasek gose-greba bat egin zuen Washingtongo Etxe Zurian.^[47] Geroago, Concepción Picciotto eta Ellen Benjamin buru zituen ekintzaile antinuklearrek egindako gose-grebarekin bat egin zuen.^[48]

1982ko ekainaren 6an, 85 000 pertsona bildu ziren Pasadenako Rose Bowl-en, CAn “Bake Igandea: amets bat dugu” ospatzeko, eta kontzertu bat egin zen Nazio Batuen Saio Bereziari laguntzeko Desarmatze Nuklearrean.

1982ko ekainaren 12an, milioi bat pertsona, arma nuklearren kontra agertu ziren New Yorken, gerra hotzeko arma-lasterketaren amaierarako. Antinuklearren protestarik handiena eta Estatu Batuen historiako manifestazio politikorik handiena izan zen.^[49]

1986ko azaroaren 16an, ehunka pertsona ibili ziren Los Angelesetik Washington D.C-ra, Desarmatze Global Nuklearrerako Bake Martxa Handian.^[50]

2005eko maiatzaren 1ean, 40,000 protestante antinuklearrek Nazio Batuetara alde egin zuten New Yorken, Hiroshiman eta Nagasakin bonbardaketa atomikoak egin eta 60 urtera. ^[51]

2008an, 2009an eta 2010ean, hainbat protestak izan dira, Estatu Batuetan zenbait erreaktore nuklearren proposamenen kontra.^[52]

Energia nuklearrak erabiltzen den elektrizitatearen %11,5 inguru sortzen du mundu osoan. Ekoizpen elektriko egonkorra, fidagarria eta emisio kutsagarririk gabea da.

Energia Atomikoaren Nazioarteko Erakundearen (EANE) datuen arabera, 442 zentral nuklear daude martxan munduan. 390.546 mw-eko potentzia instalatua dute, eta sortutako elektrizitatearen %11 inguru ematen dute.^[53]

Nahiz eta, Txernobyl (1986) eta Fukushima (2011) istripu tragikoek, munduko programa nuklearren amaiera markatu zuten, gaur egun 53 zentral nuklear daude, eta horien teknologia garatzen ari dira, segurtasuna eta eraginkortasuna handitzeko. Gaur egun, laugarren belaunaldiko zentral nuklearren diseinuko hobekuntzei buruzko ikerketak egiten ari dira. Zentral nuklear horiek alderdi hauek hobetu nahi dituzte.

• Erregai-teknologia hobetua
• Eraginkortasun termiko handiagoa
• Segurtasun pasiboko sistemak.
• Balio-bizitza luzeagoa (60 urteko eragiketa)
• Nukleoa urtzeko probabilitatea gutxitzea
• Ingurumenean ahalik eta eragin txikiena izatea
• Prozesuan sortutako hondakin erradioaktiboen kopurua murriztea

Zentral nuklearren belaunaldi hori, erabat garatzen ari da, eta 25 urte barru merkaturatzeko prest egongo direla uste da.^[54]

Laugarren belaunaldiko zentral nuklearrek, fisio nuklearraren bidez jardungo lukete, eta fusio nuklear komertzialaren aurrekoa har daitezke. XXI. mendearen erdialderako, erabilgarri egongo dela aurreikusten baita.^[55]

Gaur egun, teknologia hori garatzen ari da; izan ere, erreakzio mota hori gauzatu ahal izateko, lehenik eta behin, gaur egun dauden oztopo teknologikoak gainditu beharko lirateke. Segurtasun Nuklearreko Kontseiluaren arabera, baldintza hauek bete behar dira.

• Partikula-azeleragailuak edo oso tenperatura altuak plasma lortzeko
• Plasmaren konfinamendua bermatzea, erreakzioa eragiteko
• Plasmaren dentsitate nahikoa, nukleoen hurbiltasunak erreakzioa eragin dezan

Halaber, ezartzen du, hesi teknologiko garrantzitsu bat konfinamenduan dagoela, tenperatura altuengatik. Hori dela eta, bi metodo garatzen ari dira, alde batetik, konfinamendu inertzialaren bidezko fusioa eta, bestetik, konfinamendu magnetikoaren bidezko fusioa. Azken mota horretako gailurik garatuena Tokamak da (forma toroidaleko erreaktorea).^[56]

Sorkuntza elektrikoari dagokionez, zein egoeratan gauden kontuan hartuta, fusioa har daiteke sorkuntzaren oinarri nagusietako bat moduan. Hala ere, mota horretako sorkuntza garatzeko, behar den kostu handia ikusita, eta garapen-bidean dauden proiektuetan aurre egiten ari diren arazoak kontuan hartuta, zaila izango da fusioa epe laburrean erabiltzea elektrizitatea sortzeko. Aurreikuspenen arabera, XXI.mendearen bigarren erdira arte, merkataritza-mailan, ezingo da fusioa erabili elektrizitatea sortzeko.^[57]

Armak erasotzeko edo babesteko erabiltzen dira. Arma moten barruan, arma nuklearra aurkitzen da. Armak erasotzeko edo babesteko erabiltzen dira. Arma mota desberdinen artean, arma nuklearra dago.Arma nuklearra ezagutzen da, energia nuklearra erregai gisa erabiltzen duelako. ^[58]

Arma nuklearrak ezagutzen dira mundu mailan kalte handia egiten duten arma moduan. Bonba atomiko batek, hiri oso bat suntsitu dezake eta  erradiazio mailagatik bere eragina mendeetan nabaritu ahalko da. Erradiazio hori oso suntsitzailea da ingurumenarentzako eta etorkizuneko belaunaldientzako.^[59]

Energia nuklearra erregai printzipal gisa erabiltzen duten lehergailuak, bonba atomikoa deitzen zaie. Bonba atomikoaren funtzionamendua nukleo atomikoaren zatiketaren prozesuan oinarritzen da. Atomoaren zatiketa neutroi libre batek eragiten duen talka da. Horregatik atomoaren zatiketak, kantitate handiko energia askatzen du eta beste  bi neutroiak talka egiten jarrai dezakete, beste nukleo batzuekin.^[59]

Talkaren ondorioz, sortutako neutroi libreek, erreakzionatzen dute, hau da, kantitate handiko energia askatuz, denbora gutxian. Denbora hori hain txikia denez, bonba nuklearra oso suntsigarri bihurtzen da. ^[59]

Bonba atomiko baten errendimendua eta eraginkortasuna handitzeko, erregai ia puruak erabili behar dira; orain arte uranio-235 eta plutonio-239 isotopoak erabili dira. Uranio-235 oso zaila eta garestia da lortzen, ezin delako banatu era kimikoan uranio naturaletik.^[59]

Plutoniozko bonbak diseinu konplexuago bat dauka. Fisiozko masa plastizkoko lehergaiekin inguratuta dago. Hala, tenis-pilota baten tamainako plutonio-bola bat ia berehala erreduzitzen da puxtarri baten tamainara, eta materialaren dentsitatea izugarri handitzen da; izan ere, bat-batean, kontrolik gabeko fisio nuklearreko kate-erreakzio batean sartzen da. Eztanda egin eta perimetro mugatu batean dena suntsitzen du, gainera erradiazioa maila handiak agertzen dira.^[59]

Hidrogenezko bonbetan ordea beste joera bat dauka. Atomoak dituen nukleo arinak, fusio nuklearra eragiten dute. Ponpa hauek, energia termikoa askatzen dute. Fusio nuklearraren erreakzioa hasteko, tenperatura altuak lortu behar ditu. Horretarako tenperatura horiek lortzeko, bonba atomikoa hidrogenozko bonba batekin batu egin behar. ^[59]

Hidrogenozko bonba, bi nukleo atomikoak batzen direnean askatzen duten energia da. Mota honetako bonba nuklearrak elementu bat daukate abiarazle bezala. Abiarazlea,fisiozko bonba atomikoak sortzen dituen hasierako detonazioa da. Bigarren mailako elementuak bonbaren fusiozko zatiak osatzen ditu (tritioa eta litioa adibidez).^[59]

Bigarren Mundu Gerran ohartu ziren urpeko ontziak arma eraginkorrak zirela. Baina ontzi hauek desabaintailak zituzten: momentu txiki batzuetan, itsasotik atera behar ziren diesel erregaiak, airea behar zuelako. Hyman G.Rickover almirantea,arazo hori konpontzeko pentsatu zuen energia nuklearra erabiltzea. ^[59]

Erreaktore nuklearrak erabiltzeak hainbat onura eragin zizkien motore berriei. Masa handiko nuklear erregai gutxiekin, hilabeteak egon zitezkeen ur azpitik atera gabe.

Adibidez, Estatu Batuetako urpeko ontziak. Bultzada handiko motoreak eraikitzeak,urpeko ontzi handiagoak egitea eragin zuen. ^[59]

Abaintaila hauek, urpeko ontziak abiadura handiz ibiltzea ekarri zuen eta kantitate handiko munizioa gordetzeko aukera ere bai. Urpeko ontzietan ur presiozko erreaktoreak erabili izan dira. Erreaktore hauen pisua gutxitzeko uranioa erabiltzen zuten.^[59]

Estatu Batuek eta Sobietar Batasunak propultsio nuklearreko hegazkin flota bat sortzea pentsatu zute. Propultsio horrekin, nuklearki kargatuta egon zitezkeen, eta etsaiaren hurbil egotea ere bai. Kontinentearteko misil balistikoa (ICBM) 1950eko hamarkadaren amaieran, arinagoak ziren eta ez zuten piloturik behar. [11]

• Convair X-6: estatubatuarren proiektua,bonbardero batetik B-36tik abiatuta. 47 hegaldi egin zituen 1955 eta 1957 artean. Hegazkin honek 3MW eko fisiozko erreaktore bat zeukan. ^[59]
• Tupolev Tu-119: Sobietarren proiektua bonbardero batetik Tupolev Tu-95.^[59]

Erabilera militarreko propultsio nuklearreko ontziak garatu ondoren, argi geratu zen, bazirela zenbait egoera haien ezaugarriak nabigazio zibilera eraman zitezkeenak.^[59]

Propultsio gisa, erreaktore nuklearrak erabiltzen dituzten zamaontziak eta izotz-hausleak eraiki dira.

Kargatzeko eta bidaiatzeko lehen ontzi nuklearra NS Savannah izan zen, 1962an uretaratua. Zamalanetarako eta bidaiarientzako beste hiru ontzi baino ez ziren eraiki: Mutsu japoniarra, Otto Hahn alemaniarra eta Sevmorput errusiarra.^[59]

Energia nuklearra baita erabili izan da ere , suziri aeroespazialak higiarazteko,diseinu gutxi batzuek lortu dute maila horretara heltzea.

Termonuklear suziriak, hidrogeno berotua erabiltzen dute nuklear  erreaktorean. Berotasun horrek, bultzadak bi aldiz gogorragoak bihurtzen ditu, kimikazko suziriekin konparatuz. Mota horretako suziriak 1959an probatu ziren lehen aldiz (Kiwi 1), NERVA proiektuaren barruan, 1972an bertan behera utzia.^[59]

Orion Proiektua, 1947an Stanislaw Ulam-en eskutik pentsatua izan zen. 1958an hasi zen eraikitzen General Atomics enpresa. Beren helburua zen planetarteko bidaia merkeak egitea. Horretarako, nuklear propultsio metodoarekin erabiltzen zuten. 1963an proiektua itxi egin zen.^[59]

Nucleoi Fordek 1958an atera zuen  proposamen bat, energia nuklearrra autoetan erabiltzeko. Nucleon ${\displaystyle 3/8}$ eskala batekin, energia atomikoa erabiliz pisua eta bolumena jaitsiko zuela, pentsatu zuten eta horretako nuklear erreaktoreak erabili zezaketen.^[60]

Proba honekin jakin nahi zuten nolakoa izango zen energia nuklearra autogintzan. Nukleoi modeloa bost mila km/h abiadura hartu zezakeen, hori bai nukleoaren tamaina begiratuz.^[60]

2009an, Loren Kulesusek El Cadillac World Thorium Fuel Concept (WTF) sortu zuen. Mantentze-lan normalik gabe 100 urte irauteko diseinatuta dago. Horretarako dirudienez, bateriak elikatzen dituen erregai nuklear gisa torio elementu kimikoa erabiltzen ari dira.

Pneumatikoei dagokienez, ez du kautxurik. Izan ere, banakako 6 gurpil ditu autoaren izkina bakoitzean, eta guztira 24 gurpil ditu, gurpil bakoitzerako indukzio-motor batekin.^[61]

Elektrizitatea, energia nuklearraren bitartez lortzeko, prozesu mekaniko eta termodinamikoa igaro behar du.^[63]

Zentral nuklear baten helburua, uranio atomoak, barneko energia bihurtzean energia elektrikoa lortzen da.

Hasieran, erreaktore nuklearrak bero-kantitate handia igortzen duten fisio-erreakzioak sortzen ditu. Energia termiko horrekin, presio handiko lurruna lortzen da. Lurrunak, presio handia duenez, zentraleko lurrun-turbinei eragiten die. Hala, energia mekanikoa lortzen da, ardatz baten errotazio-energia. Azkenik, energia mekanikoak, energia elektrikoa bihurtzeko generadore elektriko bat behar du.^[63]

Mota hau militarki erabili ohi da. Baina pentsatu zuten ezagutza hori zibilera ekarri zezaketela. 1951ko abenduaren 20an erreaktore nuklear baten bidez, elektrizitatea edukitzea lortu zen. Baina 1954ra arte ez zen zentral nuklearreko sare elektrikora konektatu.^[59]

Merkataritza-fisioko lehen erreaktorea Sellafieldeko Calder Hall izan zen, 1956an sare elektrikora konektatu zena. 1957an Energia Atomikoaren Europako Erkidegoa (EURATOM) sortu zen. Egun berean, Europako Ekonomiako Komunitatea sortu zen, eta herrialde hauek osatzen zuten: Belgikaren, Frantziaren, Alemaniaren, Italiaren, Luxenburgoren eta Herbehereak.

Erreaktore gehienak ur arinak deitzen zaie (LWR ingelesez). Erreaktore hauek, urezko moderadore purifikatua erabiltzen dute. Gainera,beren erregaia uranio aberatsa da.^[59]

Geroago, fisio-erreaktore horietan sortutako plutonio fisigarria (${\displaystyle {\displaystyle {}_{94}^{239}Pu}}$) erregai gehigarri gisa gehitzea planteatu zen, erregai nuklearraren eraginkortasuna nabarmen handituz eta, hartara, gastatutako erregaiaren arazoetako bat murriztuz. Aukera horrek munduko potentzia nagusietan desegindako armamentu nuklearretik datorren plutonioa ere erabili zuen.

Beste erreaktore batzuek moderatzaile gisa ur astuna erabiltzen dute. Erreaktore hauek uranio naturala erabil dezakete, hau da, aberastu gabe, gainera tritio maila handiko kantitateak sor dezakete.

Tritio hori etorkizuneko urtze-instalazioetan aprobetxatzea aurreikusten da.^[59]

Fisioak bezala, erabilera militarraren ondoren, energia hori aplikazio zibiletan erabiltzea proposatu zen. Zehazki, ikerketa-proiektu handiak elektrizitatea ekoizteko fusio-erreaktoreak garatzera bideratu dira. Erreaktore nuklearraren lehen diseinua 1946an patentatu zen,^[64] nahiz eta 1955 arte ez ziren zehaztu erregaiaren gutxieneko baldintzak, fusio-erreakzio jarraitua lortzeko. Baldintza horiek 1968. urtean lortu ziren lehen aldiz .

Nahiz eta, laborategietan modu kontrolatuan fusio-erreakzioak egiten diren, oraindik proiektuak ekoizpen elektrikoko zentralen bideragarritasun teknikoaren azterketan daude, hala nola ITER edo IFZ. ITER proiektuan, besteak beste, Japoniak eta Europar Batasunak parte hartzen dute, fusiorako zentral esperimental bat eraiki eta bideragarritasun teknikoa egiaztatu nahi da. IFZ proiektuak, ITER baino fase aurreratuago batean, gauza bera nahi du Estatu Batuetan, konfinamendu inertziala erabiliz.^[65]

Metodo honen bidez, korronte baxuko elektrizitatea, baina iraupen handiakoa, bero unitateak erabiltzen ditu hau da, Radioisotopoak. Hauek konektatzen direnean, korronte elektriko bat sortzen dute, Radioisotopoen termoelektriko generadoreak.^[59]

Kasu hauetan, generadore  horiek dauzkaten isotopoen nukleoak askatzen duten erradiazioa erabiltzen da. Isotopoak oso baliagarriak dira, zeren eta alfa partikulak igorritzen dute (adibidez ${\displaystyle {\ce {{}^{241}Am}}}$ edo ${\displaystyle {\ce {\displaystyle {}^{210}Po}}}$). Hauek ez ezik, betak igortzen dituenak ere erabili egin dira.^[59]

Espazio-zunda askotan, tenperatura gutxian egon behar da berotasuna lortzeko. 1997ko urriaren 15an, Cassini-Huygens misioa bidali zen Saturno eta Titan eta hor ezarri zen gailua.^[66]

Bai fisioak bai fusioak, etorkizun oparoa dute espazioko propultsio-aplikazioetarako, eta misio-abiadura handiagoak sortzen dituzte, erreakzio-masa txikiagoarekin. Erreakzio nuklearren energia-dentsitate handiagoari zor zaio hori; gaur egun, koheteen sorrera bultzatzen duten erreakzio kimikoek baino 7 magnitude-ordena indartsuagoak dira.^[67][68]

Desintegrazio erradiaktiboa eskala txiki samarrean erabili da (kW gutxi), batez ere misio eta esperimentu espazialak bultzatzeko, Idahoko Laborategi Nazionalean garatutako sorgailu termoelektriko erradioisotopoen bidez.^[67]

Energia nuklearra, hainbat film eta telesaietan inspirazioa bihurtu da.^[69]

Filmak	URTEA
The China Sydrome	1979
Threads	1984
Miracle Mile	1989
Black Rain	1989
The Sum of All Fears	2002
K-19:The Widowmaker	2002
The Russian Woodpecker	2015
Pandora	2016
Grüße aus Fukushima	2016
Atomica	2017
Chernobly telesaia	2019

• Energia nuklearraren eztabaida pil-pilean Erreportajea Argia astekarian (2007-03-25)