Cítrico

Cítrico é o nome común do xénero Citrus, que designa as especies de grandes arbustos ou pequenas árbores perennes (entre 5 e 15 m) da familia das Rutáceas, que teñen froitos ou froitas que posúen un alto contido en vitamina C e ácido cítrico, o que lles fornece ese típico sabor acedo tan característico. Oriúndo da Asia tropical e subtropical, este xénero contén tres especies e numerosos híbridos cultivados, incluíndo as froitas máis amplamente comercializadas, como o limón, a laranxa, a lima, o pomelo e mais a mandarina, con diversas variedades que dependen da rexión na que se cultive cada unha delas.

O froito é un hesperidio, característico do xénero.

Por mor á facilidade de hibridación dos cítricos, todos os cultivos para uso comercial obtéñense enxertando as especies cultivares desexadas en plantóns seleccionados pola súa resistencia ás doenzas.

As plantas cítricas son orixinarias de rexións subtropicais e tropicais de Asia, illas do sueste asiático, Oceanía proxima e nordeste de Australia. A domesticación de especies de cítricos implicou moita hibridación e introgresión,^[a] deixando moita incerteza sobre cando e onde se produciu por primeira vez a domesticación.^[1] Unha análise xenómica, filoxénica e bioxeográfica realizado por Wu et ao. (2018) demostrou que o centro de orixe do xénero Citrus é probablemente da súa expansión foi o sueste do Himalaia, nunha rexión que se estende desde o leste de Assam, o norte de Myanmar, ata o oeste de Yunnan. Diverxe dun devanceiro común coa laranxeira espiñenta. Un cambio nas condicións climáticas durante o Mioceno tardío (entre 11,63 e 5,33 millóns de anos ) provocou un repentino evento de especiación. As especies resultantes deste evento inclúen as cidreiras (Citrus medica) do sur de Asia; os pomelos (C. maxima) do sueste asiático continental; as mandarinas (C. reticulata), kumquats (C. xaponica), mangshanyegan (C. mangshanensis) e ichang papedas (C. cavaleriei ) do sueste da China; a combava (C. hystrix) das illas do sueste asiático; e o biasong ou samuyao (C. micrantha) de Filipinas.^[1][2]

A isto seguiulle a propagación de especies de cítricos en Taiwán e o Xapón no Plioceno temperán (fai entre 5,33 a 3,6 millóns de anos), dando lugar á laranxa tachibana (C. tachibana); e máis aló da Liña Wallace en Papúa Nova Guinea e Australia durante o Plistoceno temperán (fai entre 2,5 millóns a 800.000 anos), onde se produciron máis eventos de especiación que deron lugar as limas australianas.^[1][2]

As primeiras introducións de especies de cítricos por parte das migracións humanas producíronse durante a expansión austronesia (c. 3000-1500 a.C.), cando Combava, laranxa silvestre, e Citrus maxima atopábanse entre as plantas de cítricos levadas polos viaxeiros de Austronesia cara ao leste en Micronesia e Polinesia.^[3]

A cidreira (Citrus medica) tamén se introduciu cedo na conca mediterránea desde a India e o sueste asiático. Introduciuse a través de dúas antigas rutas comerciais: unha ruta terrestre a través de Persia, o Levante e as illas do Mediterráneo; e unha ruta marítima pola Península de Arabia e o Exipto tolemaico ata o norte de África. Aínda que se descoñece a data exacta da introdución orixinal debido á escaseza de restos arqueobotánicos, as primeiras probas son sementes recuperadas no sitio arqueolóxico de Hala Sultan Tekke en Chipre, datadas ao redor do 1200 a.C. Outras probas arqueobotánicas inclúen o pole de Cartago que se remonta ao século IV a. C.; e sementes carbonizadas de Pompeia datadas entre os séculos III e II a.C. A descrición completa máis antiga da cidreira foi testemuñada por primeira vez a partir de Teofrasto, c. 310 a.C.^[4][5][6] Os agrónomos da Roma antiga fixeron moitas referencias ao cultivo de cítricos dentro dos límites do seu imperio.^[7]

Crese que os limóns, os pomelos e as laranxas azedas foron introducidos no Mediterráneo polos comerciantes árabes ao redor do século X d.C.; e as laranxas doces polos xenoveses e portugueses traídas desde Asia durante o século XV ao XVI. A mandarína non se introduciu ata o século XIX.^[4][5][6][7] Este grupo de especies acadou unha grande importancia nalgúns dos países mediterráneos, e no caso dos laranxeiros, mandareiros e limoeiros, atoparon aquí condicións edafolóxicas e climáticas que lles permiten acadar un alto nivel de calidade do froito, aínda mellor que nas rexións de onde procedían.^[7]

As laranxas foron introducidas en Florida polos colonos españois.^[8][9]

Nas partes máis frías de Europa, os cítricos cultivábanse en orangeries (laranxerias) a partir do século XVII; moitos eran tanto símbolos de status como estruturas agrícolas funcionais.^[10]

A taxonomía e a sistemática do xénero son complexas e non está claro a cantidade exacta de especies naturais, xa que moitas destas especies son híbridos clonados que se xeraron con sementes (por apomixis), e evidencias xenéticas indican que mesmo algunhas especies salvaxes teñen unha orixe híbrida.

A maioría das especies Citrus parece que son híbridos naturais ou artificiais procedentes dun número reducido de especies ancestrais, entre os que se atopan o limón, o pomelo, o mandarino e a papeda.^[12] Os híbridos naturais e cultivados inclúen importantes froitos comerciais como laranxas, pomelos, limóns, limas e algunhas mandarinas.

Aínda que a clasificación taxonómica é complexa, recentes investigacións xenéticas demostraron que unicamente existen tres especies principais, sendo as restantes híbridos destas tres.

En 1997 Mabberley propuxo unha clasificación pragmática dos principais Citrus cultivados de xeito que clarexase o caos que moitas veces xurdiu segundo se consulten unhas ou outras fontes. Esta clasificación simplifica e clarexa o xénero e semella atopar o consenso dos principais botánicos.

Mabberley defende que unicamente existen tres especies principais Citrus maxima, Citrus medica e mais Citrus reticulata, sendo todas as restantes híbridos destas tres. Esta teoría só fai referencia aos cítricos cultivados non ás especies bravas do xénero.

A seguir fica a clasificación:

• 1 - Citrus medica L. (tamén coma Citrus limetta) É a cidreira, inclúe o cultivar ‘Etrog’ utilizado na festa xudía dos tabernáculos. Con dous taxons híbridos:
  • Citrus × limon (L.) Osbeck. é o limoeiro.
  • Citrus × jambhiri Lush., é o limón rugoso.
• 2 - Citrus maxima (Burm.) Merr. (tamén Citrus grandis). Con dous taxons híbridos:
  • Citrus × aurantifolia, son as limeiras que son híbridos de C. medica ou C. × limon coa papeda de flor pequena C. micrantha.
  • Citrus × aurantium (Citrus maxima × Citrus reticulata), Que forman o grupo das laranxeiras agres ou amargas. Dentro deste taxon considéranse outros catro híbridos máis:
    • Citrus × sinensis, son tamén híbridos de Citrus maxima × Citrus reticulata porén con maior proporción de mandarina, son as laranxeiras doces, que producen as coñecidas laranxas doces.
    • Citrus × paradisi, é o pomelo, un retrocruzamento entre laranxeira e C. maxima.
    • Citrus × nobilis, son os tangor e tamén a mandarineira King. Tamén son retrocruzamentos con C. maxima.
    • Citrus × tangelo, son os tanxelos, que son sucesivos cruzamentos de C. paradisi ou C. maxima e C. reticulata.
• 3 - Citrus reticulata, abrangue todos os mandarineiros, satsumas e clementinas.

• Citrus australasica F.Muell. - Limón dedo
• Citrus balotina Poit. & Turp.
• Citrus dimorphocarpa Lush.
• Citrus ichangensis - limón Ichang
• Citrus obversa Hassk.
• Citrus glauca - Lima do deserto, lima australiana
• Citrus japonica (tamén coma Fortunella spp.) - Kumquat, laranxeira chinesa

Híbridos principais

• Citrus × bergamia - Bergamoteira. É un híbrido de limeira e laranxeira agre.
• Citrus × depressa - Shikwasa
• Citrus × latifolia - Lima persa
• Citrus × limetta - Limón doce
• Citrus × limettioides
• Citrus × hystrix
• Citrus × ichangensis - Papeda
• Citrus × limodulcis D.Rivera, Obón, F.Méndez & S.Ríos
• Citrus × limonia Osbeck - lima mandarina, lima de Cantón, limón rugoso, Lima rangpur, Limón cravo, Limón hime.

Moitos cítricos, como laranxa, mandarinas, pomelos e clementinas, xeralmente cómense frescos.^[13] Adóitanse pelar e pódense partir facilmente en cuarteiróns. ^[13]O pomelo adóitase partir pola metade e cómese sen a pel cunha culler.^[14] Para iso deséñanse culleres especiais (culler de pomelos) coa punta dentada. Os zumes de laranxa e pomelo tamén son bebidas populares para o almorzo. Os cítricos máis acedos, como os limóns e as limas, non adoitan comerse sós. Os limóns Meyer poden comerse coa man coa pel fragante; son tanto doces como acedos. As limoadas son bebidas populares que se preparan diluíndo os zumes destas froitas e engadindo azucre. Os limóns e as limas tamén se utilizan en pratos cociñados, ou se cortan en toros e úsanse como guarnición. O seu zume utilízase como ingrediente en diversos pratos; é habitual atopalo nos aliños das ensaladas e espremelo sobre o peixe, a carne ou as verduras cocidas.

Das diferentes partes e tratamentos dos cítricos pódese obter unha gran variedade de sabores.^[13] A pel e o aceite esencial da froita adoitan ser amargos, especialmente cando se cociñan, polo que adoitan combinarse con azucre. A polpa da froita poden variar de doces a extremadamente acedas. A marmelada, un condimento derivado da laranxa e o limón cocidos, pode ser especialmente amarga, pero adoita adozarse con azucre para cortar o amargor e producir un resultado similar ao da marmelada. O limón, a laranxa ou a lima utilízanse comunmente como decoración e para darlle un toque de sabor aos refrescos, os cócteles ou á auga. Os zumes, as cascas ou os toros de cítricos utilízanse nunha gran variedade de bebidas mesturadas e refrescos. A colorida pel exterior dalgúns cítricos, coñecida como zest, utilízase como aromatizante en cociña; a parte branca interior da pel, a medula, adoita evitarse debido o seu amargor.

O ácido cítrico é usado moi abundantemente na industria farmacéutica. En medicina utilízase entre outras cousas como dixestivo, substancia que favorece a dixestión, estando incluído na clasificación internacional ATC dentro do grupo A09, co código concreto de A09AB04.^[15]

As sementes de cítricos úsanse na elaboración de insecticidas ecolóxicos.

Téñense feito investigacións sobre as posibilidades de aproveitamento dos residuos dos cítricos, reconvertindo a pela e outros refugallos en produtos e artigos de alto valor engadido^[16][17]).

Os cítricos cultivados en tallas e invernados a cuberto foron unha característica de xardíns renacentistas, unha vez que a tecnoloxía de fabricación de vidro permitiu producir suficientes extensións de vidro transparente. A orangerie era unha característica das residencias reais e aristocráticas durante os séculos XVII e XVIII. A Orangerie do Palacio do Louvre, de 1617, inspirou imitacións que non foron eclipsadas ata o desenvolvemento do invernadoiro moderno na década de 1840. Nos Estados Unidos, o primeiro invernadoiro que se conserva é o de Mount Airy, Richmond County, Virxinia. George Washington tiña un invernadoiro en Mount Vernon.

Algúns afeccionados modernos seguen cultivando cítricos ananos en contedores ou invernadoiros en zonas onde o clima é demasiado frío para cultivalos ao aire libre. O clima constante, a luz solar suficiente e a rega adecuada son cruciais para que as árbores prosperen e produzan froita. En comparación con moitos dos habituais "arbustos verdes", os cítricos toleran mellor un mal coidado dos contedores. Nas zonas de inverno máis frías non deben cultivarse limas e limóns, xa que son máis sensibles ao frío invernal que outros cítricos. Os híbridos con kumquats (× Citrofortunella) teñen unha boa resistencia ao frío. Un cítrico en contedor pode ter que ser replantado cada 5 anos aproximadamente, xa que as raíces poden formar un groso "cepellón" no fondo da maceta.^[18]

.

As árbores dos cítricos hibridan moi facilmente - a modo de exemplo, dependendo da fonte do pole, as plantas cultivadas a partir das sementes dunha lima persa poden producir froitos similares aos do pomelo. Polo tanto, todos os cultivos comerciais de cítricos utilizan árbores producidas por enxerto do cultivar da froita desexada no portainxerto seleccionado pola resistencia e dureza ás enfermidades.

A cor dos cítricos só se desenvolve en climas cun inverno fresco^[19] Nas rexións tropicais sen inverno, os cítricos permanecen verdes ata a súa madurez, de aí as "laranxas verdes" tropicais.^[20] A lima persa en particular é extremadamente sensible ás condicións frías, polo que non adoita estar exposta a condicións o suficientemente frías como para desenvolver unha cor madura.^{[Cómpre referencia]} Se se deixan nun lugar fresco durante o inverno, os froitos cambiarán a cor a amarelo.

Os termos "maduración" e "maduro" adoitan usarse como sinónimos, pero significan cousas diferentes. Un froito maduro é aquel que completou a súa fase de crecemento. A maduración son os cambios que se producen dentro do froito despois de que estea maduro ata o inicio da descomposición. Estes cambios adoitan implicar a conversión dos amidóns en azucres, unha diminución dos ácidos, o ablandamento e un cambio na cor da froita.^[21]

As froitas cítricas non son climatéricas polo que a súa respiración diminúe lentamente e a produción e liberación de etileno é gradual.^[22] Os froitos non pasan por un proceso de maduración no sentido de que maduren na árbore. Algúns froitos, por exemplo as cereixas, maduran fisicamente e despois continúan madurando na árbore. Outras froitas, como as peras, recóllense cando maduran, pero antes de que madurezan pois continúan madurando na árbore. Os cítricos pasan da inmaturidade á madurez ata a sobremadurez mentres están na árbore. Unha vez separados da árbore, non aumentan de dozura nin seguen madurando. A única forma en que o cambio pode ocorrer despois de ser recollido é que finalmente comecen a descompoñerse.

Coas laranxas, a cor non se pode usar como indicador de madurez porque ás veces as cascas vólvense laranxas moito antes de que as laranxas estean listas para comer. Degustalas é o único xeito de saber se están listos para comer.

Os cítricos non adoitan ser resistentes ás xeadas. As mandarineiras (C. reticulata) adoitan ser as máis resistentes das especies comúns de Citrus xa que poden soportar períodos curtos de ata -10 °C, pero en realidade requírense temperaturas non inferiores a -2 °C para o seu cultivo. As mandarinas, os tangores e o yuzu poden cultivarse no exterior mesmo en rexións con temperaturas baixo cero máis marcadas no inverno, aínda que isto pode afectar á calidade da froita. Uns poucos híbridos resistentes poden soportar temperaturas moi por baixo do punto de conxelación, pero non producen froita de calidade.

Os limóns pódense cultivar comercialmente na costa do sur de California, onde o verán é máis fresco e o inverno máis moderado, porque non se consegue nin se espera que a froita do limón sexa doce. O laranxo trifoliado (C. trifoliata) pode sobrevivir por baixo dos -20 °C; os seus froitos son adstrinxentes e incomestibles a menos que se cociñen, pero desenvolvéronse algúns cultivares e híbridos de mellor sabor.

As árbores prosperan nunha contorna constantemente asollada e húmida, cun chan fértil e cunha pluviometría ou unha rega adecuados. Ao ser de orixe tropical e subtropical, as laranxas, como todos os cítricos, son de folla ancha e perenne. Non se lles caen as follas excepto cando están tensos. Os talos de moitas variedades teñen grandes e afiadas espiñas. As árbores florecen na primavera, e os froitos prodúcense pouco despois. A froita empeza a madurar no outono ou a principios de inverno, dependendo do cultivar, e desenvolve unha dozura crecente despois. Algúns cultivares de mandarinas maduran no inverno. Outros, como o pomelo, poden tardar ata 18 meses en madurar.

Segundo a Organización das Nacións Unidas para a Alimentación e a Agricultura, a produción mundial de todos os cítricos en 2016 foi de 124 millóns de T, sendo aproximadamente a metade desta produción laranxas.^[23] Cun equivalente de 15.200 millóns de dólares en 2018, o comercio de cítricos^[24] constitúe case a metade do comercio mundial de froitas, que foi de 32.100 millóns de dólares para o mesmo ano.^[25] Segundo a Conferencia das Nacións Unidas sobre Comercio e Desenvolvemento (UNCTAD), a produción de cítricos creceu durante os primeiros anos do século XXI principalmente polo aumento das áreas de cultivo, as melloras no transporte e a embalaxe, o aumento dos ingresos e a preferencia dos consumidores polos alimentos saudables. ^[23]No 2019-20, a produción mundial de laranxas estimouse en 47,5 millóns de T, liderada polo Brasil, México, a Unión Europea e a China como maiores produtores.^[26]

As plantas de cítricos son moi susceptibles de ser inzadas por pulgón, mosca branca e cochinilla (por exemplo, cochinilla vermella de California). Tamén son bastante importantes as infeccións víricas ás que algúns destes ectoparásitos serven de vectores como o virus da tristeza dos cítricos transmitido polos pulgóns, que cando non se controla con métodos adecuados de control é devastador para as plantacións de cítricos. A ameaza máis recente para as plantacións de cítricos nos Estados Unidos é a psílido asiático dos cítricos.^[27]

O psílido asiático dos cítricos é un insecto parecido a un pulgón que se alimenta das follas e os talos das árbores de cítricos e doutras plantas parecidas aos cítricos. O verdadeiro perigo radica en que o psílido pode transmitir unha enfermidade bacteriana mortal das árbores chamada Huanglongbing (HLB), tamén coñecida como enfermidade do enverdecimiento dos cítricos. ^[28][29] Debido a que 2021 as bacterias causantes non son cultivables, a avaliación de cultivares e vectores resistentes é lenta.^[28] Coñécense algunhas cepas de cítricos resistentes ao HLB e resistentes ao vector, e cítricos modificados xeneticamente e probáronse novos praguicidas en laboratorio que se móstran prometedores para o seu uso no campo.^[28]

En agosto de 2005, descubriuse a enfermidade do enverdecemento dos cítricos na rexión do sur de Florida, ao redor de Homestead e Florida City. Desde entón, a enfermidade estendeuse a todas as plantacións comerciais de cítricos de Florida. En 2004-2005, as estatísticas do USDA informaron que a produción total de cítricos de Florida foi de 169,1 millóns de caixas de froita. A estimación para toda a produción de cítricos de Florida na tempada 2015-2016 é de 94,2 millóns de caixas, unha caída do 44,3%.^[30] Carolyn Slupsky, profesora de nutrición e ciencia dos alimentos na Universidade de California en Davis dixo que "poderiamos perder todos os cítricos frescos dentro de 10 a 15 anos". ^[31]

En xuño de 2008, o psílido foi visto perigosamente preto de California: xusto alén da fronteira internacional en Tijuana, México. Só uns meses despois, detectouse nos condados de San Diego e Imperial, e desde entón estendeuse aos condados de Riverside, San Bernardino, Orange, Os Ánxeles e Ventura, provocando corentenas nesas zonas. O psílido asiático dos cítricos tamén se interceptou en California en paquetes de froita e plantas, incluíndo cítricos, plantas ornamentais, herbas e ramos de flores cortadas, enviados desde outros estados e países.^[29]

A follaxe tamén é utilizado como planta alimenticia polas larvas de especies de Lepidópteros (bolboretas e avelaíñas) como a esmeralda común (Hemithea aestivaria) da familia das Geometridae e o carlino de dúas raias (Gymnoscelis rufifasciata), a avelaíña leopardo xigante (Hypercompe scribonia), de Arctiidae, Hypercompe eridanus, Hypercompe icasia e Hypercompe indecisa, moitas especies da familia Papilionidae (bolboretas de cola de andoriña), e a avelaíña enrolladora de follas do lirio negro (Cnephasia jactatana).

As plantas de cítricos tamén poden desenvolver unha condición de deficiencia chamada clorose, caracterizada polo amarelamento das follas^[32] resaltada polo contraste das veas das follas. As follas marchitas acaban caendo, e se a planta perde demasiadas, morrerá lentamente. Esta condición adoita ser causada por un pH excesivamente alto (chan alcalino), que impide que a planta absorba ferro, magnesio, cinc ou outros nutrientes que necesita para producir clorofila. Esta condición pode remediarse engadindo un fertilizante acedo apropiado formulado para os cítricos, que ás veces pode revivir unha planta para producir novas follas e mesmo brotes florais nunhas poucas semanas en condicións óptimas. Un chan demasiado ácido tamén pode causar problemas; os cítricos prefiren un chan neutro (pH entre 6 e 8). As plantas de cítricos tamén son sensibles ao exceso de sal no chan. Pode ser necesario realizar unha análise do chan para diagnosticar correctamente as enfermidades por carencia de nutrientes.^[33]

Algunhas especies de Cítricos conteñen cantidades significativas da clase de fitoquímicos chamada furanocumarina, unha familia diversa de compostos químicos orgánicos de orixe natural. ^{[34] [35]} Nos seres humanos, algúns (non todos) destes compostos químicos actúan como fortes fotosensibilizadores cando se aplican por vía tópica na pel, mentres que outras furanocumarinas interactúan cos medicamentos cando se toman por vía oral. Isto último denomínase "efecto do zume de pomelo", un nome común para un grupo relacionado de interaccións entre o pomelo e os medicamentos.^[34]

Debido para os efectos fotosensibilizadores de certas furanocumarinas, sábese que algunhas especies de Citrus causan fitofotodermatite,^[36] unha inflamación da pel potencialmente grave resultante do contacto cun axente botánico sensibilizador á luz seguido da exposición á luz ultravioleta. Nas especies de Citrus, o principal axente fotosensibilizador parece ser o bergapteno,^[37] unha furanocumarina lineal derivada do psoraleno. Esta afirmación confirmouse para a lima^{[38] [39]} e para a bergamota. En particular, o aceite esencial de bergamota ten unha maior concentración de bergapteno (3000-3600 mg/kg) que calquera outro aceite esencial a base de cítricos.^[40]

En xeral, tres especies ancestrais de Citrus (pomelos, cidras e papedas) sintetizan cantidades relativamente altas de furanocumarinas, mentres que unha cuarta especie ancestral (as mandarinas) carece practicamente destes compostos.^[37] Dado que se cre que a produción de furanocumarinas nas plantas é heredable, espérase que os descendentes das mandarinas (como as laranxas doces, as mandarinas e outros pequenos híbridos de mandarinas) teñan baixas cantidades de furanocumarinas, mentres que se espera que outros híbridos (como as limas, os pomelos e as laranxas acedas) teñan cantidades relativamente altas destes compostos.

Na maioría das especies de Citrus, a pel contén unha maior diversidade e unha maior concentración de furanocumarinas que a polpa da mesma froita.^{[38] [39] [37]} Unha excepción é a bergamotina, unha furanocumarina implicada nas interaccións entre o pomelo e os medicamentos, que está máis concentrada na polpa de certas variedades de pomelo, pomelo e laranxa agre.

Unha revisión da investigación preliminar sobre as dietas indicou que o consumo de cítricos asociábase a unha redución do 10% do risco de desenvolver cancro de mama.^[41]

A diferenza do Mediterráneo, o clima de Galicia non é o máis axeitado para o cultivo de cítricos. Porén é común atopalos en todas as casas do sur do país, especialmente nas Rías Baixas por teren un clima máis morno no inverno. As especies máis comúns son os limoeiros e as laranxeiras, puidendose atopar tamén algún pomelo. É conveniente protexelos ou cubrilos no inverno para os protexer das xeadas e evitar abortos de flores e do callado do froito. As máis das veces plántanse par das vivendas ou dunha parede para os abeirar ou gorecer dos ventos do norte.

• Laranxeira Citrus sinensis, árbore mediterránea, o froito é a laranxa.
• Limeira Citrus limetta, cítrico orxinario de Oriente Medio, o froito é a lima.
• Limoeiro Citrus limon, árbore mediterránea, o froito é o limón.
• Mandarineira Citrus reticulata, cítrico orixinario do sueste asiático, o froito é a mandarina.
• Pomelo Citrus paradisi, a froita é o pomelo.
• Kumquat Citrus japonica, a laranxeira chinesa, o froito é a laranxa anana, é menos frecuente.

Referencias

Wikispecies posúe unha páxina sobre:  Cítrico

Wikimedia Commons ten máis contidos multimedia na categoría:  Citrus

• Mabberley D.J., A classification for edible Citrus (Rutaceae). 1997. Telopea 7(2): 167-172

• Laranxa
• Limón
• Pomelo

• Limón Real
• Calidade en froitos cítricos