Zifio de Cuvier

A especie foi descrita en 1823 polo naturalista francés Georges Cuvier na súa obra Recherches sur les ossements fossiles. Nouv. éd., 5 (1): 1-352.^[7][8]

Xénero

O nome científico Ziphius foi cuñado por Georges Cuvier, que parece que o derivou dunha adaptación do grego antigo ξίφος xíphos "espada", en alusión ao estreito bico destes animais.^[9]

Especie

O epíteto específico, cavirostris, así mesmo debido a Cuvier, está formado polos elementos do latín científico cavi-, da raíz do adxectivo latino cavus, -a, -um, "oco", "baleiro", e -rostris, do latín rostrum, -i, "fociño", "bico",^[10] aludindo ao seu bico oco (no melón).

Ao longo do tempo, ademais do nome que lle deu Cuvier, e que é o actualmente válido, a especie coñeceuse tamén polos numerosísimos sinónimos seguintes:^[11]

As principais características que permiten distinguir o zifio de Cuvier doutras especies de cetáceos semellantes son as seguintes:^[12][13][14]

• Corpo longo e robusto, de tamaño medio entre os cetáceos, cunha lonxitude media comprendida entre os 5,5 e os 6,5 m e pesos entre as 2,6 e as 7 t; as femias son lixeiramente máis grandes, cun tamaño máximo observado de 7 m.^[15] As crías miden unha media de 2,1 m ao naceren.^[16] Calcúlase que pode chegar a vivir uns 40 anos.
• A cabeza, relativamente pequena, presenta unha curvatura frontal pouco convexa entre o fociño, cun bico curto, en comparación con outros zifios, e o espiráculo, en forma de croissant, coa concavidade enterior, sitúase entre 1/8 e 1/10 da lonxitude total da cabeza; este carácter diferénciao dos hiperoodontinos (a outra das dúas subfamilias en que se divide a familia dos zifíidos), que teñen o espiráculo bastante máis lonxe cara a atrás. Detrás do espiráculo presenta unha pequena fendedura. E, debaixo da garganta, hai dous sucos formando unha "V" coas ramas non xuntas, sensibelmente paralelas ás da mandíbula inferior.
• A boca ten a mandíbula inferior proxectada cara a adiante máis que a superior, e presenta no ápice un único par de dentes, os únicos do animal, de aparencia piriforme e que miden de 7 a 8 cm de lonxitude e uns 4 cm de diámetro, pero a parte superior, cónica, non sobresae da enxiva, nos machos, máis de 2,5 a 3 cm; os das femias son máis delgados, e é raro que a súa punta sexa visíbel por riba da enxiva.
• A aleta dorsal é de pequeno tamaño e forma triangular, co bordo posterior que pode ser cóncavo (aleta falciforme), ou non, e está situada atrasada, ao principio do terzo posterior do corpo. As aletas pectorais son curtas, de forma lanceolada e cor variábel (desde a parda clara á branca, pasando por varias tonalidades de cor crema intermedias). A aleta caudal, bastante ancha, non adoita ter escotadura central e, cando a presenta, é lixeira; os seus bordos posteriores son cóncavos.
• A coloración xeral do corpo, suxeita a variacións individuais, varía entre a parda escura, parda torrada e clara, ou crema, a unha gris azulada ou negra purpúrea (que pode verse avermellada cando se ve á luz forte do sol). O bico, a fronte, o melón e o mento son de cor branca crema ou totalmente branca. Nos machos vellos, a parte superior do corpo pode ser case branca diante da aleta dorsal. Todo o corpo presenta manchas e cicatrices circulares de cor crema, sobre todo na parte inferior e nos flancos.

Ziphius cavirostris é unha especie que habita en augas temperadas dos océanos e mares de todo o mundo, desde os trópicos até ás rexións polares, entre os 90° N e os 90° S, e entre os 180° W e os 180° E.^[15]

A distribución do zifio de Cuvier coñécese sobre todo en base ao gran número de varamentos, e a algunhas observacións. Parece ser un dos zifios de distribución máis cosmopolita, cun ámbito moi extenso nos océanos Atlántico, Pacífico e Índico, encontrándose individuos desde as illas Shetland a máis de 60º N até o arquipélago da Tierra do Fogo, a 55º S, non estando presentes, por tanto, tan só nas augas polares de ambos os hemisferios.^[12][13]

Encóntrase en torno a moitas illas oceánicas, e son bastante comúns en mares pechados, como o Mediterráneo ou o do Xapón. Reside todo o ano en augas de Hawai e outras zonas, e non se coñecen migracións.^[13]

Nas costas europeas as poboacións máis importantes están no golfo de Biscaia e na conca occidental do Mediterráneo (costas de España, Francia e Italia, pero sinaláronse algúns varamentos en Grecia).
Non se viu no canal da Mancha, e só penetra excepcionalmente no mar do Norte. Raros animais erráticos foron observados nas costas de Suecia e no mar Báltico.^[12] A súa presenza en augas próximas a Galicia é pouco frecuente.^[14]

Poucas veces se acerca á costa, excepto en canóns submarinos ou en zonas onde a plataforma continental é estreita e as augas costeiras son profundas.^[13]

O zifio de Cuvier é unha especie peláxica, gregaria, oceanódromo, que nada a profundidades entre os 0 e os 8 000 m, usualmente entre os 1 000 e os 4 000 m,^[15] que se despraza en pequenos grupos de até 25 individuos. Polo xeral evita os barcos, pero ás veces é curioso e amigábel, sobre todo en Hawai. Algúns animais puidéronse observar no momento de saltar por completo fóra da auga, cousa que parece pouco frecuente; no salto sae da auga case verticalmente, e cae cara a atrás de forma torpe.^[12][13]

O sopro respiratorio está dirixido lixeiramente cara a diante e á esquerda, pero é baixo e pouco conspicuo; pode verse mellor tras unha inmersión longa.^[13] Na inmersión profunda, arquéase e saca a aleta cuadal por riba da auga para mergullarse verticalmente.^[12] As inmersións adoitan duraren entre 20 e 40 min, seguramente con de 2 a 3 sopros cada 10 ou 20 seg.^[13] A profundidade alcanzada nos seus mergullos parece ser da orde dos 300 m (información obtida a partir das especies encontradas nos contidos estomacais), e a duración da inmersión pode durar até 30 min.^[12]

Parece dar tombos na auga, e pode asomar a cabeza cando nada velozmente, e coa aleta dorsal visíbel.^[13]

Pouco é o que se sabe da vida do zifio de Cuvier. A madurez sexual alcánzase, en ambos os sexos, cando chegan medir 5,5 m. Non se coñece ningún dato sobre a época do emparellamento nin da duración da xestación,^[14] pero o período de nacementos parece ser, no golfo de Biscaia, en primavera. As crías miden, ao naceren, de 2 a 3 m.^[12]

O seu réxime alimenticio componse fundamentalmente de cefalópodos de augas profundas,^[12] pero tamén pode comer pequenos peixes e algúns crustáceos.^[15]

Cada ano, uns 20 individuos son capturados por baleeiros xaponeses. Este é un número relativamente pequeno e non son cazados regularmente.^[17]

En 2008 a UICN catalogou o estado do zifio de Cuvier na súa Lista vermella como puco preocupante (LC). Aínda que non se dispón de estimacións globais sobre a poboación total deste cetáceo, considérase que non é inferior aos 100 000 individuos.^[1]

A especie ten unha área de distribución moi ampla, e as principais ameazas son os altos niveis de ruídos causado polos humanos, en especial os sonares militares, e as capturas accidentais. A combinación da súa ampla distribución e da súa abundancia relativa, é suficiente para que non ocorra unha diminución global maior do 30 % en tres xeracións.^[1]

• Carwardine, Mark (1995): Ballenas, delfines y marsopas. Barcelona: Ediciones Omega. ISBN 84-282-1037-3.
• Díaz d'a Silva, J. I. e Cartelle, Y. (2007): Guía dos mamíferos de Galicia. A Coruña: Baía Edicións. ISBN 978-84-96893-20-7.
• Duguy, R. e Robineau, D. (1987): Guía de los mamíferos marinos de Europa. Barcelona: Ediciones Omega. ISBN 84-282-0811-5.
• Heyning, John E (2002): "Cuvier's Beaked Whale", en Jefferson, Thomas A. Encyclopedia of Marine Mammals, pp. 305–307. San Diego Academic Press. ISBN 0-12-551340-2.
• Lahuerta Mouriño, Fernando e Francisco X. Vázquez Álvarez (2000): Vocabulario multilingüe de organismos acuáticos. Santiago: Xunta de Galicia. ISBN 84-453-2913-8.
• Perrin, William F., Bernd Würsig & J. G. M. Thewissen (eds.) (2002): Encyclopedia of Marine Mammals. 2ª ed. San Diego: Academic Press. ISBN 978-0-12-373553-9
• Wilson, D. E. & Reeder, D. M. (eds.) (2005): Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference. Third edition. ISBN 0-8018-8221-4.

• Cetáceos
• Odontocetos
• Zifíidos

• Ismael Miján (SGHN) (2011): Ballenato de Cuvier (Ziphius cavirostris) en Vertebrados Ibéricos (en castelán).
• Zifio de Cuvier en MarineBio (en inglés).
• Ziphius cavirostris Arquivado 19 de xuño de 2009 en Wayback Machine. en The Beaked Whale Resource (en inglés).
• Ziphius cavirostris na ADW (en inglés)
• Ziphius cavirostris Arquivado 17 de xullo de 2015 en Wayback Machine. na EOL (en inglés).
• Ziphius cavirostris G. Cuvier, 1823 no ITIS (en inglés).
• Ziphius cavirostris en North American Mammals. Smithsonian Institution (en inglés).
• Ziphius cavirostris Cuvier, 1823 en SeaLifeBase (en inglés), (en francés).
• Ziphius cavirostris Cuvier 1824 Arquivado 17 de setembro de 2016 en Wayback Machine. en Fossilworks (en inglés).