Besjoch de boarne foar Planten

Jo hawwe gjin rjochten dizze side te bewurkjen, om de neikommende reden:

Your IP address is in a range that has been blocked on all Wikimedia Foundation wikis.

The block was made by ‪Jon Kolbert‬. The reason given is Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected .

Start of block: 21 feb 2024, 06.38
Expiry of block: 21 feb 2029, 06.38

Your current IP address is 34.200.241.138. The blocked range is 34.200.0.0/16.

Please include all above details in any queries you make. If you believe you were blocked by mistake, you can find additional information and instructions in the No open proxies global policy.

Otherwise, to discuss the block please post a request for review on Meta-Wiki. You could also send an email to the stewards VRT queue at stewards@wikimedia.org including all above details.

Jo kinne de boarnetekst fan dizze side besjen en kopiearje.

{{Universele ynfoboks planteryk
| namme               = planten
| ôfbylding           =Diversity of plants (Streptophyta) version 2.png
| ôfbyldingsbreedte   =
| ôfbyldingstekst     = Biodiversiteit fan it planteryk.
| takson1             = 
| namme1              =
| takson2             = [[domein (taksonomy)|domein]]:
| namme2              = [[eukaryoaten]] (''Eukaryota'')
| takson3             = supergroep:
| namme3              = [[oerplanten]] (''Archaeplastida'')
| takson4             = [[ryk (taksonomy)|ryk]]:
| namme4              = '''planten''' (''Plantae'')
| takson5             = 
| namme5              =
| takson6             = 
| namme6              =
| takson7             = 
| namme7              =
| takson8             =
| namme8              = 
| takson9             = 
| namme9              = 
| takson11            = 
| namme11             = 
| takson12            = 
| namme12             = 
| takson13            = 
| namme13             =
| takson14            = 
| namme14             =
| takson15            = 
| namme15             =
| takson16            = 
| namme16             =
| takson17            = 
| namme17             =
| takson18            = 
| namme18             =
| takson19            = 
| namme19             =
| beskriuwer, jier    = Haeckel, 1866
}}
De '''planten''' ([[Latyn]]ske namme: ''Plantae'') foarmje yn 'e [[taksonomy]]ske yndieling fan libbene [[organisme]]n in [[ryk (taksonomy)|ryk]], dat yn 'e mande mei de riken fan 'e [[bisten]] (''Animalia''), [[skimmels]] (''Fungi''), [[protisten]] (''Protista'') en guon lytsere groepen organismen it [[domein (taksonomy)|domein]] of bopperyk fan 'e [[eukaryoaten]] (''Eukaryota'') foarmet. (De eukaryoaten steane dan wer op ien hichte mei de [[baktearjes]] (''Bacteria'') en de [[oerbaktearjes]] (''Archaea'').) De [[biology]]ske stúdzje nei planten hjit [[plantkunde]] of botany.

==Omskriuwing==
Planten binne [[mearselligen|rjusellige]] organismen dy't har ûnderskiede fan oare libbene organismen trochdat se [[selwand]]en hawwe dy't opboud binne út [[selluloaze]], en trochdat se foar it meastepart (de [[fleisitende plant]]en bûten beskôging litten) [[homotroof]] binne en dus har enerzjy streekrjocht út [[sinne]]ljocht helje troch [[fotosynteze]]. Dat proses fynt plak yn 'e [[gloroplast]]en of blêdgrienkerlen dy't har har griene kleur besoargje. Beskate soarten brûke foar har eigen enerzjyfoarsjenning net fotosynteze mar [[gemosynteze]]. Oare ferskillen mei (guon) oare organismen binne dat planten har hiele libben trochgroeie en dat se har sawol [[geslachtlike fuortplanting|geslachtlik]] as [[ûngeslachtlike fuortplanting|ûngeslachtlik]] fuortplantsje kinne. Planten hawwe trije basisûnderdielen: [[woartel (plant)|woartels]], in [[stâle (plant)|stâle]] en [[blêd (plant)|blêden]].

==Taksonomyske yndieling==
Ta de planten wurde ferskate grutte groepen rekkene, wêrûnder de [[moassen|moassen of blêdmoassen]], de [[levermoassen]], de [[haumoassen]], de [[wolvepoaten en ruskfearren]], de [[fearplanten]], de [[konifearen]], de [[blomplanten]] en de [[griene algen]] ([[grienwieren]] en [[krânswieren]]). De [[koarstmoassen]] hearre lykwols net ta de planten, mei't dat gearwurkingsfoarmen binne fan [[skimmels]] mei [[blauwieren]] of [[grienwieren]], en dy sadwaande ta it [[ryk (taksonomy)|ryk]] fan 'e skimmels rekkene wurde.

[[Readwieren]], [[brúnwieren]] en [[blauwieren]] binne likemin planten. Blauwieren wurde yndield by de [[baktearjes]], wylst brúnwieren by de [[gromalveolaten]] (''Chromalveolata'') hearre, dy't yn 'e hjoeddeiske [[taksonomy]] as in lyts eukaryoatysk [[ryk (taksonomy)|rykje]] op harsels beskôge wurde. Readwieren en guon oare lytse groepkes soene neffens moderne ynsichten mooglik op deselde hichte as de planten stean kinne yn in supergroep dy't fan [[oerplanten]] (''Archaeplastida'' of ''Primoplantae'') hjit. Dêrfandinne dat de planten tsjintwurdich yn [[wittenskip]]like fermiddens ek wol '''griene planten''' (''Viridiplantae'') neamd wurde, om se dúdliker te ûnderskieden fan 'e oare groepen oerplanten.

==De rol fan planten==
Hoewol't sekuere sifers dreech fêst te stellen binne, waard der yn [[2010]] rûsd dat der tusken de 300.000 en 315.000 ferskillende [[soarte|plantesoarten]] op 'e wrâld binne. De grutte mearderheid dêrfan, rûchwei 260.000 oant 290.000, bestiet út [[siedplanten]]. Planten foarmje in krúsjaal en ûnmisber diel fan 'e [[ekology|wrâldekology]], mei't se it grutste part fan 'e beskikbere [[soerstof]] produsearje en iten foar alle [[heterotroof|heterotrofe]] organismen foarmje (dy't har enerzjy út 'e konsumpsje fan oare organismen helje). Sels de útslutende [[karnivoar]]en ûnder de [[bisten]] binne dochs noch yndirekt fan planten ôfhinklik om't harren [[proaidier]]en (of de proaidieren fan 'e proaidieren, ensfh.) derfan libje. Planten dy't [[nôt]], [[frucht (plant)|fruchten]], [[griente]]n en oare ytbere dielen produsearje, wurde al milennia lang troch de [[minske]] domestisearre. Oare planten wurde brûkt om te pronk te setten ([[sierplant]]en), en oant frij resint tsjinnen se as de boarne fan hast alle [[medisinen]].

== Klassifikaasje fan planten ==
[[Ofbyld:Young little plant.JPG|thumb|right|200px|In jong plantsje.]]
{| class="wikitable" style="width: 800px;"
| colspan="2" style="background-color: Beige; text-align:center" | <big>Klassifikaasje fan it Planteryk
|-
|- style="vertical-align: top;"
| scope="row" style="width: 50%; background-color: Honeydew;" | {{Stambeam2}}
* <big>'''ryk planten (''Plantae'')'''</big>
** '''ûnderryk [[grienwieren]] (''Chlorophyta'')'''
*** skift ''[[Pyramimonadales]]''
*** skift ''[[Prasinococcales]]''
*** skift ''[[Palmophyllales]]''
*** skift ''[[Pseudoscourfieldiales]]''
*** skift ''[[Scourfieldiales]]''
*** klasse ''[[Chlorodendrophyceae]]''
*** klasse ''[[Chlorophyceae]]''
*** klasse ''[[Mamiellophyceae]]''
*** klasse ''[[Nephroselmidophyceae]]''
*** klasse ''[[Pedinophyceae]]''
*** klasse ''[[Prasinophyceae]]''
*** klasse ''[[Pycnococcaceae]]''
*** klasse ''[[Pyramimonadophyceae]]''
*** klasse ''[[Trebouxiophyceae]]''
*** {{Stambeam2/ein tûke}}klasse ''[[Ulvophyceae]]''
** {{Stambeam2/ein tûke}} '''rangleas takson [[draaiplanten]] (''Streptophyta'')'''
*** '''ûnderryk [[krânswieren]] (''Charophyta'')'''
**** skift ''[[Coleochaetales]]''
**** klasse ''[[Mesostigmatophyceae]]''
**** klasse ''[[Klebsormidiophyceae]]''
**** klasse ''[[Zygnematophyceae]]''
**** klasse ''[[Charophyceae]]''
**** {{Stambeam2/ein tûke}}klasse ''[[Chlorokybophyceae]]''
*** {{Stambeam2/ein tûke}} '''ûnderryk [[lânplanten]] (''Embryophyta'')''' 
**** stamme [[haumoassen]] (''Anthocerotophyta'')
***** klasse [[echte haumoassen]] (''Anthocerotopsida'')
***** {{Stambeam2/ein tûke}} klasse ''[[Leiosporocerotopsida]]''
**** stamme [[levermoassen]] (''Marchantiophyta'')
***** klasse [[echte levermoassen]] (''Marchantiopsida'')
***** klasse ''[[Haplomitriopsida]]''
***** {{Stambeam2/ein tûke}} klasse ''[[Jungermanniopsida]]''
**** stamme [[moassen]] of blêdmoassen (''Bryophyta'')
***** klasse ''[[Andreaeaobryopsida]]''
***** klasse ''[[Andreaeopsida]]''
***** klasse ''[[Bryopsida]]''
***** klasse ''[[Buxbaumiopsida]]'' 
***** klasse ''[[Polytrichopsida]]'' 
***** klasse ''[[Sphagnopsida]]'' 
***** klasse ''[[Takakiopsida]]''
***** {{Stambeam2/ein tûke}}klasse ''[[Tetraphidopsida]]'' 
**** {{Stambeam2/ein tûke}} boppestamme [[faskulêre planten]] (''Tracheophyta'')
***** stamme [[blêdplanten]] (''Euphyllophyta'')
****** boppeklasse [[fearplanten]] (''Monilophyta'')
****** boppeklasse ''[[Trimerophytophyta]]'' †
****** {{Stambeam2/ein tûke}} rangleas takson [[ranke planten]] (''Lignophyta'')
******* boppeklasse ''[[Progymnospermophyta]]'' †
******* {{Stambeam2/ein tûke}} boppeklasse [[siedplanten]] (''Spermatophyta'')
******** klasse [[bedutsensieddigen]], deksieddigen of blomplanten (''Angiospermae'', foarh. ''[[Antophyta]]'')
********* skift [[amborella-eftigen]] (''Amborellales'')
********* skift [[austrobaileya-eftigen]] (''Austrobaileyales'')
********* skift [[swanneblomeftigen]] (''Nymphaeales'')
********* {{Stambeam2/ein tûke}}ynformele groep [[echte bedutsensieddigen]] (''Mesangiospermae'')
********** skift [[gloranteftigen]] (''Chloranthales'')
********** ûnderklasse [[manjoliïden]] (''Magnoliidae'')
********** klasse [[hoarnblêdplanten]] (''Ceratophyllales'')
********** ynformele groep [[iensiedblêdigen]] (Ingelsk: ''monocots'')
********** {{Stambeam2/ein tûke}}ynformele groep [[twasiedblêdigen]] (Ingelsk: ''eudicots'')
******** {{Stambeam2/ein tûke}} ynformele groep [[neakensieddigen]] of bleatsieddigen (''Gymnospermae'')
********* klasse [[ginkgo-eftigen]] (''Ginkgophyta'')
********* klasse [[gnetofiten]] (''Gnetophyta'')
********* klasse [[konifearen]] (''Pinophyta'')
********* {{Stambeam2/ein tûke}} klasse [[palmfearren]] (''Cycadophyta'')
***** stamme ''[[Rhyniophyta]]'' †
***** stamme [[wolvepoaten en ruskfearren]] (''Lycopodiophyta'')
****** klasse [[wolvepoaten]] (''Lycopodiopsida'')
****** {{Stambeam2/ein tûke}} klasse [[ruskfearren]] (''Isoetopsida'')
***** {{Stambeam2/ein tûke}} stamme ''[[Zosterophyllophyta]]'' †
{{Stambeam2/ein oftakking}}  <!-- Deze tak eindigt het tweede niveau -->

{{Stambeam2/ein}}
|-
|}

== Sjoch ek ==
* [[List fan planten]]

{{boarnen|boarnefernijing=
Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Animal ''References'' en ''Further reading'', op dizze side].
----
{{commonscat|Plantae}}
}}

[[Kategory:Plant| ]]
[[Kategory:Biology]]
[[Kategory:Botany]]
[[Kategory:Organisme]]
[[Kategory:Ryk (taksonomy)]]

Berjochten brûkt op dizze side:

Berjocht:!! (bewurkje)
Berjocht:Boarnen (bewurkje)
Berjocht:Commonscat (bewurkje)
Berjocht:Stambeam2 (bewurkje)
Berjocht:Stambeam2/ein (bewurkje)
Berjocht:Stambeam2/ein oftakking (bewurkje)
Berjocht:Stambeam2/ein tûke (bewurkje)
Berjocht:Universele ynfoboks planteryk (boarne besjen) (semy-befeilige)
Berjocht:Ynfoboks/breedte (bewurkje)
Berjocht:Ynfoboks generyk (boarne besjen) (befeilige)

Werom nei Planten.

Opfrege fan "https://fy.wikipedia.org/wiki/Planten"