«Բերեզինոյի կենսոլորտային արգելոց»–ի խմբագրումների տարբերություն

Բերեզինոյի կենսոլորտային արգելոց
	Կատեգորիա ԲՊՀՄ — Ia (Խիստ բնական արգելոց)
Տեղագրություն	Բելառուս, Լեպելի շրջան
Կոորդինատներ	54°46′21″ հս․. լ. 28°19′30″ ավ. ե.HGЯO
Տարածք	85 200 հեկտար
Հիմնադրված է	1925
Կայք	berezinsky.by
	Berezinsky Biosphere Reserve Վիքիպահեստում

Հաջորդ տարբ →

Content deleted Content added

ՎիզուալԵլատեքստ

Գծային

07:18, 4 Մայիսի 2024-ի տարբերակ

Բերեզինոյի կենսոլորտային արգելոց (բելառուս․՝ Бярэзінскі біясферны запаведнік) բնական արգելավայր Բելառուսի հյուսիսային մասում՝ մայրաքաղաք Մինսկից 120 կմ հեռավորության վրա՝ Սանկտ Պետերբուրգի ուղղությամբ։ Գտնվում է Վիտեբսկի և Մինսկի մարզերի սահմանին։ Արգելոցի կենտրոնը Լեպելի շրջանի Դոմժերիցի գյուղն է։

Արգելոցը ծառայում է ազգային Կարմիր գրքում գրանցված կենդանիների և թռչունների հազվագյուտ տեսակների պաշտպանությանն ու բուծմանը։ Այն ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի կենսոլորտային արգելոցների համաշխարհային ցանցի մի մասն է։

Զբաղեցնում է ավելի քան 108,5 հազար հեկտար տարածք: Պահպանվող տարածքի ընդհանուր մակերեսը կազմում է 85,2 հազար հա, տարածքի ավելի քան 60%-ը ծածկված է ճահիճներով^[2]։ Արգելոցում բնակվում են բազմաթիվ միջատներ և հազվագյուտ կենդանիներ^[3]^[4], և դրանում հայտնաբերվել են 23 հազվագյուտ եվրոպական բիոտոպներ^[5]։ Արգելոցի թռչնաֆաունան ակնառու է, որը ներկայացնում է բազմաթիվ հազվագյուտ տեսակներ, որոնք ապրում են իրենց բնորոշ կենսամիջավայրերի սահմաններում^[6]:

Պատմություն

Արգելոցի ստեղծման պատմությունը սկսվում է 1924 թվականից: Բելառուսական ԽՍՀ գյուղատնտեսության ժողովրդական կոմիսարիատը մի խումբ գիտնականների ուղարկեց Բերեզինո գյուղի և համանուն գետի տարածք, որոնք պետք է որոշեին այս տարածքում ուսումնասիրի արգելոցի կազմակերպման հնարավորությունը։ Հանձնաժողովը ղեկավարում էր Անատոլի Վլադիմիրովիչ Ֆեդյուշինը։ Արշավախմբի արդյունքում հրատարակվեցին ավելի քան տասը գիտական աշխատություններ, որոնցում Ֆեդյուշինը նկարագրեց տեղական կենդանական աշխարհի հարստությունն ու յուրահատկությունը: Նա նաև ուշադրություն հրավիրեց մեծ թվով կղզու բնակավայրերի առկայության վրա, որոնք պահանջում էին պաշտպանություն^[7]։

Բերեզինոյի պետական արգելոցը պաշտոնապես ստեղծվել է 1925 թվականի հունվարի 30-ին^[8] և դարձել խորհրդային առաջին արգելոցներից մեկը^[9]^[10]։ Գրասենյակը գտնվում էր Բորիսովի շրջանի Զվենյատի գյուղում։ 1927 թվականին սկսվեցին առաջին հաշվապահական աշխատանքները, իսկ 1928-1930 թվականին սկսվեց պահպանվող հողերից 30 տնտեսությունների վերաբնակեցումը։ 1929 թվականին կազմակերպվել են անտառների կառավարման աշխատանքները, իսկ 1935 թվականին ստեղծվել են որմզդեղների և կուղբերի բուծման փորձարարական տնտեսություններ։ 1936 թվականին արգելոցի տարածքն ընդլայնվել է մինչև 67,3 հազար հեկտար, սակայն արդեն 1938 թվականին Բելառուսի իշխանությունները «կենդանական աշխարհի արժեքավոր տեսակներով չբնակեցված լինելու» պատրվակով նրանից բացառել են 18,7 հազար հեկտար հողեր^[11]։

Հայրենական մեծ պատերազմի և գերմանական օկուպացիայի ժամանակ արգելոցը լրջորեն տուժել է՝ ոչնչացվել են բոլոր արխիվները, գիտական հավաքածուները և հավաքածուի նյութերը, այրվել ու ավերվել են ծառայողական շենքերը։ Ընդհանուր առմամբ, Բերեզինոյի արգելոցին հասցված վնասը գնահատվել է 18,7 մլն ռուբլի։ 1951 թվականին իշխանությունները որոշեցին լուծարել արգելոցը և դրա փոխարեն բացեցին համամիութենական որսորդական արգելոց։ 1958 թվականին, սակայն, Բերեզինոյի արգելոցը վերականգնվեց^[12]^[9]։

1979 թվականին Բերեզինոյի արգելոցին տրվեց կենսոլորտային արգելոցի կարգավիճակ։ 1993 թվականին Եվրախորհուրդն այն ներառեց բիոգենետիկ պաշարների ցանցում, իսկ 1995 թվականին նրան շնորհեց Եվրոպական դիպլոմ՝ կենսաբազմազանության և բնական համալիրների պահպանման ուղղությամբ հաջող աշխատանքի համար^[11]։ Դիպլոմը տրվում է 5 տարի ժամկետով, այնուհետև ռեզերվը հաջողությամբ հանձնեց քննությունը և 2000, 2005 և 2010 թվականներին շնորհվեց դիպլոմի երկարաձգում^[5]:

2010 թվականին արգելոցը ներառվել է Ռամսարի կոնվենցիայի ենթակա միջազգային նշանակության ջրաճահճային տարածքների ցանկում^[13]։ Նույն թվականին Բերեզինոյի արգելոցի երկկենցաղների համար՝ գորտեր, դոդոշներ, տրիտոններ և այլն, M3 Մինսկ-Վիտեբսկ մայրուղու 122-րդ կիլոմետրում կառուցվել է ստորգետնյա անցում, որի շնորհիվ հնարավոր է եղել արմատապես նվազեցնել մեքենաների անիվների տակ մահացող երկկենցաղների թիվը։ Նախկինում գաղթի ժամանակաշրջանում մեկ շաբաթվա ընթացքում նրանցից զոհվել է ոչ պակաս, քան մեկուկես հազար, իսկ ստորգետնյա անցման բացումից հետո՝ ոչ ավելի, քան հինգը^[14]։

2019 թվականի դրությամբ արգելոցն իրականացնում է բնապահպանական, գիտական, կրթական, զբոսաշրջային և առևտրային գործունեություն։ Արգելոցը ստացել է համապատասխանության վկայական Անտառների կառավարման խորհրդի կողմից (FSC) և զբաղվում է անտառահատումներով և փայտամշակմամբ^[15]:

Լանդշաֆտ և կենսոլորտ

Արգելոցի ջրաճահճային տարածքները զբաղեցնում են ավելի քան 520 կմ² տարածք՝ այն դարձնելով Եվրոպայի ամենամեծ խոնավ տարածքներից մեկը: Գերիշխող տեսակը հարթավայրային (ավելի քան 54,5%) ճահիճներն են, 35,3%-ը՝ միջին, 10,3%-ը՝ բարձրլեռնային^[3]^[4]։

Արգելոցի միջով Բերեզինա գետը հոսում է 100 կիլոմետր, որը սնվում է ավելի քան 50 փոքր վտակներից։ Նրա ավազանում կան չորս փոխկապակցված խոշոր լճեր՝ Օլշիցա, Պլավնո, Մանեց և Դոմժերիցկոե, ինչպես նաև ավելի փոքր ջրամբարների զանգված^[16]։

Արգելոցում ապրում են բույսերի և կենդանիների բազմաթիվ տեսակներ, որոնցից մի քանիսը գրանցված են Կարմիր գրքում: Ընդհանուր առմամբ այն ներկայացնում է կենդանիների 56, թռչունների 237, երկկենցաղների 10, սողունների 5 տեսակ^[5] և ձկների 34 տեսակ^[17]։ Այստեղ ապրում են «եվրոպական հնգյակի» խոշոր կաթնասունները՝ զուբր^[18], գորշ արջ, որմզդեղն, գայլ և սովորական լուսան^[19], ինչպես նաև կուղբ, ջրասամույր, գորշուկ, իսկ թռչուններից՝ ջրարծիվ^[20], ճչան կարապ^[21], սև արագիլ, օձակեր արծիվ, մոխրագույն կռունկ, սպիտակապոչ արծիվ, բվեճ, սապսան, կաքավ, փայտփորիկ, ոսկեփայլ քարադր և այլն։

1954 թվականին արգելոց ներմուծվեց ամերիկյան ջրաքիսը, իսկ 1956 թվականին սկսվեցին ազնվացեղ եղջերուների կլիմայականացման աշխատանքները^[12]։

Արգելոցի բուսական աշխարհը պարունակում է Բելառուսի բուսական աշխարհի ընդհանուր բազմազանության ավելի քան 50% -ը: Այն պարունակում է 813 տեսակի անոթավոր բույսեր, 216 մամուռ, 261 քարաքոս և 464 սունկ։ Անտառ ձևավորող հիմնական ծառատեսակներն են՝ կեչի, լաստենի, կաղամախի, կաղնի և հացենի^[22]։

Արգելոցի միջատների աշխարհը ներկայացված է 10 ընտանիքի ջրային իսկական կիսաթև միջատների 33 տեսակով^[3]^[4]:

Մինչև 2006 թվականը արգելոցում գրանցվել են ոչ բնիկ 4 կենդանիների և առնվազն 30 բույսերի տեսակներ^[23]։

Զբոսաշրջություն

Բերեզինոյի արգելոցը Բելառուսի էկոտուրիզմի առաջատար կենտրոններից է, այն ստանում է իր եկամտի ավելի քան մեկ երրորդը զբոսաշրջությունից^[24]: Այցելուների համար ստեղծվել են տարբեր երթուղիներ և կրթական ծրագրեր^[5], անցկացվում են փառատոներ^[25], արգելոցի ենթակառուցվածքը ներառում է վայրի կենդանիներով ցուցատախտակներ^[26], էկո արահետներ, քայլելու և հեծանվային երթուղիների ցանց և հետազոտական կայաններ^[2]։ Միայն 2019 թվականին արգելոցն ընդունել է 57 հազար զբոսաշրջիկի^[2]։ Վարսակի դաշտերում կերակրման ժամանակահատվածում (մոտ 15 օր՝ օգոստոսից մինչև սեպտեմբեր) արգելոցում կարելի է դիտել գորշ արջեր^[27], ցախաքլորներ^[28], իսկ ավելի ուշ՝ որմզդեղն և եղջերու^[29]։ .

Ավելի քան 50 տարի Դոմժերիցի գյուղի Բերեզինոյի արգելոցում գործում է Բնության թանգարան^[30]^[19], բացի դրանից՝ մեղրի թանգարան^[31] և առասպելների թանգարան^[29], որոնք բաց են հյուրերի համար:

Արգելոց այցելելիս խստիվ արգելվում է քիմիական լվացող միջոցների և պատրաստուկների օգտագործումը, ծառերի ու թփերի հատումը, որսը և ձուկը, աղբը թողնելը։ Ծաղիկներ, մրգեր և հատապտուղներ հավաքելը հնարավոր է միայն աշխատակիցների հսկողության ներքո և վարչակազմի թույլտվությամբ[14]:

Բիրուլի գյուղի մոտ գտնվող արգելոցի տարածքում կա 10 հեկտար տարածքով հնագիտական համալիր, ներառյալ ամրացված բնակավայրը գյուղով և թմբով, որը գոյություն է ունեցել դեռ 9-րդ դարում: Բերեզինոյի ջրային համակարգի տարածքում պահպանվել են նաև 16-19-րդ դարերի գյուղական գերեզմանատները, 17-րդ դարի Յուզեֆովիչի ֆերմայի մնացորդները, լեհական ֆորպոստի ամրությունների ավերակները և Հայրենական պատերազմի մարտական վայրերը^[32]։

Ծանոթագրություններ

↑ ^1,0 ^1,1 http://www.unesco.org/new/en/natural-sciences/environment/ecological-sciences/biosphere-reserves/europe-north-america/belarus/berezinskiy/
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 Ледницкий, Гайда, 2021
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 Лукашук, 2017
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 Сусло, 2022
↑ ^5,0 ^5,1 ^5,2 ^5,3 «Путешествие в мир первозданной природы». Белта. 2019-09-13. Արխիվացված է օրիգինալից 2023-07-05-ին. Վերցված է 2023-07-04-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
↑ Богуцкий, Богуцкая, 2020
↑ Ивкович, Лукашук, 2021, էջ 90
↑ «Площадь заказников местного значения в Витебской области увеличат почти на 2,5 тыс. га». Белта. 2020-10-06. Արխիվացված է օրիգինալից 2023-07-08-ին. Վերցված է 2023-07-08-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
↑ ^9,0 ^9,1 Ю. Дьяков, П. Казневский, В. Клакоцкий. Заповедник на Березине // журнал «Охота и охотничье хозяйство», № 8, август 1965. стр. 14-15
↑ «Березинский заповедник» (ռուսերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2013-12-24-ին. Վերցված է 2011-12-11-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
↑ ^11,0 ^11,1 Ставровский, Ковалёв, 1996, էջ 26
↑ ^12,0 ^12,1 Ставровский, Ковалёв, 1996, էջ 21, 26
↑ «Berezinsky Biosphere Reserve» (անգլերեն). Ramsar Sites Information Service. Արխիվացված է օրիգինալից 2018-01-25-ին. Վերցված է 2018-01-24-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
↑ «Лягушки-пешеходы, спускайтесь в переходы». «Московский комсомолец». 2010-11-05. Արխիվացված է օրիգինալից 2020-11-27-ին. Վերցված է 2023-07-04-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
↑ Радыно, Татьяна (2019-06-15). «Отдыхать тоже нужно уметь: Березинский заповедник». Экономическая газета. Արխիվացված է օրիգինալից 2023-07-05-ին. Վերցված է 2023-07-04-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
↑ Можейко, Геннадий (2014-08-10). «Березинский заповедник: Тайны большой политики в дикой природе». «Комсомольская правда». Արխիվացված է օրիգինալից 2023-07-05-ին. Վերցված է 2023-07-04-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
↑ Гайдаш, Ив (2017-01-23). «Заповедный напев, заповедная даль…». Союзное вече. Արխիվացված է օրիգինալից 2023-07-05-ին. Վերցված է 2023-07-04-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
↑ Козло, 2007
↑ ^19,0 ^19,1 Арсеньева, Софья (2022-06-28). «Пять мест в Беларуси, где можно увидеть зубра». «Союзное вече». Արխիվացված է օրիգինալից 2023-07-05-ին. Վերցված է 2023-07-04-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
↑ Рак, Ивановский, Новиков, 2023
↑ Богданович, 2015
↑ «Издана монография о сосудистых растениях заповедника». Управление делами Президента Республики Беларусь. 2014-10-06. Արխիվացված է օրիգինալից 2023-07-05-ին. Վերցված է 2023-07-04-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
↑ Семенченко, Пугачевский, 2006
↑ «Экстремальные путешествия и встречу с мифическими существами предложит туристам Березинский заповедник». Belta. 2017-05-24. Արխիվացված է օրիգինալից 2023-07-05-ին. Վերցված է 2023-07-04-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
↑ «Березинский биосферный заповедник проведет фестиваль славянской мифологии «Шлях Цмока»». Belta. 2022-08-20. Արխիվացված է օրիգինալից 2023-07-07-ին. Վերցված է 2023-07-07-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
↑ «Фотофакт: Березинский биосферный заповедник». Белта. 2022-03-22. Արխիվացված է օրիգինալից 2023-07-05-ին. Վերցված է 2023-07-04-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
↑ Бахур, Ялиник, 2018
↑ ««Такой природы в Европе нет». Чем Березинский биосферный заповедник так привлекателен для иностранцев?». СТВ. 2022-08-29. Վերցված է 2023-07-04-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ url-status (link)
↑ ^29,0 ^29,1 Михович, Светлана (2022-07-01). «Сон на ульях и белорусский дракон: Березинский заповедник придумывает новые экскурсии для белорусов». «Экономическая газета». Արխիվացված է օրիգինալից 2023-03-15-ին. Վերցված է 2023-07-04-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
↑ «Смотреть фотографии музея» (ռուսերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2015-02-12-ին. Վերցված է 2015-02-12-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
↑ «К празднику Медового Спаса в Березинском заповеднике откроют новый зал музея меда». «Беларусь сегодня». 2022-08-01. Արխիվացված է օրիգինալից 2023-07-07-ին. Վերցված է 2023-07-07-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
↑ Левко, 2012

Գրականություն

Փոստային բացիկներ

Կտցար

Գորշուկ

Кузьменко В. Я. Современное состояние и динамика биоразнообразия водно-болотных экосистем белорусского поозерья. — Витебск: «Витебский государственный университет имени П. М. Машерова, 2015. — 264 с. — ISBN 978-985-517-515-6
Богуцкий Ю. В., Богуцкая Т. С. Колония куликов на открытом участке Рожнянского болота в Березинском биосферном заповеднике // Русский орнитологический журнал. — 2020. — № 1989.
Сусло Д. С. Биотопы личинок кровососущих комаров (Diptera: Culicidae) Березинского биосферного заповедника // Российский паразитологический журнал. — 2022. — № 2.
Лукашук А.О. Водные полужесткокрылые (Hemiptera: Heteroptera) водоёмов верховых болот Березинского биосферного заповедника // Труды Института биологии внутренних вод РАН. — 2017. — № 79 (82). — doi:10.24411/0320-3557-2017-10047
Ледницкий А. В., Гайда А. Г. Экологический туризм как направление развития особо охраняемых природных территорий республики Беларусь // Труды БГТУ. Серия 5: Экономика и управление. — 2021. — № 1 (244).
Хох А. Н., Звягинцев В. Б. Особенности элементного состава древесины сосны обыкновенной в зависимости от условий местопроизрастания и фазы вегетации // Известия Саратовского университета. Новая серия. Серия Химия. Биология. Экология. — 2022. — № 1.
Ивкович В. С., Лукашук А. О. Анатолий Владимирович Федюшин и создание Березинского биосферного заповедника // Материалы VI международной научно-практической конференции, посвящённой 130-летию доктора биологических наук, профессора Анатолия Владимировича Федюшина. Редколлегия: О.В. Янчуревич (гл. ред.), А.В. Рыжая, А.Е. Каревский. — Гродненский государственный университет имени Янки Купалы, 2021.
Ставровский Д. Д., Ковалёв А. А. Березинский биосферный заповедник. — Белорусская энциклопедия, 1996. — С. 26.
Рак А. В., Ивановский В. В., Новиков Д. В. Определение потенциальных мест гнездования скопы Randion Haliaetus в Березинском заповеднике // Русский орнитологический журнал. — 2023. — № 2277.
Богданович И. А. Численность и распределение лебедя-кликуна cygnus cygnus в Белоруссии // Русский орнитологический журнал. — 2015. — № 1162.
Бахур О.В., Ялиник Н. Анализ природного потенциала и развития экологического туризма в Беларуси // Туризм и гостеприимство. — 2018. — № 2.
Корнеев А. Н. Современное состояние особо охраняемых природных территорий Союзного государства России и Беларуси // Вестник университета. — 2013. — № 13.
Левко О. Археологическое наследие Беларуси // Наука и инновации. — 2012. — № 116.
Семенченко В., Пугачевский А. Проблема чужеродных видов в фауне и флоре Беларуси // Наука и инновации. — 2006. — № 10 (44).
Козло П. Г. Зубр как объект охоты // Современные проблемы природопользования, охотоведения и звероводства. — 2007. — № 1.

Արտաքին հղումներ

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Բերեզինոյի կենսոլորտային արգելոց» հոդվածին։

[_1d705f96de7d3feb-1] 1,0 ^1,1 http://www.unesco.org/new/en/natural-sciences/environment/ecological-sciences/biosphere-reserves/europe-north-america/belarus/berezinskiy/

[Ледницкий,_Гайда—2021——-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 Ледницкий, Гайда, 2021

[Лукашук—2017——-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 Лукашук, 2017

[Сусло—2022——-4] 4,0 ^4,1 ^4,2 Сусло, 2022

[belta-5] 5,0 ^5,1 ^5,2 ^5,3 «Путешествие в мир первозданной природы». Белта. 2019-09-13. Արխիվացված է օրիգինալից 2023-07-05-ին. Վերցված է 2023-07-04-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)

[Богуцкий,_Богуцкая—2020——-6] Богуцкий, Богуцкая, 2020

[Ивкович,_Лукашук—2021——90-7] Ивкович, Лукашук, 2021, էջ 90

[8] «Площадь заказников местного значения в Витебской области увеличат почти на 2,5 тыс. га». Белта. 2020-10-06. Արխիվացված է օրիգինալից 2023-07-08-ին. Վերցված է 2023-07-08-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)

[autogenerated1-9] 9,0 ^9,1 Ю. Дьяков, П. Казневский, В. Клакоцкий. Заповедник на Березине // журнал «Охота и охотничье хозяйство», № 8, август 1965. стр. 14-15

[10] «Березинский заповедник» (ռուսերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2013-12-24-ին. Վերցված է 2011-12-11-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)

[Ставровский,_Ковалёв—1996——26-11] 11,0 ^11,1 Ставровский, Ковалёв, 1996, էջ 26

[Ставровский,_Ковалёв—1996——21,_26-12] 12,0 ^12,1 Ставровский, Ковалёв, 1996, էջ 21, 26

[13] «Berezinsky Biosphere Reserve» (անգլերեն). Ramsar Sites Information Service. Արխիվացված է օրիգինալից 2018-01-25-ին. Վերցված է 2018-01-24-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)

[14] «Лягушки-пешеходы, спускайтесь в переходы». «Московский комсомолец». 2010-11-05. Արխիվացված է օրիգինալից 2020-11-27-ին. Վերցված է 2023-07-04-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)

[negby-15] Радыно, Татьяна (2019-06-15). «Отдыхать тоже нужно уметь: Березинский заповедник». Экономическая газета. Արխիվացված է օրիգինալից 2023-07-05-ին. Վերցված է 2023-07-04-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)

[16] Можейко, Геннадий (2014-08-10). «Березинский заповедник: Тайны большой политики в дикой природе». «Комсомольская правда». Արխիվացված է օրիգինալից 2023-07-05-ին. Վերցված է 2023-07-04-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)

[17] Гайдаш, Ив (2017-01-23). «Заповедный напев, заповедная даль…». Союзное вече. Արխիվացված է օրիգինալից 2023-07-05-ին. Վերցված է 2023-07-04-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)

[Козло—2007——-18] Козло, 2007

[veche22-19] 19,0 ^19,1 Арсеньева, Софья (2022-06-28). «Пять мест в Беларуси, где можно увидеть зубра». «Союзное вече». Արխիվացված է օրիգինալից 2023-07-05-ին. Վերցված է 2023-07-04-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)

[Рак,_Ивановский,_Новиков—2023——-20] Рак, Ивановский, Новиков, 2023

[Богданович—2015——-21] Богданович, 2015

[22] «Издана монография о сосудистых растениях заповедника». Управление делами Президента Республики Беларусь. 2014-10-06. Արխիվացված է օրիգինալից 2023-07-05-ին. Վերցված է 2023-07-04-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)

[Семенченко,_Пугачевский—2006——-23] Семенченко, Пугачевский, 2006

[24] «Экстремальные путешествия и встречу с мифическими существами предложит туристам Березинский заповедник». Belta. 2017-05-24. Արխիվացված է օրիգինալից 2023-07-05-ին. Վերցված է 2023-07-04-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)

[25] «Березинский биосферный заповедник проведет фестиваль славянской мифологии «Шлях Цмока»». Belta. 2022-08-20. Արխիվացված է օրիգինալից 2023-07-07-ին. Վերցված է 2023-07-07-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)

[26] «Фотофакт: Березинский биосферный заповедник». Белта. 2022-03-22. Արխիվացված է օրիգինալից 2023-07-05-ին. Վերցված է 2023-07-04-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)

[Бахур,_Ялиник—2018——-27] Бахур, Ялиник, 2018

[28] ««Такой природы в Европе нет». Чем Березинский биосферный заповедник так привлекателен для иностранцев?». СТВ. 2022-08-29. Վերցված է 2023-07-04-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ url-status (link)

[negby2207-29] 29,0 ^29,1 Михович, Светлана (2022-07-01). «Сон на ульях и белорусский дракон: Березинский заповедник придумывает новые экскурсии для белорусов». «Экономическая газета». Արխիվացված է օրիգինալից 2023-03-15-ին. Վերցված է 2023-07-04-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)

[30] «Смотреть фотографии музея» (ռուսերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2015-02-12-ին. Վերցված է 2015-02-12-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)

[31] «К празднику Медового Спаса в Березинском заповеднике откроют новый зал музея меда». «Беларусь сегодня». 2022-08-01. Արխիվացված է օրիգինալից 2023-07-07-ին. Վերցված է 2023-07-07-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)

[Левко—2012——-32] Левко, 2012

[1]