«Մասնակից:Սոնա Խոսրովյան/Ավազարկղ2»–ի խմբագրումների տարբերություն

Ռեզուս կոնֆլիկտ (նաև հայտնի է որպես ռեզուս իզոիմունիզացիա, Rh հիվանդություն, ռեզուս անհամատեղելիություն և կապույտ երեխայի հիվանդություն, HDFN) պտղի և նորածնի մոտ հանդիպող հեմոլիտիկ հիվանդության տեսակ: Ռեզուս կոնֆլիկտ առաջանում է հիմնականում հակա-D հակամարմինների առաջացման հետևանքով, սակայն Rh արյան համակարգը իրականում ունի ավելի քան 50 անտիգեն: Հիվանդության ծանրությունը տատանվում է թեթևից մինչև շատ ծանր և հանդիպում է Rh-D բացասական կանանց երկրորդ կամ հաջորդ հղիությունների ժամանակ, երբ կենսաբանական հայրը Rh-D դրական է:

Ժամանակակից բժշկության մի շարք նվաճումների արդյունքում հակա-D-հակամարմինների շնորհիվ HDFN-ն կանխարգելելի է` մորը հղիության ընթացքում և ծննդաբերությունից անմիջապես հետո հակա-Rh _o(D) իմունագլոբուլինի ներարկման միջոցով (Rhoclone, Rhogam, AntiD): Հակա-Rh_o(D) իմունագլոբուլինի օգտ��գործմամբ այս հիվանդության հաջող կանխարգելման շնորհիվ այլ հակամարմիններն այսօր ավելի հաճախ են հանդիսանում HDFN-ի առաջացման պատճառ:

Rh հիվանդության ախտանիշներից են դեղնավուն ամնիոտիկ հեղուկը և փայծաղի, լյարդի կամ սրտի մեծացումն ու պտղի որովայնի խոռոչում հեղուկի կուտակումը^[1]։

Առաջին հղիության ընթացքում Rh- մոր փոխազդեցությունը պտղի Rh+ էրիթրոցիտների հետ սովորաբար բավարար չէ նրա Rh-ճանաչող B լիմֆոցիտներն ակտիվացնելու համար: Այնուամենայնիվ, ծննդաբերության ընթացքում ընկերքն անջատվում է արգանդի պատից՝ որի հետևանքով պորտալարի արյունը ներթափանցում է մայրական արյան շրջանառություն, ինչը հանգեցնում է մոր կողմից IgM-արտադրող պլազմատիկ B բջիջների բազմացմանը՝ պտղի Rh+ էրիթրոցիտներն արյան հոսքից հեռացնելու համար: IgM հակամարմինները չեն անցնում ընկերքային պատնեշը, այդ իսկ պատճառով առաջին հղիության ժամանակ պտղի մոտ Rh-D միջնորդավորված հիվանդության նշաններ չեն նկատվում։ Այնուամենայնիվ, հետագա Rh+ պտղով հղիությունների ժամանակ IgG արտադրող հիշողության B բջիջները պատրաստ են իմուն պատասխան ցուցաբերելու, և ծննդաբերության ժամանակ կարող են հատել ընկերքը և ներթափանցել պտղի արյան շրջաառություն: Այս հակամարմիններն ուղղված են ռեզուս (Rh) գործոնի դեմ՝ սպիտակուց, որը հայտնաբերվում է պտղի էրիթրոցիտների մակերեսին: Հակածիններով (Rh-գործոն) պատված էրիթրոցիտները ոչնչացվում են IgG հակամարմինների կողմից, որոնք կապում են դրանց և ակտիվացնում են կոմպլեմենտի համակարգը, որի հետևանքով առաջանում է էրիթրոցիտների քայքայում (հեմոլիտիկ անեմիա)^[2]։

Արդյունքում առաջացող անեմիան թողնում է բազմաթիվ հետևանքներ՝

1. Պտղի ոչ հասուն արյունաստեղծ համակարգը հյուծվում է, քանի որ լյարդը և փայծաղը փորձում են շրջանառության մեջ դնել անհաս էրիթրոցիտները (կամ էրիթրոբլաստները, որով պայմանավորված է հիվանդության նախկինում ընդունված անվանումը՝ erythroblastosis fetalis):
2. Երբ լյարդը և փայծաղը մեծանում են էրիթրոցիտների այս անսպասելի պահանջարկի պատճառով, զարգանում է պորտալ հիպերտենզիա, որը դա վնասում է չհասունացած սիրտը և շրջանառության համակարգը:
3. Լյարդի մեծացումը և էրիթրոցիտների արտադրության երկարատև անհրաժեշտությունը հանգեցնում են այլ սպիտակուցներ, օրինակ՝ ալբումին, արտադրելու ունակության նվազմանը, ինչը նվազեցնում է պլազմայի կոլոիդ օսմոտիկ ճնշումը (արյան պլազմայի հեղուկ պահելու ունակությունը), ինչը հանգեցնում է հեղուկի՝ դեպի հյուսվածքներ և խոռորներ արտահոսքին, և առաջանում է պտղի հիդրոպս:
4. Ծանր անեմիան ստիպում է սրտին կոմպենսատոր մեխանիզմով մեծացնելով արտամղումը` փորձելով թթվածին հասցնել հյուսվածքներին, որը հանգեցնում է բարձր արտամղմամբ սրտային անբավարարության զարգացմանը:
5. Չբուժվելու դեպքում առաջանում է պտղի մահ^[3][4][5]:

Էրիթրոցիտների ոչնչացումը հանգեցնում է բիլիռուբինի մակարդակի բարձրացմանը (հիպերբիլիրուբինեմիա): Սա հղիության ընթացքում լուրջ խնդիր չէ, քանի որ մայրական արյան շրջանառությունը կարող է կոմպենսացնել վիճակը: Այնուամենայնիվ, երբ երեխան ծնվում է, անհաս արյան համակարգն ի վիճակի չէ միայնակ կարգավորել բիլիռուբինի այս քանակությունը, և կարող է զարգանալ դեղնախտ կամ միջուկային դեղնուկ (ուղեղի հյուսվածքում բիլիռուբինի կուտակում), որը կարող է հանգեցնել ուղեղի հյուսվածքի վնասման կամ մահվան: Հղիության ընթացքումռիսկի գերծեններն են կեսարյան հատումը, վիժումը, բուժական աբորտը, ամնիոցենտեզը, արտաարգանդային հղիությունը, որովայնի վնասվածքը և պտղաշրջումը: Շրջանառվող հակաD հակամարմիններով-ով Rh-D դրական նորածինների մոտ 50%-ը կա՛մ չեն ախտահարվում, կա՛մ ախտահարվում են թեթև աստիճանի և պահանջում են միայն մոնիտորինգ: 20%-ի մոտ դիտվում է խիստ ախտահարում և վիճակը պահանջում է արյան փոխներարկում դեռևս արգանդում:

Միացյալ Նահանգներում խնամքի ստանդարտ է բոլոր ապագա մայրերին ստուգել էրիթրոցիտների վրա RhD սպիտակուցի առկայությունը կամ բացակայությունը: Այնուամենայնիվ, երբ բժշկական օգնությունն անհասանելի է կամ որևէ այլ պատճառով նախածննդյան խնամք չի ցուցաբերվում, հիվանդությունը կանխելու այս հնարավորությունը մնում է անտեսված: Բացի այդ, ներկայումս կան մոլեկուլային տեխնիկաներ, որոնք կարող են օգտագործվել Rh-D դրական կանանց համար, որոնց մոտ իրականում բացակայում են սպիտակուցի մասեր կամ ունեն հիբրիդային գեներ, որոնք հանգեցնում են սպիտակուցի սխալ էքսպրեսիայի և կոնֆլիկտի վտանգի տակ են հակաD-հակամարմիների առկայության պատճառով^[6][7]։

• Առաջին նախածննդյան այցի ժամանակ մորը ստուգում են ABO արյան համակարգի և RhD-ի առկայության կամ բացակայության համար՝ օգտագործելով բավական զգայուն մեթոդ, որը թույլ է տալիս հայտնաբերել այս անտիգենի ավելի թույլ տարբերակները (հայտնի է որպես թույլ-D անտիգեն), և կատարվում է հակամարմինների սքրինինգ:
  • Եթե մոր մոտ RhD սպիտակուցի էքսպրեսիան բացակայում է և չկան ձևավորված հակաD-հակամարմիններ, նա RhoGam-ով պրոֆիլակտիկայի թեկնածու է՝ ալոիմունիզացիայի կանխարգելման համար:
  • Եթե մոտ առկա են հակա-D հակամարմինների, ապա հղիության ընթացքում հետևում են հակամարմինների ամսական տիտրերին (մակարդակներին)՝ որոշելու համար, թե արդյոք որևէ հետագա միջամտության կարիք կա:
• Պտղի բջիջների առկայությունը կամ բացակայությունը հայտնաբերելու համար սքրինինգ թեստը կարող է օգնել որոշել, թե արդյոք անհրաժեշտ է կատարել քանակական թեստ (Կլեյհաուեր-Բետկեի թեստ կամ ֆլոու ցիտոմետրիա): Սա արվում է, երբ կա պոտենցիալ իմունիզացիայի առաջացման կասկած (օրինակ՝ ավտովթար կամ վիժում):
• Եթե սքրինինգային թեստը դրական է կամ անհրաժեշտ է որոշել RhoGam-ի համապատասխան չափաբաժինը, կատարվում է քանակական թեստ, որով որոշում են պտղի արյան բջիջների ավելի ճշգրիտ քանակությունը, որն ազդել է մայրական օրգանիզմի վրա:
  • Կլեյհաուեր-Բետկեի թեստը կամ ֆլոու ցիտոմետրիան մոր արյան նմուշում դա հայտնաբերելու ամենատարածված եղանակներն են, և RhoGam-ի համապատասխան չափաբաժինը հաշվարկվում է այս տեղեկատվության հիման վրա:
• Կան նաև թեստեր, որոնց ժամանակ մորից արյուն է վերցվում և PCR-ի միջոցով հաջողվում է հայտնաբերել պտղի ԴՆԹ-ն^[8]: Արյան այս թեստը ոչ ինվազիվ է պտղի համար և կարող է օգնել որոշել Ռեզուս կոնֆլիկտի վտանգը: Թեստավորման արդյունքները համարվում են ճշգրիտ և սովորաբար կատարվում է Մեծ Բրիտանիայում՝ Բրիստոլում գտնվող Արյան խմբի միջազգային ռեֆերանս լաբորատորիայում^[9]:

Արյունը վերցվում է կենսաբանական հորից՝ օգնելու որոշել պտղի անտիգենային պատկանելությունը^[10]: Եթե նա անտիգենի հոմոզիգոտ կրող է, ապա 100% հավանականություն կա, որ զույգի բոլոր սերունդները կունենան դրական անտիգեն և վտանգի տակ կլինեն ռեզուս կոնֆլիկտի առաջացման առումով։ Եթե հա��րը հետերոզիգոտ կրող է, ապա 50% հավանականություն կա, որ սերունդը կունենա դրական անտիգեն^[11]:

RhD բացասական մոր մոտ Rho(D) իմունագլոբուլինը կարող է կանխել մայրական իմունային համակարգի իմունիզացիան RhD անտիգենների նկատմամբ, ինչը կարող է ընթացիկ կամ հետագա հղիությունների ժամանակ կանխել ռեզուս-կոնֆլիկտի առաջացումը: Rho(D) իմունագլոբուլինի լայն կիրառմամբ զարգացած երկրներում պտղի և նորածնի ռեզուս հիվանդությունը գրեթե անհետացել է: Հավանականությունը, որ RhD բացասական մայրը կարող է ալոիմունիզացվել RhD դրական պտղի կողմից, կարող է կրճատվել՝ 16%-ից հասնելով մինչև 0,1%-ից պակաս, իմունոգլոբուլինի համապատասխան կիրառմամբ:

Կարևոր է, որ այս հիվանդները հսկվեն բարձր ռիսկի մանկաբարձների և հմուտ նեոնատոլոգների կողմից հետծննդյան շրջանում՝ ապահովելու համապատասխան խնամքը և չափանիշերի հսկումը:

• Յուրաքանչյուր հղիության սկզբում կատարվող նախածննդյան քննությյունները ներառում են արյան խումբի և ռեզուս հակամարմինների ստուգումը: Եթե մայրը Rh բացասական է (A−, B−, AB−, կամ O− արյան խմբեր) և ունի հակա-D հակամարմիններ (հայտնաբերված հակամարմինների էկրանին) պետք է որոշվի պտղի Rh անտիգենը: Եթե պտուղը նույնպես բացասական Rh է (A−, B−, AB− կամ O− արյան խմբեր), ապա հղիությունը կարելի է կառավարել ինչպես ցանկացած այլ հղիություն։ Anti-D հակամարմինները վտանգավոր են միայն Rh դրական պտղի համար (A+, B+, AB+ կամ O+ արյան խմբեր):
  • Պտղի Rh գործոնը կարող է ստոււգվել՝ օգտագործելով ոչ ինվազիվ նախածննդյան թեստավորում (NIPT): Այս թեստը կարող է ստուգել պտղի Rh անտիգենը (դրական կամ բացասական) հղիության 10-րդ շաբաթում՝ օգտագործելով մորից վերցված արյան նմուշը: Unity թեստն օգտագործում է NGS տեխնոլոգիան՝ որոնելու համար մոր արյան մեջ գտնվող ազատ ԴՆԹ-ի Rh ալելները (գեներ): Առողջ հղիությունների դեպքում մայրական արյան մեջ ազատ ԴՆԹ-ի առնվազն 5%-ը (պտղի մասնաբաժինը) գալիս է պտուղից (պլացենտայի բջիջները ԴՆԹ-ն թափում են լցնում մոր արյան մեջ): Պտղի ազատ ԴՆԹ-ի այս փոքր մասնաբաժինը բավական է պտղի Rh հակագենը որոշելու համար:
• Այն բանից հետո, երբ մոր մոտ հայտնաբերվում են հակա-D հակամարմիններ (կամ էրիթրոցիտների դեմ կլինիկական նշանակալի հակամարմիններ), նրան հետևում են որպես բարձր ռիսկային հղիություն պարբերաբար արյան նմուշների ստուգումով՝ հաջորդ քայլերը որոշելու համար:
• Երբ հակա-D-հակամարմինների տիտրը հասնում է որոշակի շեմի (սովորաբար 8-ից 16-ը), կատարվում են ուլտրաձայնային և դոպլեր հետազոտություններ՝ պտղի մոտ անեմիայի նշանները հայտնաբերելու համար:
  • Պտղի մոտ արյան հոսքի արագության հայտնաբերումը պտղի անեմիայի ոչ սպեցիֆիկ մարկեր է, որը կարող է պահանջել ավելի ինվազիվ միջամտություն
• Եթե պարզվի, որ հոսքի արագությունը բարձր է, ապա պետք է որոշվի անեմիայի ծանրության աստիճանը, որպեսզի որոշվի, թե արդյոք անհրաժեշտ է ներարգանդային փոխներարկում
  • Սովորաբար կատարվում է պորտալարի արյան նմուշառում (PUBS կամ կորդոցենտեզ) ^[12]
• Արյան ներարգանդային փոխներարկում․
  • Միջորովայնամզային փոխներարկում՝ արյունը փոխներարկվում է պտղի որովայնի խոռոչ
  • Ներանոթային փոխներարկում՝ արյունը փոխներարկվում է պտղի պորտային երակի մեջ, այս մեթոդն օգտագործվում է 1980-ականների վերջից և ավելի արդյունավետ է, քան միջորովայնամզային փոխներարկումը: Նախքան փոխներարկումը նմուշ է վերցվում պորտային երակից:

• Հիվանդության թեթև ընթացքի, օրինակ՝ նորածնային դեղնախտի դեպքում, կատարվում է ֆոտոթերապիա
• Արյան փոխանակային փոխներարկում (մոր և պտղի միջև), եթե նորածինն ունի միջին կամ ծանր աստիճանի արտահայտված հիվանդություն
• Ներերակային իմունոգոլոբուլինը (IVIG) կարող է օգտագործվել փոխանակային փոխներարկման անհրաժեշտությունը նվազեցնելու և ֆոտոթերապիայի տևողությունը կրճատելու համար^[13][14]։

1939 թվականին բժշկական գիտությունների դոկտոր Ֆիլիպ Լևինը և Ռուֆուս Է. Սթեթսոնը հրապարակել են իրենց աշխատությունները 25-ամյա մոր մասին, որը մահացած երեխա էր ծնել, որը մահացել էր նորածնային հեմոլիտիկ հիվանդությունից^[15]։ Երկու ծնողներն էլ արյան O խմբին են պատկանել, ուստի ամուսնու արյունն օգտագործվել է կնոջն արյուն փոխներարկելու համար՝ ծննդաբերության ժամանակ արյան կորստի պատճառով: Այնուամենայնիվ, նա ծանր հետփոխներարկումային ռեակցիա է ունեցել: Քանի որ երկու ծնողներն էլ արյան O խումբին եեն պատկանել, որը համարվել է համատեղելի՝ փոխներարկման համար, նրանք եզրակացրել են, որ կարող է լինել նախկինում չբացահայտված արյան խմբի հակածին, որն առկա է եղել ամուսնու էրիթրոցիտների վրա, բայց չի եղել նրա կնոջ արյան մեջ: Սրանով առաջին անգամ ենթադրվել է, որ մայրը կարող է արյան խմբի հակամարմիններ արտադրել իր պտղի կարմիր արյան բջիջների նկատմամբ իմունային զգայունության պատճառով: Նրանք այդ ժամանակ չեն անվանել արյան այս խմբի անտիգենը, ինչի պատճառով արյան ռեզուսի խմբի հայտնաբերումը վերագրվում է բժիշկ Կառլ Լանդշտայներին և Ալեքսանդր Ս. Վիներին ^[16] 1940 թվականին արյան խմբի և խաչաձև համադրման իրենց աղյուսակների առաջին հրապարակմամբ, որը տարիների աշխատանքի գագաթնակետն է եղել։ Այնուամենայնիվ, այս գիտական մրցավազքին բազմաթիվ մասնակիցներ են եղել և այս թեմայով գրեթե միաժամանակ բազմաթիվ հրապարակումներ են կատարվել: Լևինը 1941 թվականին հրապարակել է իր տեսությունը, ըստ որի հիվանդությունը, որը հայտնի է որպես պտղի էրիթրոբլաստոզ, պայմանավորված է Rh ալոիմունիզացիայով, մինչդեռ Լանդշտայները և Վիները հրապարակել ենփոխներարկման ռեակցիաներ առաջացնող հակածինների դասակարգման իրենց եղանակը, որոնք ներկայումս հայտնի են որպես «Rh»^[17][18][19]:

Rh հիվանդության առաջին բուժումը եղել է փոխանակային փոխներարկումը, որը մշակել է Վիները^[20], իսկ ավելի ուշ՝ կատարելագործվել դոկտոր Հարի Ուոլերսթայնի կողմից^[21]։ Մոտ 50000 նորածիններ ստացել են այս բուժումը: Այնուամենայնիվ, այս մեթոդը կարելի էր կիրառել այն ժամանակ, երբ հիվանդությունն արդեն արտահայտվել էր և չէր ուզզված կանխարգելմանը: 1960 թվականին Ռոնալդ Ֆինը Լիվերպուլում հայտարարել է, որ հիվանդությունը կարող է կանխվել՝ ռիսկի խմբում գտնվող մորը պտղի կարմիր արյան բջիջների դեմ հակամարմիններ ներարկելով (anti-RhD)^[22]: Գրեթե միաժամանակ, դոկտոր Ուիլյամ Փոլակը^[23], իմունոլոգ և սպիտակուցային քիմիկոս Ortho Pharmaceutical Corporation-ում և դոկտոր Ջոն Գորմանը (Արյան բանկի տնօրեն Կոլումբիա-Պրեսբիթերյանում) դոկտոր Վինսենթ Ֆրեդայի հետ (Columbia-Presbyterian Medical Center- ի մանկաբարձ), նույն եզրահանգմանն են եկել Նյու Յորքում։ Նրանք երեքը ձեռնամուխ են եղել դա ապացուցելու՝ Sing Sing ուղղիչ գաղութում մի խումբ տղամարդ բանտարկյալների ներարկելով Ortho Pharmaceutical Corporation-ի կողմից տրամադրված հակամարմինները, որոնք ստացվել էին Փոլակի կողմից մշակված ֆրակցիոն տեխնիկայի միջոցով^[24]:

Կենդանիների վրա ուսումնասիրություններ նախկինում անցկացվել են դոկտոր Փոլակի կողմից՝ օգտագործելով նապաստակի ռեզուս մոդելը^[25]: Այս մոդելը, որը կոչվում էր նապաստակի HgA-F համակարգ, մարդկային Rh-ի կենդանական մոդել է եղել և հնարավորություն է տվել Փոլակի թիմին փորձ ձեռք բերել ճագարների հեմոլիտիկ հիվանդությունների կանխարգելման հարցում՝ ներարկելով HgA հատուկ հակամարմիններ, ինչպես հետագայում արվել է Rh-բացասական մայրերի դեպքում: Այս փորձն առաջին անգամ կատարվել է նապաստակի մոտ, սակայն Մանիտոբայի համալսարանում մարդկանց վրա անցկացված հետագա թեստերը, որոնք անցկացվել են դոկտոր Փոլակի ղեկավարությամբ, հաստատել են, որ հակառեզուսային (D) իմունագլոբուլինը կարող է կանխել ալոիմունիզացիան հղիության ընթացքում:

Մարիան Քամինսն առաջին ռիսկի խմբում գտնվող կինն է եղել, որը ստացել է հակա-Rh _o (D) իմունագլոբուլինի (RHIG) պրոֆիլակտիկ ներարկում^[26]։ Կլինիկական փորձարկումներ են իրականացվել ԱՄՆ-ի, Մեծ Բրիտանիայի, Գերմանիայի, Շվեդիայի, Իտալիայի և Ավստրալիայի 42 կենտրոններում: RHIG-ի օգտագործումը վերջնականապես հաստատվել է Անգլիայում և Միացյալ Նահանգներում 1968 թվականին^[27]։ Ֆարմակոլոգիայի համաշխարհային ասոցիացիան հաստատել է RhoGAM ապրանքանիշով դեղամիջոցը, ֆիքսված 300 մկգ դեղաչափով, որը պետք է տրվի ծննդաբերությունից հետո երեք օրվա ընթացքում (72 ժամ): Այնուհետև հաստատվել է մինչծննդյան շրջանում դեղորայքի տրման անհրաժեշտությունը՝ դկանխարգելիչ նպատակներով: Մեկ տարվա ընթացքում հակամարմինը մեծ հաջողությամբ ներարկվել է ավելի քան 500000 կանանց: Time ամսագիրը այն ընտրել է որպես 1960-ականների բժշկական լավագույն ձեռքբերումներից մեկը: Մինչև 1973 թվականը հաշվարկվել է, որ միայն ԱՄՆ-ում ավելի քան 50,000 նորածինների կյանք է փրկվել: Rh իմունագլոբուլինի օգտագործումը Rh բացասական մայրերի երեխաների մոտ հիվանդությունը կանխելու համար դարձել է ստանդարտ պրակտիկա, և հիվանդությունը, որը միայն ԱՄՆ-ում ամեն տարի խլել է մոտ 10000 երեխայի կյանք, գործնականում արմատախիլ է արվել զարգացած երկրներում: 1980 թվականին Սիրիլ Քլարկը, Ռոնալդ Ֆինը, Ջոն Գ. Գորմանը, Վինսենթ Ֆրեդան և Ուիլյամ Փոլակը ստացել են Ալբերտ Լասկերի մրցանակ կլինիկական բժշկական հետազոտությունների համար՝ արյան ռեզուսի խմբերի մասին և Rh հիվանդության կանխարգելման վերաբերյալ իրենց աշխատանքի համար:

• Ջեյմս Հարիսոն (արյան դոնոր) - ավստրալիացի, որն ավելի քան 1150 անգամ արյուն է նվիրաբերել Rh հիվանդությամբ երեխաներին փրկելու համար։

1. ↑ «Rh Disease». The Children's Hospital of Philadelphia (անգլերեն). 2014-08-23. Վերցված է 2021-11-21-ին.
2. ↑ Punt J, Stranford S, Jones P, Owen JA (2018). «Chapter 15: Allergy, Hypersensitivities, and Chronic Inflammation.». Kuby immunology (8th ed.). WH Freeman. էջեր 1086–1087.
3. ↑ Maitra A (2010). «Diseases of Infancy and Childhood». Robbins and Cotran Pathologic Basis of Disease. Vol. 43. Elsevier. էջեր 447–483. doi:10.1016/b978-1-4377-0792-2.50015-8. ISBN 9781437707922. PMC 5182838. {{cite book}}: |work= ignored (օգնություն)
4. ↑ Wong EC, ed. (2015). «Alloimmune cytopenias.». Pediatric Transfusion: A physician's handbook (4th ed.). AABB. էջեր 45–61.
5. ↑ Fung MK, Grossman BJ, Hillyer CD, Westhoff CM, eds (2014). Technical Manual (18th ed.). Bethesda, MD: AABB.
6. ↑ Kacker S, Vassallo R, Keller MA, Westhoff CM, Frick KD, Sandler SG, Tobian AA (September 2015). «Financial implications of RHD genotyping of pregnant women with a serologic weak D phenotype». Transfusion. 55 (9): 2095–2103. doi:10.1111/trf.13074. PMC 4739823. PMID 25808011.
7. ↑ Fasano RM (February 2016). «Hemolytic disease of the fetus and newborn in the molecular era». Seminars in Fetal & Neonatal Medicine. 21 (1): 28–34. doi:10.1016/j.siny.2015.10.006. PMID 26589360.
8. ↑ Fasano RM (February 2016). «Hemolytic disease of the fetus and newborn in the molecular era». Seminars in Fetal & Neonatal Medicine. 21 (1): 28–34. doi:10.1016/j.siny.2015.10.006. PMID 26589360.
9. ↑ Finning K, Martin P, Summers J, Daniels G (November 2007). «Fetal genotyping for the K (Kell) and Rh C, c, and E blood groups on cell-free fetal DNA in maternal plasma». Transfusion. 47 (11): 2126–2133. doi:10.1111/j.1537-2995.2007.01437.x. PMID 17958542. S2CID 8292568.
10. ↑ Scheffer PG, van der Schoot CE, Page-Christiaens GC, de Haas M (October 2011). «Noninvasive fetal blood group genotyping of rhesus D, c, E and of K in alloimmunised pregnant women: evaluation of a 7-year clinical experience». BJOG. 118 (11): 1340–1348. doi:10.1111/j.1471-0528.2011.03028.x. PMID 21668766. S2CID 32946225.
11. ↑ Transfusion Medicine and Hemostasis: Clinical and Laboratory Aspects 978-0-12-397788-5^{[Հղում աղբյուրներին]}
12. ↑ «Percutaneous Umbilical Cord Blood Sampling». pennmedicine.adam.com. Վերցված է 2019-09-11-ին.
13. ↑ Gottstein R, Cooke RW (January 2003). «Systematic review of intravenous immunoglobulin in haemolytic disease of the newborn». Archives of Disease in Childhood. Fetal and Neonatal Edition. 88 (1): F6-10. doi:10.1136/fn.88.1.F6. PMC 1755998. PMID 12496219.
14. ↑ Webb J, Delaney M (October 2018). «Red Blood Cell Alloimmunization in the Pregnant Patient». Transfusion Medicine Reviews. 32 (4): 213–219. doi:10.1016/j.tmrv.2018.07.002. PMID 30097223. S2CID 51958636.
15. ↑ Levine P, Stetson RE (1939). «An Unusual Case of Intra-Group Agglutination». Journal of the American Medical Association. 113 (2): 126–7. doi:10.1001/jama.1939.72800270002007a.
16. ↑ Landsteiner K, Wiener AS (1940). «An Agglutinable Factor in Human Blood Recognized by Immune Sera for Rhesus Blood». Experimental Biology and Medicine. 43: 223. doi:10.3181/00379727-43-11151. S2CID 58298368.
17. ↑ Landsteiner K, Wiener AS (September 1941). «STUDIES ON AN AGGLUTINOGEN (Rh) IN HUMAN BLOOD REACTING WITH ANTI-RHESUS SERA AND WITH HUMAN ISOANTIBODIES». The Journal of Experimental Medicine. 74 (4): 309–320. doi:10.1084/jem.74.4.309. PMC 2135190. PMID 19871137.
18. ↑ Levine P, Vogel P, Katzin EM, Burnham L (October 1941). «Pathogenesis of Erythroblastosis Fetalis: Statistical Evidence». Science. 94 (2442): 371–372. Bibcode:1941Sci....94..371L. doi:10.1126/science.94.2442.371. PMID 17820878.
19. ↑ Zimmerman DR (1973). Rh: The Intimate History of a Disease and Its Conquest. Macmillan Publishing Co.
20. ↑ Reid ME (October 2008). «Alexander S. Wiener: the man and his work». Transfusion Medicine Reviews. 22 (4): 300–316. doi:10.1016/j.tmrv.2008.05.007. PMID 18848157.
21. ↑ Wallerstein H (May 1946). «Treatment of severe erythroblastosis by simultaneous removal and replacement of the blood of the newborn infant». Science. 103 (2680): 583–584. Bibcode:1946Sci...103..583W. doi:10.1126/science.103.2680.583. PMID 21026828.
22. ↑ Wright P (June 2004). «Ronald Finn». Lancet. 363 (9427): 2195. doi:10.1016/S0140-6736(04)16525-2. PMID 15248345. S2CID 2243030.
23. ↑ «William Pollack dies at 87; helped conquer deadly Rh disease». Los Angeles Times. 2013-11-17. Վերցված է 2019-09-11-ին.
24. ↑ Freda VJ, Gorman JG, Pollack W (January 1964). «Successful Prevention of Experimental Rh Sensitization in Man With an Anti-Rh gamma2-Globulin Antibody Preparation: A Preliminary Report». Transfusion. 4: 26–32. doi:10.1111/j.1537-2995.1964.tb02824.x. PMID 14105934. S2CID 35474015.
25. ↑ Pollack W, Gorman JG, Hager HJ, Freda VJ, Tripodi D (1968-05-06). «Antibody-mediated immune suppression to the Rh factor: animal models suggesting mechanism of action». Transfusion. 8 (3): 134–145. doi:10.1111/j.1537-2995.1968.tb04891.x. PMID 4173360. S2CID 10535055.
26. ↑ Vossoughi S, Spitalnik SL (July 2019). «Conquering erythroblastosis fetalis: 50 years of RhIG». Transfusion. 59 (7): 2195–2196. doi:10.1111/trf.15307. PMID 31268587. S2CID 195786606.
27. ↑ Pollack W, Gorman JG, Freda VJ, Ascari WQ, Allen AE, Baker WJ (1968-05-06). «Results of clinical trials of RhoGAM in women». Transfusion. 8 (3): 151–153. doi:10.1111/j.1537-2995.1968.tb04895.x. PMID 4173363. S2CID 42240813.