Celso Emilio Ferreiro

De familia acomodada, dedicada ao comercio e á agricultura, e galeguista, Celso Emilio foi o máis novo dos sete fillos do matrimonio composto por Venancio Ferreiro Reinoso (membro das Irmandades da Fala) e Obdulia Míguez Buxán. Celso Emilio sempre amou profundamente a súa vila natal, identificándoa coa súa infancia. Súas son estas verbas nunha entrevista a Víctor Freixanes^[8]:

Celanova é a miña patria primordial, comarca das miñas primeiras vivencias, a fonte onde abrollou o meu inicial concepto do mundo (...). Celanova alumeou os meus ollos de neno con imaxes fermosas e tenras.

Estudou en Celanova no colexio dos escolapios. Aos 20 anos, en 1932, organizou con Xosé Velo entre outros, as Mocedades Galeguistas de Celanova, e en 1934 participou na constitución da Federación de Mocedades Galeguistas, dependente do Partido Galeguista, da que habería ser, no 1936, o derradeiro Secretario de Organización.

Dirixiu o semanario Adiante, fundado polas Mocedades Galeguistas de Celanova, da que só saíu unha tirada o 5 de xaneiro de 1933,^[9] e da que só se conserva un exemplar.^[10] Desta publicación cabe salientar que estaba integramente en lingua galega. Entre os seus colaboradores figuraron Florentino López Cuevillas, Ramón Otero Pedrayo, Vicente Risco, Xosé Velo e Ángel Martínez Doval.^[11][12]

Foi concelleiro no Concello de Celanova pero dimitiu ao pouco tempo. Foi procesado por uns artigos publicados en Guieiro:Outavoz patriótico da F.M.G., revista que el mesmo dirixía,^[13] nos que se comentaba un discurso de Gil Robles.^[1] Neses artigos, titulados "Porque non berramos viva Hespaña" e "Motes: Anti-España",^[14][15] as autoridades "atoparon ataques inxuriosos contra Hespaña",^[16] se ben ese procesamento quedou sen efecto posteriormente no ano 1936 coa amnistía decretada por Manuel Azaña.^[17]

Mobilizado para a guerra civil española polas tropas franquistas, foi enviado á fronte de Asturias. Mentres as columnas galegas participaban na toma de Oviedo el conseguiu un destino como radiotelegrafista, o que o mantivo afastado da liña de combate. Aínda así sufriu feridas leves durante a evacuación do hospital da cidade ovetense.

No 1937, durante un permiso en Celanova para ver a súa nai enferma naquel momento,^[18] foi detido por facer uns comentarios políticos (presuntamente criticando os crimes perpetrados polos fascistas) en público. Sobre esta denuncia, o propio poeta terá manifestado que^[19]: "Unha muller, unha arpía con alma de Némesis velenosa denuncioume atribuíndome unhas declaracións que eu non fixera". Pechárono nunha cela do mosteiro da vila, toda de pedra, durante tres días. A mediación de parentes e amigos perante o Gobernador de Ourense evitou a súa execución. Este suceso inspiraría 25 anos despois a súa obra principal: Longa noite de pedra.

Un día de setembro do mesmo ano, exercendo o seu labor como radiotelegrafista, errou o número que debía marcar, entrando así en contacto con Moraima, cuxo nome completo era «María Luísa Moraima Loredo Fernández», que nacera en Olloniego (Asturias) o 12 de outubro de 1921, sendo filla de José María Jesús Loredo Barreal, de Turillos (Langreu), un médico afeccionado á cultura árabe -de aí o nome de Moraima-, e de Paz Fernández Cuesta.^[20] Moraima, falecida no ano 1997, sería logo a súa muller e unha fonte inesgotable na inspiración do poeta, en especial, en Onde o mundo se chama Celanova.

Despois da guerra continuou os estudos de Dereito que iniciara en Oviedo, que abandonou, e iniciou os de Maxisterio, que si concluíu, malia que non chegou a exercer nunca. No 1941 foi destinado como funcionario a Pontevedra, concretamente como secretario da Fiscalía Provincial de Taxas, onde estivo ás ordes de Ramón Rivero de Aguilar dende 1945. Botou nove anos na cidade do Lérez, participando intensamente na vida cultural da mesma e entrando en contacto con escritores coma Aquilino Iglesia Alvariño e Manuel Cuña Novás. Foi redactor xefe da revista Finisterre e publicou algúns poemas en Ciudad. Tamén coñeceu a Emilio Álvarez Negreira, con quen colaborou na colección de poesía Benito Soto, fundada no 1948 polo propio Álvarez Negreira e máis por Sabino Torres e que foi a primeira empresa editorial que publicou libros galegos en Galiza tras a guerra.

Desta época é a obra Al aire de tu vuelo, singular libro de noivado con poemas amorosos escritos dende 1938, moi influídos polos poetas da Xeración do 27 española.^[21]

O 15 de xullo de 1943 casou con María Luisa Moraima Loredo en Xixón, no Ateneo Jovellanos. O primeiro dos catro fillos da parella, Luís, naceu o 18 de setembro de 1945. Naceron tamén en Pontevedra Xosé María o 5 de setembro de 1947^[22] e a única filla da parella, Isabel, nada o 21 de novembro de 1949.^[23]

Entre 1948 e 1949 participou nas emisións radiofónicas do Galician Programme da BBC de Londres, que coordinaba Francisco Fernández del Riego^[7]

Tras obter o título de Procurador dos Tribunais trasladouse a exercer a profesión a Vigo chegando a ser membro da xunta de goberno do colectivo de procuradores^[24], na cidade olívica viviu ata o 1966. Aquí naceu o último fillo da parella, Xavier, o 23 de decembro de 1950.^[23]

Ademais, tamén traballou nunha oficina de seguros que fundou cun socio e que sobreviviu ata o 1955, e dirixiu un obradoiro de fotogravado.

A súa estancia na cidade olívica coincidiu coa súa consolidación como poeta e literato. Mergullouse na vida cultural e intelectual, trabando amizade cos irmáns Xosé María e Emilio Álvarez Blázquez, Laxeiro ou Francisco Fernández del Riego. Colaborou asiduamente en diversas publicacións, coma o xornal Faro de Vigo, o periódico pontevedrés Litoral, Vieiros e, especialmente, a revista de poesía Alba, dirixida por Ramón González-Alegre, na que publicou poemas entre os que figuran a serie de composicións do seu libro O soño sulagado. No 1954 publicou unha biografía do seu paisano Manuel Curros Enríquez.

Posteriormente no ano 1955 publicou Voz y Voto,^[25] os poemas desta obra, orixinariamente escritos en castelán, foron publicados semiclandestinamente en Vigo, con falso pé de imprenta, nunha suposta colección "Papel de estraza" dunha tamén imaxinaria Editorial Rex S.A, de Montevideo. Moitos dos poemas deste libro foron incorporados - xa en galego - a Longa Noite de Pedra.

O 25 de xullo do ano 1964 nunha casa do barrio compostelán da Rocha^[26][27], dous anos despois da publicación de Longa noite de pedra, participou xunto con Xosé Luís Méndez Ferrín, Reimundo Patiño e Luís Soto na fundación da Unión do Povo Galego, organización de orientación nacionalista e marxista.

En 1966 emigrou a Venezuela, proceso que el mesmo explicou así:^[28]

Ofrecéronme dende Caracas a Secretaría de Cultura da Sociedade Galega e marchei, aínda que de primeira non ía decidido a quedar, como logo ocorreu. Pódese dicir que foi un autoexilio.

Porén, algúns autores apuntan como causas da súa decisión certas dificultades económicas, a presión á que estaba sometido como consecuencia da súa actividade política e a esperanza de atopar na emigración suramericana a Galiza nacionalista e antifranquista que non existía no territorio propio.^[29]

Celso Emilio Ferreiro^[30] referiuse ás causas históricas da emigración galega:

Galicia, país campesiño por excelencia, historicamente abandonado, minado polo caciquismo político; esquecido na súa cultura autóctona e na súa lingua polo estado centralista; atomizadas as súas terras laborables por sucesivas herdanzas e divisións; mantida a súa agricultura nun atraso arcaico, aínda con arados romanos e cun anacrónico sistema xurídico social; minada polo baixo nivel de vida, pola nula rendibilidade da terra e o subdesenvolvemento industrial e cultural, vese na necesidade de emigrar.

Antes da súa marcha, o domingo 15 de maio de 1966, fíxoselle unha comida e homenaxe de despedida en Ourense, concretamente no hotel Roma que acabou converténdose en todo un acto de desafío ao réxime franquista^[31], na que participaron 250 comensais e á que se adheriron 1250 persoas. Foi tamén un acto de apoio da intelectualidade galega -xa que no transcurso daquela comida especial escoitáronse as voces e os discursos de ilustres galegos como Ramón Otero Pedrayo, Antón Tovar, Eduardo Blanco Amor, Xosé Luís Méndez Ferrín ou Emilio Álvarez Blázquez- aos labregos que se mobilizaran polas expropiacións efectuadas para a construción do encoro de Castrelo de Miño.

Xa en Venezuela, colaborou coa Hermandad Gallega, fundou o Patronato da Cultura Galega, e traballou no gabinete do Presidente Rafael Caldera. Mais axiña aniñou a decepción en Celso Emilio. No 1968, tras un proceso fraudulento, no que o propio Celso Emilio perdeu por 25 votos, accedeu á dirección da Hermandad un grupo reaccionario proclive ao franquismo, que decidiu expulsalo a el e máis ao seu fillo o 17 de xullo do ano 1968. O poeta respondeu así á misiva na que lles comunicaron as súas expulsións:^[32]

(...) grandemente satisfeitos de ter sido ouxeto da xenreira represiva dise Consello (...), desautorizamos que se revise o noso caso, pois non queremos, baixo ningun conceito, renunciar ao privilexio de sabernos repudiados polo feixismo.

O propio poeta terá manifestado, nunha carta publicada o 12 de xullo dese mesmo ano, ó seu amigo Xesús Alonso Montero que: “la Hermandad Gallega no es hermandad ni es gallega” ^[33].

O encontro con estes sectores mercantilistas e reaccionarios, cando el esperaba atopar unha Galiza viva e combatente, inspiroulle o libro Viaxe ao país dos ananos.

Grazas á súa iniciativa gravouse e editouse en Caracas en 1970 o primeiro disco LP en galego, Galicia canta, onde ademais de ser o autor de varias das letras e da presentación do disco co heterónimo de Arístides Silveira, el mesmo interactuou con Xulio Formoso tocando o pandeiro.

Ao volver da emigración, no ano 1973, instalouse en Madrid, onde traballou de corrector de estilo para a revista Tribuna Médica, na que era presidente do Consello de Administración o galeguista Álvaro Gil Varela. Dirixiu a aula de cultura do Ateneo, colaborou na prensa e participou nos faladoiros do Café Gijón, visitando Galiza nos veráns. Afiliouse ao Partido Socialista Galego e presentouse como candidato ao Senado pola coalición Candidatura Democrática Galega nas eleccións lexislativas do 1977.

Previamente, no 1974, rachara coa UPG, con quen xa viña mantendo importantes diferenzas desde a emigración. Ao pouco tempo, volveu mudar de partido afiliándose ao PSOE, coa esperanza de intervir no proceso de galeguización do partido. Ó PSOE afíliase na agrupación de Vigo (co número 36-45-364) no mes de xuño de 1979^[34], data a partir da cal o carné ten os selos que certifican o abono da cota, e conta con cinco cotas abonadas, é dicir, ata o mes de outubro, malia que o seu falecemento tivo lugar, como é coñecido, o 31 de agosto dese mesmo ano.

Sobre a súa orientación ideolóxica^[35] cabe salientar unhas declaracións do autor na revista Ozono en maio de 1977 no que sinala que “son un galego de esquerdas, formado no marxismo como método de análise da sociedade e da historia”. Posteriormente, pouco antes do seu falecemento, recóllese unha entrevista no número 169 da revista viguesa El Pope, correspondente á primeira quincena de setembro de 1979, así o autor preséntase como “un home sen vocación política”, e engade ademais “estou no PSOE como militante de base, como veciño que son de Madrid e porque é o que está máis próximo ao concepto que eu teño de socialismo”.

Un derramo cerebral acabou coa súa vida mentres pasaba as súas vacacións en Vigo, na súa casa da Avenida de Castrelos, o 30 de agosto do 1979, despois de xantar con Suso Vaamonde -cantautor que acababa de agasallarlle o seu último disco Limiar, que recollía á súa vez dous poemas de Celso.^[36] Foi enterrado en Celanova o 1 de setembro no cemiterio de San Breixo. Primeiramente celebrouse un funeral no Mosteiro de San Rosendo, ao que asistiron o presidente da Xunta, Quiroga Suárez, e o antigo presidente da Real Academia Galega, Martínez-Risco, xunto á viúva do poeta, Moraima. Despois celebrouse un acto perante o monumento a Curros Enríquez, obra de Asorey. No cemiterio recitáronse poemas do defunto en homenaxe a súa vila natal.^[37]

O fillo máis vello de Celso Emilio terá manifestado, nunha entrevista ó diario Faro de Vigo^[38] sobre o falecemento do seu pai, que: "En 1979 morreu dun infarto durante as súas vacacións en Vigo, deixándonos aos seus fillos e á nosa nai unha sensación de baleiro non prevista. Moraima era todo na vida do meu pai dende que a coñeceu de nova, e el era todo para ela. Imaxínese que mazazo. Era realmente ela quen o sostiña psicolóxicamente nos momentos amargos que viviu, que non foron poucos, aínda que tamén soubo gozar dos pequenos praceres. De Vigo saíu o coche fúnebre cara a Ourense escoltado por policías municipais que eran sustituídos por outros a medida que se pasaba dun Concello a outro camiño de Celanova. E en Celanova esperábanlle desde o presidente da Xunta ata o gobernador civil de Madrid, da UCD. Dicían os maiores que dende Curros Enríquez ata a súa morte non coñeceran un loito de tan grandes características".

No seu epitafio consta o seguinte: "Máis o lume que alampea xamais o veredes morto" ^[39] da súa obra Cimenterio Privado.

Celso Emilio Ferreiro consagrou a recuperación do realismo social na poesía galega.^[40] Esta vertente social da súa obra garda estreita relación cos poetas españois dos anos 50 (Blas de Otero^[41], Gabriel Celaya, José Hierro)^[42], integrantes da expansión da poesía social acontecida en todo o territorio estatal por aquela altura, cos que comparte visións ideolóxicas, mecanismos de expresión e, mesmo nalgúns casos, relacións de amizade, como ocorre con Gabriel Celaya, a quen dedica un poema en Longa noite de pedra.

Seguindo a Ramiro Fonte,^[43] pódense albiscar tres vertentes na poesía do celanovés.

Vertente social

É, como vimos insistindo, a principal. O propio Celso Emilio manifesta o compromiso ideolóxico da súa actividade poética deste xeito polo ano 1955^[44]:

(...) Os poetas galegos, si queren ser fideles a si mesmos e á terra, teñen que fuxir da arqueoloxía estéril e do ruralismo pedáneo. Teñen que retorcerlle o pescozo ó reiseñor do lirismo lacrimóxeno, saudosento, vello estilo. En troques, teñen que mergullarse con desesperado esforzo no mundo social da nosa terra; nos problemas do noso tempo; nas angurias das nosas xentes.

Do mesmo xeito que os poetas en lingua castelá antes citados, Ferreiro tenta abrirlle os ollos á cidadanía das contradicións que padecen, enmarcándoa no contexto sociopolítico do momento e exercendo de poeta opositor ao réxime franquista. As referencias á guerra civil e á represión posterior, a solidariedade co proletariado e a vontade de loita son temas frecuentes nas súas composicións.

Pero hai nesta dirección social outro tipo de temática que non existe nos seus colegas peninsulares, un tema de Galiza que, sendo de xestación independente, ben pode contrapoñerse ao famoso tema de España dos poetas sociais en castelán e que, ademais, enlaza coa dirección crítica da poesía galega anterior de autores como Rosalía de Castro, Manuel Curros Enríquez ou Ramón Cabanillas. Trátase da defensa da identidade e da lingua galegas, que alcanza o seu punto culminante no poema Deitado frente ao mar publicado en Longa noite de pedra.

Vertente intimista

A soidade do individuo perante o devalar da historia, en clara conexión co pesimismo existencialista, así como a nostalxia da infancia e da propia patria evocada desde Venezuela, son temas frecuentes na lírica máis íntima de Ferreiro. Moitas veces, este intimismo aparece mesturado coa problemática social, xa que quen a sofre é o home concreto, estando moitas veces obrigados a lela en clave autobiográfica máis que histórica; é o home individual quen se ten que enfrontar á dura realidade, quen debe lamber as feridas dunha época. Ese tránsito entre o eu persoal e o nós colectivo é de especial complexidade na obra do celanovés.

Mención especial merecen os seus poemas de amor, dirixidos a un ti apelativo, cómplice e persoal. Non representa, pois, un obxecto de desexo senón como un ti no cal o poeta debruza todos os sinais da súa existencia, un ti no que confiar e perante o que ispe os seus sentimentos e emocións máis profundos. E ese ti, como non podía ser doutro xeito, está encarnado na figura da súa muller, Moraima, quen lle inspira un apartado especial en Onde o mundo se chama Celanova titulado Moraima: diario de a bordo.

Vertente satírica

Fronte ao neotrobadorismo paisaxista a súa poesía ten moito de continuación do xénero burlesco das cantigas de escarnio e maldicir. A sátira e a retranca aparecen en todos os seus libros, sevíndolles tanto como armas denunciadoras das contradicións sociais e políticas como para ridiculizar persoas concretas, seguindo para isto último os mesmos métodos que empregaron os poetas galegos medievais.

Relacionado con esta dirección está o seu concepto da antipoesía, como negación do campo da pureza da lírica e de moitos trazos da linguaxe poética tradicional, de xeito que lle dá o dobre enfoque temático e estrutural. Ferreiro tenta achegar a lingua poética tradicional á lingua común, en consonancia con certos presupostos comunicativos da poesía social, incorporando frases estereotipadas ou frases feitas procedentes da fala popular, xogos de palabras con finalidade irónica e enumeracións caóticas.

A sátira ferreirá ten ampla representación en Viaxe ao país dos ananos, onde ridiculiza a certos sectores da emigración venezolana aos que xulgou como desertores da propia patria, desleigados e medradores.

En 2024 a Editorial Elvira publicou O Cabronario, obra inédita escrita en Venezuela, e prohibida en España na ditadura por ir contra o franquismo. O seu fillo Xabier Ferreiro, que tiña no seu poder o orixinal da obra, fai unha ampla explicación do contido e o contexto no que naceu este libro. Contén o facsímile El César Enano, editado en Venezuela.^[45]

Trátase dun conxunto de 31 poemas publicados por vez primeira en Vigo pola colección Alba no 1955. Nel están presentes xa as temáticas máis recorrentes da poesía de Ferreiro, isto é, o intimismo, a crítica social e a sátira, escrito en clave fortemente persoal e no que a amargura pola perda do soño, o asulagamento do soño, é o fío transversal. Ese soño é o idealismo, a utopía que se percibe irrealizable, tanto no plano sociopolítico, como potencia liberadora do ser humano, coma no plano íntimo ou existencial, metáfora da infancia perdida e do paso do tempo sen futuro. Todos estes puntos condénsanse fortemente nos dous primeiros versos do poema Falareivos de min:^[46]

Falareivos de min, anque me doan

as escuras raíces dos meus soños.

A memoria da guerra, a denuncia do presente histórico e o amor son motivos con presenza relevante no libro.

No plano formal, Celso Emilio emprega fundamentalmente os metros hendecasílabo e o heptasílabo, encargados de lle daren ritmo a todo o poemario. Agás nalgunha ocasión, non renega aínda claramente da linguaxe poética tradicional e adoita observar as regras de versificación. No tocante ás figuras literarias usa abundantes paralelismos e anáforas, que o relacionan co neotrobadorismo, e aliteracións e onomatopeas con intención moitas veces irónica. A lingua presenta trazos característicos do galego central.

É, sen dúbida, a obra máis senlleira do autor e deulle nome a toda unha época da historia contemporánea de Galiza, ademais de ser a que lle deu a dimensión popular. Enlaza en moitos aspectos coa obra de Curros. O poema que lle dá o título ao conxunto da obra fai referencia á prisión padecida polo autor no Mosteiro de Celanova no 1937, porén, alén da dimensión anecdótica ou persoal, esta longa noite de pedra tense identificado repetidamente coa longa ditadura franquista,^[47][48] co que o poema cobra outra nova dimensión social e histórica.

Os núcleos temáticos do libro articúlanse en torno a dous eixos principais: o eu individual do poeta e o nós colectivo. A dor individual transcende a vertente íntima e reflíctese na dor colectiva, e viceversa. Seguindo a Gonzalo Navaza,^[49] pódense establecer as seguintes temáticas: primeiramente, a denuncia do presente abominable, núcleo temático fundamental para os lectores contemporáneos do libro, que abrangue as denuncias do estado policial, o terror, a miseria e a represión e, en definitiva, a inxustiza social.

A solidariedade cos que sofren é outra constante nos versos, e é o fío que conecta o eu co nós. Esta actitude solidaria é o enfoque que toma a defensa do idioma en Deitado frente ao mar, xa evidenciado no epíteto que lle outorga ao idioma galego no primeiro verso do poema:^[50]

Lingua proletaria do meu pobo

Finalmente, a esperanza na liberdade e nun futuro mellor, a expresión dun rotundo antibelicismo e a evocación da infancia e da terra como realidade primitiva e maternal na que o individuo alimenta os seus sinais de identidade, son os outros núcleos temáticos que Navaza sinala como fundamentais na obra.

Formalmente, emprega os metros e as figuras ás que xa recorrera en O soño sulagado, se ben é en Longa noite de pedra onde xa se fai patente a ruptura coa linguaxe poética tradicional e a aposta polo prosaísmo crítico, co conseguinte achegamento á fala popular e o aproveitamento de fórmulas coloquiais.

A obra satírica por excelencia de Celso Emilio, que relata a aventura dun Gulliver Ferreiro que chega a un país habitado por ananos, é unha denuncia da cativeza moral e política de certos sectores da emigración galega en Venezuela, abertamente franquistas e que, non só expulsaron o poeta e o seu fillo da Hermandad Gallega, senón que perseguiron a extradición del e da súa familia do país. Non obstante, cómpre sinalar que non é unha alegación contra a emigración común deses milleiros de homes e mulleres que tiveron que marchar de Galiza para sobreviviren, só contra deses emigrantes acomodados que atopa á fronte de certas institucións galegas.^[51]

Trátase do libro máis intimista da lírica ferreirá, e ten como núcleo temático fundamental a evocación da infancia e da adolescencia. Esta época feliz está fortemente ligada á súa vila de nacemento, Celanova, o que fai que as referencias ao pobo ourensán sexan constantes, empezando xa polo propio título do volume, transfomándose en ocasións nun ser humanizado co que o poeta dialoga.

Pero Ferreiro tampouco esquece os seus principios ideolóxicos e as sátiras contra o poder e a burguesía tamén enchen varias páxinas do libro, conectando con reflexións autobiográficas nas que, por exemplo, conversa cun deus humanizado ao que lle reclama a súa indiferenza perante a inxustiza.

A obra remata cun apartado especial de quince poemas chamado Moraima: diario de a bordo, no que desenvolve a súa lírica amorosa coas características expostas anteriormente e que marca un contrapunto sentimental co resto do libro. Mentres que nos poemas evocadores da infancia o impulso emotivo é a nostalxia da idade dourada, aquí éo a aceptación serena e agradecida do presente representado no amor confidente coa súa muller. A forza de Moraima como epicentro, como referencia inevitable das vivencias do autor queda magnificamente reflectida nos versos iniciais e derradeiros do poema Xaneiro 1972, II:^[52]

Cando quero vivir

digo Moraima.

Digo Moraima

cando semento a espranza.

Digo Moraima

e ponse azul a alba.

(...)

Cando quero morrer

non digo nada.

E mátame o silencio

de non decir Moraima

Celso Emilio Ferreiro é o único poeta galego que define xa na década de 1950 unha poética social ou comprometida, se exceptuamos aos poetas do exilio Lorenzo Varela e Luis Seoane,^[44][53] na liña de autores foráneos coma Blas de Otero, o italiano Salvatore Quasimodo ou o brasileiro Manuel Bandeira. O seu libro Longa noite de pedra, ademais de se converter en toda unha alegación antifranquista polos lectores coetáneos, serviu de fonte de inspiración a numerosos poetas galegos posteriores.^[54]

Outro feito que vén confirmar a gran repercusión da obra do celanovés é a cantidade de versións musicadas que acadaron algúns dos seus poemas máis emblemáticos: "Anaina para o Che Guevara" por Suso Vaamonde^[55], "Monólogo do vello traballador" por Pucho Boedo,^[56] ou "Deitado frente ao mar" por Dios ke te crew^[57] e Borderline79 ^[58] son algúns exemplos.

• Cartafol de Poesía, Celanova, 1936
• Al aire de tu vuelo. Poemas, 1941
• Baladas, cantigas e donaires. Ediciones Céltiga, Pontevedra, 1947
• Musa Alemá. Colección Benito Soto, Pontevedra, 1951.
• Curros Enriquez. Biografía. Moret, A Coruña, 1954 (1ª edición).
• O soño sulagado. Col. Alba, Vigo 1955; Eds. Xerais, Vigo, 1991.
• Voz y voto. (Col. Papel de Estraza. Montevideo). Vigo, 1955.
• Longa noite de pedra. (1962) Colección Salnés, Galaxia.^[59] Col. El Bardo, Barcelona, 1967; Akal, Madrid, 1978; Eds. Xerais, Vigo, 1990.
• Viaxe ao país dos ananos (1968). Akal, Madrid, 1979; Akal bolsillo 53, Madrid, 1981; Xerais, Col. Biblioteca das Letras Galegas, 1998.
• Cantigas de Escarnio e maldecir. Ed. Nos. Caracas, 1968. Publicado baixo o pseudónimo de Arístides Silveira.
• Terra de ningures. Ed. Xistral. Col. Val de Lemos. Monforte, 1969.
• Paco Pixiñas. Historia dun lesleigado contada por il mesmo. Ed. do Castro. Sada, A Coruña, 1970.
• Antipoemas. Col. Álamo. Salamanca, 1972.
• Autoescolha poética. Ed. Rasso actual. Porto. 1972.
• A fronteira infinda. Castrelos. Vigo, 1972.
• Cimenterio privado. Edicións Roi Xordo. Xenebra, 1973.
• Onde o mundo se chama Celanova. Editora Nacional. Madrid, 1975; Eds. Xerais, Vigo, 1991.
• A taberna do Galo. Ed. Castrelos. Col. O moucho. Vigo, 1978.
• Birimbao. Poemas de mí para ti 1937-1939 (2020).^[b] Xerais. 216 páxs. ISBN 978-84-9121-626-1.^[60][61][62]
• O Cabronario (2024). Vigo: Editorial Elvira. 380 páxs. ISBN 978-84-128006-6-1.^[63]

• Antoloxía da poesía galega actual. Nordés. Ediciós do Castro, 1978.
• 16 poemas galegos para Ernesto Che Guevara contra a súa morte (1967-1973). USC, 1997.
• Correspondencia de Neira Vilas con Valentín Paz-Andrade e Celso Emilio Ferreiro. CIRP. Santiago de Compostela, 2012.
• Aires de poesía. Escolma de poetas da bisbarra de Celanova^[64][65][66]. Aira editorial, 2023. ISBN 978-84-125593-7-8

Trala morte do poeta, a diáspora galega en Madrid quixo compartir a súa orfandade cunha multitudinaria homenaxe celebrada tres meses despois (3 de novembro de 1979) no Palacio dos Deportes. En palabras de César Arias “foi o maior acto que se fixo na Transición a un poeta”.^[67] Cabe salientar tamén a homenaxe que recibiu o poeta en Santiago de Compostela o 28 de outubro dese mesmo ano, organizada polos sindicatos Comisións Obreiras e UGT (en realidade por unha comisión formada por Benedicto, Arturo Reguera, Chichi Campos e Xesús Redondo Abuín). Dez mil persoas chegadas de toda Galicia ateigaron o pavillón do Sar de Santiago onde se cantaron, recitaron e festexaron de forma emocionada as palabras do poeta.^[68][69] En 1981, o concello de Vigo instituíu o Premio de Poesía Celso Emilio Ferreiro. Ese mesmo ano creouse tamén en Santiago a Fundación Celso Emilio Ferreiro.

O propio concello de Celanova celebrou en 1981 unha semana de actividades en homenaxe ao poeta, nesta semana tamén se celebrou un concurso de redacción, un festival musical e unha charla no Ateneo a cargo do profesor da Universidade de Santiago, Benito Varela Jácome. A este recoñecemento uníronse Uxío Novoneyra, Lauro Olmo, Antón Tovar e Anxo Tarrío para falar da obra e figura do poeta. «A Celso Emilio hai que definilo a través dá súa poesía: entrañable, próxima, clara», dicía Novoneyra. «Era un home cun gran sentido da liberdade, militante galego», apuntaba Lauro Olmo.^[70]

Xa no ano 2003, co gallo dos 25 anos do seu pasamento, realizáronse numerosos actos na honra do escritor de Celanova e volveu editarse boa parte da súa obra.

O 31 de agosto do 2012, na conmemoración do seu cabodano, tivo lugar unha homenaxe na que Xesús Alonso Montero foi nomeado Arraiano Maior da Raia Seca e o propio Celso Emilio como Arraiano Universal.^[71]. O acto organizado pola asociación Arraianos tivo lugar en Celanova e comezou coa lectura dun manifesto na praza da vila, deixando paso a unha ofrenda floral e un recital poético a cargo de escritores e músicos, como o gaiteiro de Lobeira Daniel Romero González.^[72]

A súa obra, traducida ao castelán, tivo unha gran repercusión nacional e foi mesmo cantada en multitude de ocasións, sendo neste momento o poeta galego ao que máis se lle puxo música, con máis de cen versións musicais.^[7]

O Parlamento de Galicia acolleu o 12 de marzo do ano 2021 a presentación do libro Chorimas para Celso Emilio Ferreiro. Un memorial: 1979-2019. O acto tivo lugar no Salón dos Reis e contou tamén coa participación do autor da obra, Ramón Nicolás; o presidente da Real Academia Galega, Víctor Freixanes; o secretario xeral de Política Lingüística, Valentín García Gómez; e o fillo de Celso Emilio Ferreiro, Luis Ferreiro Loredo.^[73][74]

• Fundación Celso Emilio Ferreiro
• Celso Emilio Ferreiro na Biblioteca Virtual Galega.
• "Irmaus" cantado por Fuxan os Ventos (vídeo en YouTube)
• Deitado frente ao mar, versión hip hop de Dios ke te crew.
• Jesús de Juana López. "Celso Emilio Ferreiro Míguez" Diccionario Biográfico Español. RAH (en castelán).
• Album de Galicia: Celso Emilio Ferreiro.