Monumento ecuestre a Gattamelata (Donatello)

Monumento ecuestre a Gattamelata
Artista	Donatello
Data	1453
Técnica	Escultura en bronce
Dimensións	340 cm × 390 cm

O Monumento ecuestre a Gattamelata é unha estatua de vulto redondo en bronce realizada por Donatello en 1453^[1] e que, hoxe en día, está situada na Piazza del Santo en Padua. A fundición da obra realizouse no taller de Andrea della Caldiere^[2] e ten unha dimensións de 340x390 cm, cunha base de 780x410 cm.^[3]

A súa relevancia é múltiple pois é unha das primeiras e máis importantes estatuas ecuestres de todo o Renacemento^[4] pois é ao ser a primeira estatua ecuestre de tamaño real do Renacemento italiano e tamén é a primeira estatua ecuestre a gran escala fundida dende a antigüidade e que reintroduce o retrato ecuestre clásico.^[5][6] Igualmente, é unha das primeiras obras escultóricas da época moderna libre da subordinación do marco arquitectónico: a obra proponse de feito como un obxecto autónomo, que se relaciona co espazo só co seu volume, sen outros límites.

Nela está representado condottiero Erasmo de Narni, coñecido como "Gattamelata", quen estivo principalmente ao servizo da República de Venecia, que era quen gobernaba Padua naquel momento.

Vasari en Le vite de' più eccellenti pittori, scultori e architettori, describe a Gattamelata como a primeira obra paduana de Donatello, cuxo encargo o impulsou a abandonar Florencia en 1443, o mesmo ano da morte do militar. Na realidade, algúns estudosos puxeron en dúbida esta hipótese, levando a encarga até 1446, cando o artista trataba de se facer un nome na cidade para a fundición do magnífico Crucifixo de bronce da Basílica del Santo e tamén se encargara a realización do seu altar maior.

O monumento quizais fora proxectado xa en 1443, pero Donatello tivo que comezar a traballar nel non antes de 1446, xa que na primavera de 1447 preparou os modelos para a fundición do cabalo e do xinete. A obra permitiu ao artista probar a tipoloxía exquisitamente clásica do monumento ecuestre. A pesar do rápido inicio, os traballos continuaron ata 1453, ano no que se colocou no pedestal e Donatello abandonou Padua. Naquela ocasión unha comisión de cinco membros estimou o valor da obra para liquidar o pago ao artista e decidiuse 1650 ducados.

Os gastos foron financiados en gran parte pola viúva do líder, Giacoma Bocarini Brunori, irmá de Gentile da Leonessa, en honor do seu marido pero unha parte quizais tamén foi cuberta polo Senado de Venecia,^[7] que aprobou unha autorización para levar a cabo o monumento en Padua,^[8] que estaba baixo o seu dominio dende 1405. Isto é excepcional posto que Gattamelata non era un monarca nin unha autoridade e puidose deber ao agradecemento da goberno da República polos servizos militares prestados.^[5]

O monumento non naceu como capela funeraria, a pesar das portas no alto pedestal. Segundo os seus desexos testamentarios, o líder foi enterrado no interior da Basílica do Santo en 1458. Pero a obra, tamén libre de funcións funerarias, maniféstase como a primeira obra pública puramente celebrativa, onde se implicaron certamente roles políticos que hoxe parece difícil. para enfocar con absoluta claridade.

A obra foi rematada e develada en 1453, dez anos despois da morte de Gattamelata.^[9] No pedestal, de mármore, pode verse a sinatura do autor: "Opus Donatello, Flo"^[10] (Realizado por Donatello de Florencia).

O proxecto de Donatello, no seu momento, supuxo un pequeno escándalo porque as obras ecuestres eran propias, exclusivamente, de emperadores.^[11] Concibido como un cenotafio, atópase no que no seu momento era a zona dun cemiterio, nunha localización coidadosamente estudada con respecto á basílica próxima; é dicir, lixeiramente apartada da fachada e do lateral, na liña dun importante acceso viario, garantindo a visibilidade. desde múltiples puntos de vista.^[12]

A estatua, como todas as estatuas de bronce desta época, foi feita co método da cera perdida. A estatua está sentada nun pedestal, e tanto o condottiero como o seu cabalo están retratados a tamaño natural. En lugar de retratar ao soldado como máis grande que a vida, como na clásica Estatua ecuestre de Marco Aurelio en Roma,^[6] onde unha especie de xerarquía de tamaños demostra o poder do suxeito, Donatello utilizou a emoción, a posición e o simbolismo para transmitir a mesma mensaxe. Así, Donatello fai unha declaración sobre o poder do individuo da vida real; non necesita embelecer nin facer máis grande a Gattamelata: a simple representación do home real é suficiente para transmitir o seu poder. A estatua consegue conxugar á vez unha idealización impoñente e un realismo sensible, que dan ao conxunto a súa expresividade característica. Tanto o cabalo como o xinete están retratados con connotacións psicolóxicas que enriquecen a obra con significados e posibles lecturas.

O pedestal debaixo do cabalo está composto por dous relevos con portas falsas debaixo deles. As portas simbolizan as portas do inframundo, dándolle a sensación dunha tumba, aínda que o monumento nunca foi un lugar de enterramento.^[3] Un relevo mostra o escudo de Gattamelata flanqueado por dous putti que o sinalan. O outro relevo é de anxos mostrando unha armadura de batalla.^[3]

A maciza figura do animal está estremecida e atravesada por unha evidente tensión, a pesar do movemento contido, que parece corresponder a un paso lento pero recto, sen dubidalo. As proporcións do cabalo son lixeiramente superiores ás do xinete e isto interpretouse como un efecto desexado para acentuar a fazaña de mando do líder, capaz de montar un animal de tal tamaño. O arnés, a silla e as decoracións ornamentais son contemporáneas e demostran como o escultor non se inspiraba servilmente nos antigos modelos, onde a cabalgata facíase cun simple coxín atado á barriga do animal. O recurso de colocar unha das patas sobre unha esfera (quizais unha bala de canón) serve para garantir un equilibrio estático á obra.

O cabalo faise eco do aire alerta, autónomo e valente do xinete. A representación realista da súa forma muscular revela a preocupación renacentista polo estudo anatómico que se desenvolveu máis tarde nos estudos de Leonardo da Vinci para o monumento ecuestre de Sforza.

A cabeza do cabalo estremece e testemuña un temperamento salvaxe. A pesar diso, o xinete domina o animal con xesto tranquilo, sen esforzo aparente, como demostra a man lixeira que nin sequera precisa tirar das rendas. A mensaxe que se transmite ao espectador é a da vitoria de Gattamelata, que é a vitoria dun home grazas á súa intelixencia. Porén, outras interpretacións ven unha alegoría dun tirano, na que o cabalo (que representaría ao pobo) é dominado con man firme e renda curta, cunha esfera baixo a pata do cabalo que representa o mundo aos seus pés.

Unha comparación entre a escultura e a da estatua ecuestre de Marco Aurelio mostra como Donatello miraba de preto a arte clásica e os seus temas. Na representación de Marco Aurelio, o emperador empequenece o seu cabalo, dominándoo polo tamaño. Non obstante, o emperador tamén ten unha expresión facial de dominio e determinación. O cabalo de Marco Aurelio está vestido e, aínda que o propio emperador vai vestido con túnicas, non con armaduras, semella tanto un líder político como militar. A atención á musculatura e ao movemento do cabalo e a representación realista do emperador (perdoando o seu tamaño) reflíctese en Gattamelata. Tamén é semellante a sensación de grandeza, autoridade e poder que desprenden ámbolos dous retratos.

Outro elemento que Donatello tomou da escultura antiga foi o truco de engadir un soporte (unha esfera) debaixo da pata dianteira elevada do cabalo, que aparece tamén na Regisole de Pavia, unha estatua ecuestre de bronce perdida, pertencente ao Imperio Romano de Occidente tardío ou ao Reino Ostrogodo ou ao Exarcado bizantino de Rávena. Nesta escultura utilizábase un gato de pé para levar a carga debaixo da ferradura.

A figura de Gattamelata é de feito orgullosa e severa, e ten na man o bastón de mando (a xeito do imperium, dos antigos romanos), probablemente o que realmente lle ofreceu a República de Venecia en 1438. A súa armadura, elegantemente decorada, foi reinventada por Donatello, inspirándose libremente unha armadura "all'antica" que imitaba os modelos romanos, (na coiraza aparece unha Vitoria -Niké- alada), que non se corresponde absolutamente coa armadura en uso no momento da construción da obra. O líder, coas pernas estiradas nos estribos, mira para un punto afastado e ten na man o pau de mando en posición oblicua que, coa espada de gran tamaño na vaina, sempre en posición oblicua, fai de contrapunto as liñas horizontais do cabalo e á vertical do xinete acentuando o seu movemento cara a adiante.

Gattamelata, está representado como cando tiña trinta anos (no momento do traballo de Donatello, tiña sesenta, en realidade), e semella sereno e decidido. Avanza co rostro descuberto, pois a presenza dun casco que cubrise os seus rascos non tería feito do guerreiro máis que unha máquina de guerra, rexida por unha vontade superior como a divina, o que sería algo característico, máis ben, da Idade Media.

O rostro concentrado de Gattamelata expresa, en troques, a determinación de quen afronta a batalla seguindo un patrón mental que resulta vitorioso porque se medita sobre ela durante moito tempo. A cara é a dun home xa avanzado en anos, pero non é o home ancián e enfermo dos seus últimos días (aínda que, en realidade, morreu pouco antes da chegada de Donatello a Padua). Pero isto non significa que o retrato non se asemellase ao verdadeiro condottiero, dada a profunda caracterización expresiva dos trazos.

A efixie, que está innegablemente inspirada no retrato romano, consegue así un equilibrio entre o realismo fisionómico e a idealización psicolóxica. Sobre todo a mirada, fixa e orgullosa, transmite características como a determinación, o poder, a vontade, a actitude de mando, a concentración militar, a lealdade, a integridade moral. O novo heroe atractivo e fisicamente perfecto da antigüidade clásica é agora substituído pola representación do home racional: o heroe moderno, representado no seu ser home.Técnica

A estatua foi fundida coa técnica da cera perdida, unha técnica antiga redescuberta en dimensións monumentais por Ghiberti, no seu San Xoán Bautista (1412-1416), pero que se utiliza aquí por primeira vez despois da época clásica para un monumento ecuestre. Vasari eloxiou moito a fazaña tamén desde o punto de vista técnico, subliñando a "grandeza do casting en proporcións e calidade", comparando a Donatello cos antigos artesáns que conseguira igualar.

A estatua foi fundida coa técnica da cera perdida, unha técnica antiga redescuberta en dimensións monumentais por Ghiberti, no seu San Xoán Bautista (1412-1416), pero que se utilizou aquí por primeira vez despois da época clásica para un monumento ecuestre. Vasari eloxiou moito a fazaña tamén desde o punto de vista técnico, subliñando a "grandeza da escolla en proporcións e calidade", comparando a Donatello cos antigos artesáns que conseguira igualar.

O monumento de Donatello, coa súa heroica idealización do protagonista, foi o punto de partida da recuperación do modelo do monumento ecuestre en Occidente, que tivo un gran seguimento polo menos ata finais do século XIX. Despois da súa realización, a estatua serviu como modelo para as esculturas posteriores en homenaxe aos heroes militares polo seu continuo esforzo nas guerras.^[3] Así, Verrocchio inspirouse no seu traballo para o monumento a Bartolomeo Colleoni (1480-1488) e Giambologna para o monumento a Cosimo I (1581-1594), entre outros autores.

Creáronse varias réplicas da estatua de Donatello en diferentes formatos e materiais. Unha réplica da estatua foi fundida pola Fundición Artística Ferdinando Marinelli de Florencia na década de 1950 para a cidade de Montevideo e colocada na Avenida Italia. Outra copia de bronce atópase en Moscova no Museo Pushkin. Unha reprodución en xeso atópase na galería de xeso do Instituto Estatal de Arte de Florencia.^[13]

Wikimedia Commons ten máis contidos multimedia na categoría:  Monumento ecuestre a Gattamelata

• Alegre Carvajal, Esther; Tusell García, Genoveva; López Díaz, Jesús (2011). Técnicas y medios artísticos (en castelán). Madrid: Editorial Universitaria Ramón Areces. ISBN 978-84-9961-002-3. 
• Álvaro López, Milagros (2009). Historia del arte (en castelán). Madrid: Anaya. ISBN 9788466761772. 
• De Vecchi, Pierluigi; Cerchiari, Elda (1999). I tempi dell'arte, vol. 2 (en italiano). Milán: Bompiani. ISBN 88-451-7212-0. 
• Döpp, Hans-Jürgen; Thomas, Joe A.; Charles, Charles (2014). 1000 Obras de Arte Erótico (en castelán). Arganda del Rey: Parkstone International (para lengua castellana EDIMAT, S.A.). ISBN 978-1-78310-414-7. 
• Hiriart, Hugo (1993). Disertación sobre las telarañas: y otros escritos (en castelán). México D.F.: Ediciones Era. ISBN 968-411-308-0. 
• Kleiner, Fred S. (2008). Gardner's Art Through the Ages A Global History. Vol. II (en inglés). Belmont: Cengage Learning. ISBN 9780495115502. 
• Paoletti, John T.; Radke, Gary M. (2005). Art in Renaissance Italy (en inglés). Londres: Laurence King Publishing. ISBN 9781856694391. 
• Wirtz, Rolf C. (1998). Donatello 1386-1466 (en alemán). Colonia: Könemann. ISBN 3-8290-0244-0. 
• Wood, Michael; Cole, Bruce; Gealt, Adelheid M. (1989). Art of the Western World: From Ancient Greece to Post Modernism (en inglés). Nova York: Simon & Schuster. ISBN 978-0-671-67007-8. 

Este artigo sobre arte é, polo de agora, só un bosquexo. Traballa nel para axudar a contribuír a que a Galipedia mellore e medre.  Existen igualmente outros artigos relacionados con este tema nos que tamén podes contribuír.