Episode

Het begrip stamt van het Oudgriekse epeisodion (ἐπεισόδιον, epeisódion, uit ep(í), "erbij, ernaast" en eísodos, "binnenkomst"), dat een hoofdonderdeel van een Griekse tragedie was. Tussen deze epeisodia was er een stasimon waarin het koor weergaf wat er achter de schermen gebeurt en goed- of afkeurend reageert. De benaming duidt op de opkomst van de acteur na de zang van het koor.

Ook in het latere West-Europese toneel wordt van episoden ruim gebruikgemaakt: een voorbeeld is de tuinman in een koningsdrama van Shakespeare. Hij geeft zijn knecht instructies die kunnen worden gezien als commentaar op het hoofdverhaal, maar het hele voorval kan ook zelfstandig worden beschouwd, want het is niet verweven met dat hoofdverhaal.

Een episode uit een vertelling in proza of poëzie, uit een roman of ander boek, is evenzo een zelfstandig deel van een verhaal: voorwaarde is dat dat gedeelte ook apart gelezen (of beluisterd) en begrepen kan worden, zonder dat kennis van het hele relaas nodig is. Bestaat een verhaal geheel of voornamelijk uit zelfstandige episoden, dan wordt het wel episodisch van opbouw genoemd. Te denken valt aan de cultuurballaden, waarin het verhaal sprongsgewijze voortgaat, en aan de raamvertelling. In het verloop van verhalende teksten kunnen vaak een aantal fasen of episoden min of meer worden herkend:

1. De expositie, met een introductie van personages en inleiding van een conflict.
2. De intriges in de verhaallijnen, verwikkelingen, complicaties, toenemend samenhangende handelingen en gebeurtenissen, proces van verslechtering.
3. De climax, conflict, verandering in de handelingen en gebeurtenissen, toestand van gebrek. Bij een cliffhanger eindigt het verhaal op een moment waarop de spanning het grootst is, en waarbij niet duidelijk is hoe het verder afloopt.
4. De ontknoping, wending, oplossing, proces van verbetering. De wendingen in een verhaal worden ook wel plotpoint genoemd. Deus ex machina is een onverwachte of bovennatuurlijke ontknoping van een verhaal.
5. Een bevredigende toestand. Catharsis betekent een "emotionele zuivering" en beschrijft een extreme verandering in emotie die optreedt bij een personage en bij de lezer als gevolg van sterke gevoelens zoals verdriet, angst, medelijden, of zelfs gelach.

Een episode is wezenlijk anders dan een hoofdstuk: dat kan immers voortgaan waar het verhaal eerder was onderbroken, en anderzijds kan het onbeslist eindigen, zoals wanneer in spannend proza de bladzijde ophoudt bij een cliffhanger die juist bedoeld is om de lezer nieuwsgierig te maken naar het vervolg. In beide gevallen is van een afgeronde episode geen sprake.

Wel kan de auteur er juist voor kiezen van een hoofdstuk een afgeronde episode te maken: in dat geval vallen hoofdstuk en episode samen door de opzet die de schrijver kiest.

Een episode uit iemands leven kan meerdere jaren bestrijken, maar ook slechts op enkele weken betrekking hebben. Ook hier weer gaat het erom dat de situatie als afgerond geheel kan worden beschouwd. Maar anders dan bij de literatuur het geval is, zijn episoden in het werkelijk leven niet altijd objectief te onderscheiden. In de letterkunde maken zij deel uit van de structuur van het werk, die door een goede lezer valt te herkennen. Het leven kent zo'n bedachte structuur niet, en het hangt van de betrokkene zelf, of van de belangstellende toeschouwer, af of iets als een episode wordt ervaren of niet - of er al dan niet een zelfstandige periode met een thematische afronding wordt onderkend.

Daarom ook kunnen biografieën van een en dezelfde persoon geheel verschillend van opbouw zijn. Het te beschrijven leven dient zich aan als opeenvolging van gebeurtenissen, waarin de biograaf structuren en verbanden moet leggen. Van zijn structurerende arbeid hangt het af of hij losstaande episodes zal onderkennen, en welke dan.

Hetzelfde geldt voor een autobiografie. Als de beschrevene zijn eigen biograaf is, zal het van zijn beleving, temperament, geheugen en van andere factoren afhangen welke episoden er eventueel worden geïsoleerd.

De Spaanse auteur Benito Pérez Galdóz (1843-1920) schreef tussen 1873 en 1912 een groot aantal korte romans in 46 boekdelen, die de Spaanse samenleving van de negentiende eeuw beschrijven.^[1] In dit geval is de serie Episodios nacionales ("Nationale episoden") genoemd omdat de auteur in iedere roman een apart element uit zijn vertelstof behandelt.

Met een episode uit een radio- of televisieserie wordt meestal één aflevering bedoeld, die ook als zelfstandige uitzending te zien of te beluisteren valt.^[bron?]

De term webisode is een samensmelting van wereldwijd web en episode. Een webisode is dan ook een episode die op het internet wordt uitgezonden.

In de geneeskunde wordt de term episodisch vaak gebruikt in tegenstelling tot de term chronisch om te wijzen op het periodiek karakter van een ziekte of aandoening.