Gebruiker:B kimmel/kladblok6

Letterzetter
Taxonomische indeling
Rijk: Animalia (Dieren) Stam: Arthropoda (Geleedpotigen) Klasse: Insecta (Insecten) Orde: Coleoptera (Kevers) Familie: Curculionidae (Snuitkevers) Onderfamilie: Scolytinae (Schorskevers) Geslacht: Ips
Soort
Ips typographus (Linnaeus, 1758) Originele combinatie Dermestes typographus
Vraatgangen van de larven
Portaal    Biologie Insecten

De letterzetter (Ips typographus) is een kever die behoort tot de familie snuitkevers (Curculionidae) en de onderfamilie schorskevers (Scolytinae).

De kever is een relatief kleine soort die ongeveer 4,5 tot 5 millimeter lang wordt en een bruine kleur heeft, de voorzijde van het lichaam is wat donkerder dan de achterzijde. Ondanks de geringe lengte wordt de letterzetter beschouwd als een van de schadelijkste kevers ter wereld vanwege de houtetende levenswijze. De kever kan zich massaal manifesteren in natuurlijke bossen en in de bosbouw waar de dieren grote schade aanrichten door het floëem van de bomen aan te vreten. Bomen raken hierdoor verzwakt en kunnen uiteindelijk sterven doordat de sapstromen worden afgesloten door de vraatgangen van de kevers en met name de larven.

De letterzetter heeft zich gespecialiseerd op de fijnspar (Picea abies) maar kan ook worden gevonden op verschillende sooorten bomen uit de geslachten den (Pinus), spar (Picea) en lariks (Larix). Buiten de schade aan de natuur brengen de kevers ook veel economische schade aan, doordat zij waardevol timmerhout doorzeven met hun vraatgangen en het hout zo waardeloos maken.^[1]

Van origine is de kever endemisch in delen van Europa en Azië. In Europa kwam de soort oorspronkelijk voor van Scandinavië tot het noorden van Italië. Sinds enkele decennia is de kever echter ook aangetroffen in andere werelddelen als gevolg van de internationale export van planten en bomen.

^[2]

• Sjabloon:XX – AUT - TIT (DAT) - [WW Website] - Geconsulteerd XX maart 2024

De wetenschappelijke naam van de soort werd in 1758 als Dermestes typographus gepubliceerd door Carl Linnaeus.^[3]

De kever is in het verleden onder verschillende namen beschreven, zoals Ips japonicus (Niisima, 1909), Bostrichus octodentatus (Paykull, 1800) en Ips octodentatus (Paykull, 1800).^[4]

Het patroon van de gangen die de kevers en de larven maken doen denken aan een gravure waaraan de Nederlandstalige naam te danken is. De letterzetter staat bekend onder verschillende andere namen, zoals boekdrukker^[5] en achttandig bastkevertje.^[6] Deze laatste naam slaat op de vorm van de dekschilden van de kever.

In andere talen worden eveneens vaak meerdere namen gebruikt voor de soort. Sommige hiervan slaan op de stekels aan de achterzijde van de dekschilden zoals de Engelse namen 'eight-toothed spruce bark beetle', 'eight-dentate beetle' en 'eight-spined beetle', en de Duitse naam 'großer achtzähniger fichtenborkenkäfer'. Andere benamingen slaan op de levenswijze in het hout van bomen, zoals het Italiaanse 'bostrico dell'abete rosso' (sparren schorskever) of het Zweedse 'granbarkborre', dat vuren-schorskever betekent, en het Duitse 'buchdrucker'. Ook in de Engelse taal staat de kever wel bekend onder namen die wijzen op de hout-etende levenswijze zoals '(European) spruce bark beetle', 'bark beetle', en 'engraver beetle'.^[7]

De letterzetter behoort tot familie snuitkevers en de onderfamilie schorskevers (Scolytinae). De meeste snuitkevers hebben een langwerpige voorzijde van de snuit, ook wel rostrum geroemd, maar deze ontbreekt bij de schorskevers. De onderfamilie schorskevers wordt vertegenwoordigd door sterk gespecialiseerde soorten die vrijwel altijd leven onder de bast van bomen en grotere planten en leven van het spinthout. Schorskevers die levende planten aanvreten zijn altijd schadelijk voor hun waardplant omdat ze de sapstromen verstoren. Enkele soorten, waaronder de letterzetter, kunnen in zich in grote aantallen manifesteren en kunnen hierdoor grote schade veroorzaken aan bossen en kwekerijen.

Andere schadelijke schorskevers in Nederland zijn de iepenspintkevers uit het geslacht Scolytus. Deze soorten komen ook voor in België en Nederland en zijn voornamelijk gebonden aan de iep. Een zeer beruchte soort is Euwallacea fornicatus, die naast vraatschade ook verschillende plantenschimmels overbrengt. Deze kever komt nog niet algemeen voor in de Benelux maar wordt als een potentieel gevaar gezien.

De letterzetter bereikt een lichaamslengte van 4,2 tot 5,5 millimeter exclusief de poten en antennes. Het lichaam is aangepast aan de in hout borende levenswijze en het leven in smalle tunnels.

Bij sommige verwante soorten uit het geslacht Ips hebben de vrouwtjes een andere vorm van een of meer van de aanhangsels dan de mannetjes.

De letterzetter heeft net als veel andere schorskevers een bijna cilindrisch lichaam met een onderstandige kop die geheel onder het sterk vergrote halsschild of pronotum is gelegen.

De kop is aan de bovenzijde niet zichtbaar omdat deze geheel onder het halsschild is gepositioneerd. De antennes van de kever zijn relatief kort, het antennelid dat aan de kop is gehecht, de scapus, is verbreed en het tweede antennelid, de pedicel is bijna kogelrond. De overige antenneleden (de flagella) zijn erg kort en lijken een enkel deel te vormen. Het uiteinde van de antenne is verdikt en knotsvormig.

^[8]

^[9]

Het pronotum is aan de bovenzijde bijna kogelrond van vorm en is donkerbruin tot zwart van kleur. Het oppervlak is voorzien van regelmatig verspreide putjes die het een ruwe structuur geven. Het pronotum beschermt niet alleen de kop maar ook het voorste deel van het borststuk of thorax. Achter het pronotum zijn de dekschilden gelegen, die het achterste deel van het borststuk het gehele achterlijf of abdomen bedekken. De dekschilden hebben een donker- tot lichtbruine kleur en zijn voorzien van lengtegroeven die bestaan uit in rijen gerangschikte putjes. Bij de meeste kevers hebben de dekschilden een plat oppervlak maar bij de soorten uit het geslacht Ips hebben hebben de dekschilden aan de achterzijde een opstaande kam. Deze kam loopt van de middennaad schuin naar de buitenzijde van de vleugelrand en is voorzien van knobbels. Het Het dekschildoppervlak achter deze kammen is duidelijk verzonken en heeft een afwijkende kleur. Dit achterste deel van de dekschilden doet wat vettig aan en heeft een meer glanzend oppervlak. De putjesrijen ontbreken hier waardoor het lijkt alsof de dekschilden zijn afgeknot tot aan de kammen en het achterste deel van het achterlijf bloot ligt.

Tussen der dekschilden is aan de voorzijde het schildje of scutellum aanwezig. Deze is sterk verkleind in vergelijking met andere keversoorten en heeft een diepzwarte kleur.

Zowel het halsschild als de dekschilden zijn voorzien van een fijne, lichtgele beharing. De beharing bestaat uit korte, zintuiglijke tasthaartjes die de setae worden genoemd. Deze zijn met name aan de voorzijde van het halsschild, de zijkanten van het lichaam en aan de achterzijde van de dekschilden aanwezig.

Het borststuk draagt de drie paar poten aan de onderzijde en twee paar vleugels aan de bovenzijde. De poten zijn aan het lichaam gehecht met de coxa of heup die vanaf de bovenzijde niet geheel zichtbaar is. Aan de heup is de scheen of tibia gelegen. Deze is bij de letterzetter sterk zijwaarts afgeplat en is voorzien van kleine doorntjes.

Het achterlijf wordt volledig verborgen onder de dekschilden maar maakt het groostse deel van het lichaam uit. In het achterlijf bevinden zich het spijsverteringskanaal, het grootste deel van het ademhalingsapparaat en aan de achterzijde zijn de voortplantingsorganen gelegen. Het achterlijf wordt aan de bovenzijde beschermd door verharde platen die de tergieten worden genoemd en aan de onderzijde zijn eveneens dergelijke platen aanwezig die de sternieten heten.

Veel andere schorskevers die in het milieu van de letterzetter voorkomen zijn gemakkelijk te onderscheiden aan de gladde dekschilden die geen kammen dragen, zoals de sparrenbastkever (Dendroctonus micans).

De letterzetter is voornamelijk te verwarren met andere soorten uit het geslacht Ips. Veel soorten uit deze groep komen echter alleen voor in andere werelddelen zodat verwarring in het veld niet mogelijk is. Voorbeelden zijn Ips borealis en Ips calligraphus die leven in Noord-Amerika en Ips subelongatus, die alleen voorkomt in Azië.

De letterzetter is voornamelijk te onderscheiden van andere soorten aan het aantal kleine, doornachtige uitsteeksels aan de achterzijde van de dekschilden. Ook de plaatsing en de vorm hiervan zijn belangrijke determinatiekenmerken.^[10]

De mannetjes scheiden lokstoffen af, zogenaamde feromonen, die een onweerstaanbare aantrekkingskracht hebben op de vrouwtjes. Deze complexe chemische verbindingen zijn niet waarneembaar voor mensen. De kevers hebben deze indirecte vorm van communicatie ontwikkeld omdat ze een verborgen leven leiden onder de boomschors en in de gangen in het hout.

De letterzetten produceert een tot twee generaties per jaar, dit is afhankelijk van de omgevingsomstandigheden en met name de temperatuur. De eerste generatie kevers is actief van april tot mei en in juli tot augustus vormt zich de tweede generatie. Bij een hogere temperatuur ontwikkelen de dieren zich aanmerkelijk sneller en kan zich een derde generatie ontwikkelen die vaak veel talrijker is dan de eerste en de tweede generatie bij elkaar. Soms volgt nog een derde generatie maar dit komt alleen voor bij gunstige weersomstandigheden.

Voorafgaand aan de paring knaagt het mannetje een centrale paringskamer uit in het hout.^[10] Het mannetje scheidt feromonen af via zijn uitwerpselen en hierop komen twee of meer vrouwtjes op af die vervolgens bevrucht worden. De letterzetter is een polygame soort, de mannetjes paren met meerdere vrouwtjes. De zwangere vrouwtjes eten zich een weg door het hout en creëren zo ieder een eigen 'moedergang', dit is een brede hoofdgang die diep het hout in loopt. Als er meerdere vrouwtjes zijn, eten ze ieder een gang die van elkaar af loopt.

Om de paar millimeter zet het vrouwtje een ei af in de gang, waarbij eerst een kleine holte wordt gemaakt waarin het ei wordt afgezet.^[11] Aan beide zijden van de gang worden eieren geplaatst. Het vrouwtje is drie weken of langer bezig om alle eieren af te zetten, als het laatste ei is geplaatst is de larve van het eerste ei al halverwege de ontwikkeling.^[12]

De eieren van de letterzetter zijn witgrijs van kleur en rond van vorm. Ze hebben een doorsnede van minder dan een millimeter en zijn nauwelijks met het blote oog te zien. Een vrouwtje zet ongeveer dertig tot tachtig eieren af in de gang waarin zij leeft.^[8] Na ongeveer een tot twee weken komt het ei uit, afhankelijk van de weersomstandigheden.

De larven zijn wit van kleur en een cilindrische lichaamsvorm. De lichaamsbouw is made-achtig; ze hebben geen poten. De larven hebben een verhard kopkapsel ter bescherming waardoor de kop bruin van kleur is. Ook de kaken van de larven hebben een dikke chitinelaag om zich door het hout te eten en hebben eveneens een bruine kleur.^[8] Het lichaam is half doorzichtig en de organen zijn door de huid te zien. Aan weerszijden zijn de oranje gekleurde ademopeningen of stigmata te zien. Overf het gehele lichaam is een korte, niet al te dichte beharing aanwezig.

De zich ontwikkelende larven eten zich haaks op de moedergang een weg dieper in het hout. Bij de schorskevers is uit het exacte vraatpatroon van de larven vaak af te leiden om welke soort het gaat. De larvengangen van de letterzetter zijn te herkennen aan het aantal vrouwtjes dat zich verspreid vanuit de paringskamer. Dit kan bij de letterzetter oplopen tot zeven en het aantal eieren dat ieder vrouwtje afzet varieert van ongeveer dertig tot tachtig. Hierdoor kan een enorm netwerk van gangen ontstaan van moedergangen en larvengangen waaraan de soort te herkennen is en ook zijn naam aan te danken heeft.^[13] De larvengangen waaieren sterk uit en zijn wat gekronkeld; zo kunnen de larven meer hout weg eten zonder elkaar in de weg te zitten. De larvengangen kruisen elkaar nooit. Aangezien de larven steeds groter worden, worden de vraatgangen ook steeds breder. Na ongeveer twee maanden zijn de larven volledig ontwikkeld. Aan het einde van de larvengang wordt dan een klein kamertje uitgegeten, de popkamer. Hierin vindt de verpopping plaats.

De pop heeft aanvankelijk een witte kleur en wordt later bruin. De pop is exaraat wat wil zeggen dat de poten en vleugels al duidelijk zichtbaar zijn en buiten het lichaam steken. De pop kan zich vrij bewegen (pupa libera). De pop wordt ongeveer even lang als de volwassen kever en bereikt een lengte van ongeveer 4,5 tot 5,5 millimeter. Als de kever uit de pop sluipt is de lichaamskleur de eerste tijd nog lichtbruin, later hardt het exoskelet uit en worden de kleur donkerder.^[11]

Soms worden wel overwinterende poppen of zelfs larven aangetroffen.^[10]

De kever overwintert als imago onder de schors van bomen, onder boomstronken of in de humus- of strooisellaag op de bodem. Ze graven zich dan ongeveer zes tot acht centimeter in.

In gebieden waar strenge winters zijn kunnen zowel eieren als de larven, poppen en volwassen dieren worden overvallen door een laag sneeuw. De meeste volwassen kevers (93 tot 98 %) overleven een dergelijke sneeuwlaag maar de eieren, larven en poppen sterven af. Van de volwassen kevers die zich boven de sneeuwlaag proberen te overwinteren overleeft maximaal 35 procent. Bij een temperatuur van -24 graden Celsius sterven alle volwassen kevers. De larven hebben een temperatuurstolerantie tot -13 graden en de poppen tot -17 graden.

file:///C:/Users/BBBBB/Downloads/eppo_datasheet_IPSXTY.pdf

^[9]

^[10]

tarsus

Net als andere schorskevers leeft de letterzetter van hout, wat xylofaag wordt genoemd. In het geval van de letterzetter wordt het floëem gegeten, dit is het levende weefsel van het hout van planten. De belangrijkste voedselplanten (of waardplanten van de letterzetter zijn soorten uit het geslacht spar (Picea), en dan met name de fijnspar (Picea abies). Ook andere soorten vallen ten prooi aan de kever, zoals de gewone zilverspar (Abies alba) en de Kaukasische zilverspar (Abies nordmanniana). Daarnaast worden bomen uit het geslacht den (Pinus) en lariks (Larix) aangetast. Omdat de kever dus alleen soorten eet die tot de dennenfamilie (Pinaceae) behoren, is de kever oligofaag.^[14]

In de onderstaande tabel is een lijst weergegeven van alle bekende waardplanten, met de bijbehorende bron.

Schorskevers zoals de letterzetter spelen normaal gesproken een rol als afbrekers van dood hout door zieke en gestorven bomen aan te tasten en uiteindelijk om te zetten in mineralen die dienen als voedsel voor een nieuwe generatie bomen en andere planten. De kevers staan aan de basis van de verjonging van oudere bossen.

Een besmetting van de kever kan worden vastgesteld op basis van de ingangen van de tunnels in de stam van de boom en dor de aanwezigheid van uitwerpselen (frass genoemd) aan de voet van de boom. Er zijn echter meerdere keversoorten die tunnels in bomen maken zodat nader onderzoek moet uitwijzen om welke soort het precies gaat.

De fijnspar (Picea abies) is een van de meest algemene boomsoorten in de bossen van Europa in de subalpine zones, de boreale zone en de meeste bergstreken.^[14]

douglasspar (Pseudotsuga menziesii)^[15]

Het voedsel van de letterzetter bestaat in de regel uitsluitend uit de dennenbomen die behoren tot het geslacht spar (Picea). Normaal gesproken worden alleen oudere bomen aangetast van tenminste 60 of 70 jaar. De kever tast ook alleen verzwakte bomen aan die al aan het einde van hun leven zijn. Indien de kever als gevolg van zeer gunstige omstandigheden in grote aantallen voorkomt is echter geen enkele boom veilig meer.^[10] Ook jonge, gezonde bomen worden dan belaagd en verzwakken uiteindelijk waardoor de kevers

De kever heeft geen voorkeur voor een bepaalde hoogte in de boom en kan zowel aan de basis als nabij de boomtop te vinden zijn.

De walsvormige, donkerbruine kever is 4,2-5,5 mm lang. Het achtereind is iets verbreed. Het lichaam is bedekt met geel- tot bruinachtige haren. De kop is van bovenaf gezien niet zichtbaar, omdat deze bedekt wordt door het halsschild. Het gelijkmatig geribbelde, lang behaarde halsschild is vooraan bultig. Het achtereind van elk dekschild draagt vier stekels. Geteld vanaf de zijkant is de derde stekel het grootst en cilindervormig.

De letterzetter wordt geparasiteerd door verschillende pathogenen, zoals schimmels, bacterieën, verschillende protisten en een virus. Daarnaast worden de kevers gegeten door vijanden zoals vogels en insecten. Van sommige schimmels is bekend dat ze een samenwerkingsverband lijken te hebben met de kever, wat symbiose wordt genoemd.

Van slechts een virus is bekend dat het de kever kan aantasten, het Ips typographus entomopoxvirus (ItEPV)]]. Dit virus tast alleen de volwassen kevers aan. Hoe hoog de sterfte is en wat het virus precies doet met het lichaam van de kever is nog onbekend.

Ook verschillende bacteriën komen voor op de kever maar de meeste zijn waarschijnlijk commensaal en richten geen schade aan. De bacterie Bacillus thuringiensis, die vaak gebruikt wordt om insecten te doden, heeft geen negatief effect op de kever. Een andere bacterie, Serratia liquefaciens, heeft wel een groot potentieel om de kever te bestrijden aangezien deze soort meer dan 53 procent van de kevers doodt.^[17]

De amoebe Malamoeba scolyti, die behoort tot de Amoebozoa, leeft voornamelijk op schorskevers en is daar ook naar vernoemd. De amoebe verstoort de mobiliteit van de kever zodat deze zich slechter kan bewegen, niet meer kan vliegen en uiteindelijk sterft. De protozoën Gregarina typographi en Menzbieria typographi behoren tot de Apicomplexa en zijn beide naar de kever vernoemd. Ze hebben zich sterk gespecialiseerd in de letterzetter en leven voornamlijk in de gangen van de keverpopulaties. Ze infecteren het dier als het de sporen binnen krijgt door geinfecteerd hout te eten.

Op de letterzetter kunnen tientallen schimmels worden aangetroffen bij exemplaren die in winterslaap zijn.^[18] De meeste huiervan zijn commensaal en zijn slechts onschuldige bodemschimmels. De soort Beauveria bassiana echter kan de kever aantasten en ten gronde richten. Deze schimmel tast ook andere kevers aan en wordt gebruikt als biologisch pesticide.

Er is een sterk vermoeden dat een aantal schimmels profiteert van de kever en andersom, wat zou kunnen duiden op een symbiotische relatie. Een voorbeeld hiervan zijn schimmels uit het geslacht Heterobasidion en de schimmelsoorten Endoconidiophora polonica^[19] en Ceratocystis polonica.^[14].Deze schimmels veroorzaken stamrot en wortelrot bij sparren. De schimmels tasten hierbij de sapstroom en tevens de harsstroom van de bomen aan en maakt ze gevoeliger voor wind- en sneeuwschade. Dit maakt de aangetaste bomen aantrekkelijker voor de kever omdat de bomen verzwakt raken en minder hars produceren. De schimmel wordt vervolgens verspreidt door de kever zodat nieuwe bomen kunnen worden aangetast.^[20] In een onderzoek waarbij 442 bomen werden onderzocht bleek dat 75% van de door de schimmel geïnfecteerde bomen ook waren aangetast door de letterzetter.^[21]

Vijanden van de kever zijn voornamelijk vogels zoals boomklevers uit het geslacht Sitta, verschillende soorten spechten en echte boomkruipers (Certhiidae). Deze vogels maken zowel de volwassen kevers als de larven buit.^[22] Met name de drieteenspecht (Picoides tridactylus) is een geduchte vijand die populatiegroottes van de letterzetter negatief kan beïnvloeden.^[23]

Daarnaast wordt de letterzetter gegeten door verschillende rovende insecten, zoals kevers uit de familie glanskevers (Nitidulidae) en de mierkever (Thanasimus formicarius). Dedze legt haar eieren af in de buurt van de eieren en larven van de letterzetter waarna deze worden opgegeten. Ook verschillende vliegen jagen op de kever. De slankpootvlieg Medetera signaticornis is eveneens een belangrijke vijand van onder andere de letterzetter. De vrouwtjes zetten hun eieren af op geïnfecteerde bomen waarna de uitgeslopen larven de keverlarven opzoeken en opeten

De letterzetter is een Euraziatische soort die in Europa voorkomt van Scandinavië in het noorden tot noordelijk Italië in het zuiden. De soort wordt in het noorden van het areaal gevonden tot de boomgrens.^[24]

Ook in zuidelijk Italië en Griekenland is de kever gevonden maar hier is de soort niet algemeen. In Bulgarije is de kever wel algemeen maar in Turkije is de soort slechts van enkele waarnemingen bekend.^[25]

^[9]

De letterzetter komt voor in een groot deel van Europa, de verspreidingsdichtheid verschilt echter per land. In een aantal landen komt de kever niet voor maar worden af en toe exemplaren aangetroffen. Dit is het geval in Spanje, Portugal en het Verenigd Koninkrijk (aangegeven met groen in de verspreidingskaart). In Turkije komt de kever wel voor maar is hier zeldzaam (aangegeven met geel). In andere landen komt de kever wel voor maar is niet bekend wat de verspreidingsdichtheid is. Dit is het geval in de landen België, Bosnië en Herzegovina, Estland, Georgië, Griekenland, Letland, Liechtenstein, Luxemburg, Moldavië, Montenegro, Nederland, Oostenrijk, Roemenië, Rusland, Servië, Slovenië en Wit-Rusland (licht oranje). De letterzetter heeft zich verder gevestigd in Frankrijk, Hongarije, Italië, Kroatië en Polen maar heeft hier een beperkt verspreidingsgebied (donker oranje). In elf landen komt de soort algemeen voor, dit is het geval in Bulgarije, Denemarken, Duitsland, Finland, Litouwen, Noorwegen, Oekraïne, Slowakije, Tsjechië, Zweden en Zwitserland (rood).^[15]

zzzzzzz Door de internationale handel in bomen en hout voor bijvoorbeeld de houtverwerkende industrie en biomassacentrales worden grote hoeveelheden sparrenhout over de gehele wereld getransporteerd. In landen waar de kever niet van nature voorkomt wordt er alles aan gedaan om dat vooral zo te houden.

Ook in de Verenigde Staten komen veel soorten uit het kevergeslacht Ips voor, waar ook de letterzetter toe behoort. De gevolgen van de intruductie en permanente vestiging van deze specifieke soort is echter ongewis en mogelijk kan de kever zorgen voor een ecologische ramp. Van 1985 tot 2000 werd in de Verenigde Staten 286 keer hout onderschept dat was besmet met de letterzetter.^[26]

De letterzetter komt vooral voor op sparren, in het bijzonder op de fijnspar, maar kan andere boomsoorten aantasten. Een voorbeeld is de PPPPP (Picea sitchensis), die in het Verenigd Koninkrijk veelvuldig is aangeplant als bos en in de bosbouw omdat deze boomsoort beter bestand is tegen een vochtiger klimaat. Als de letterzetter zich hier vestigd, samen met de aan de kever verbonden schimmels, kan dit grote gevolgen hebben voor de economie. In de sparrenbosbouw en de houtverwerkende industrie gaan vele honderden miljoenen ponden en duizenden mensen zijn ervan afhankelijk voor hun inkomen. Onder andere boomkwekerijen, bosbeheerders, transporteurs, zagerijen, houtverwerkende bedrijven en meubelmakers zouden de gevoilgen merken als de kever zich definitief vestigt in dergelijke landen.

In december 2018 werd in het Verenigd Koninkrijk een infestatie van de kever aangetroffen in het graafschap Kent (graafschap), wat tot enige paniek leidde. In delen van zuidelijk Engeland werden vallen uitgezet en werden verzwakte bomen opgeruimd om een verdere verspreiding te voorkomen.^[7] In Engeland wordt voornamelijk de sitkaspar (Picea sitchensis) een rol in de bosbouw en dit is niet de voornaamste waardplant van de kever. Desondanks werd gevreesd voor een aantasting van de bosbouw die verantwoordelijk is voor honderden miljoenen ponden aan omzet en duizenden banen.

De letterzetter is een goede vlieger die lange vluchten kan maken. De kever kan acht tot dertien uur onafgebroken vliegen en legt daarbij een afstand af van twaalf respectievelijk 36 kilometer. Daarnaast wordt het dier soms geholpen door luchtstromingen en lokale windvlagen om zich over grote afstanden te verspreiden. De kever kan anemochorisch waarschijnlijk een afstand afleggen tot 43 kilometer.^[27]

Als een boom wordt aangevreten kan deze door harsvorming insecten weren, maar is deze verzwakt door schade of droogte, of omgevallen tijdens een storm of door zware sneeuwval, dan is dit niet meer voldoende en kan de boom ten gronde gericht worden.^[13] Deze verzwakte bomen worden in eerste instantie bezocht door enkele mannelijke kevers. Deze zoeken op de schors naar een geschikte plaats om zich naar binnen te boren. Eenmaal binnen graaft hij een paringskamer, waarna hij een feromoon uitscheidt dat vrouwtjes lokt. Een mannetje paart met twee tot drie vrouwtjes waarna deze verder graven onder de schors. In gangen van maximaal 15 cm lengte legt het vrouwtje tientallen eitjes. De larven die daaruit komen eten dwars op de moedergang, wat het karakteristieke patroon veroorzaakt. Als de larven volgroeid zijn, verpoppen ze zich en na circa zes weken vanaf eiafzetting komen de kevers uit de poppen, boren ze zich naar buiten en vliegen uit naar een volgende boom. Dan begint de tweede cyclus. In de noordelijke streken overwinteren de larven van deze tweede lichting onder de schors of bij de wortels van de boom. In warmere streken kan de derde generatie overwinteren. Op deze manier kan de letterzetter zich bij droog, warm en windstil weer redelijk snel vermeerderen.

Vaak worden bomen aangetast die al sterk verzwakt zijn door andere oorzaken, zoals een rupsenplaag of hevige luchtvervuiling.^[24] Bij gebrek aan verzwakte bomen of bij een massale uitbraak kunnen ook gezonde bomen aangetast worden; omdat de kevers detrivoor zijn, hebben ze er belang bij de boom te verzwakken. De letterzetters lokken elkaar dan met feromonen om gezamenlijk de aanval op een gezonde boom in te zetten.^[28] Daarvoor zijn ongeveer 4000 tot 6000 letterzetters nodig. De boom kleurt dan geleidelijk bruin bij gebrek aan voedingstoffen en kan afsterven.

In Canada en Zweden en andere Europese landen is de letterzetter een groot probleem in de bosbouw. In Zweden liep van 2011 tot 2013 een onderzoek om met honden de letterzetter op te sporen om op die manier de verspreiding tegen te gaan.^[bron?]

methylbutenol, ipsdienol

cis-verbenol

Zoals meer insecten zijn letterzetters geroosterd eetbaar.^[29]

• https://www.youtube.com/watch?v=vR30qlK0-Cw
• https://bladmineerders.nl/parasites/animalia/arthropoda/insecta/coleoptera/polyphaga/cucujiformia/curculionoidea/curculionidae/scolytinae/ipini/ips/ips-typographus/?lang=nl

• 1955. Larva of dipterous predator (Medetera polita) thought to be predacious on immature forms of the Sitka spruce weevil. Seaside, Oregon. (40086966062).jpg
• Pyemotes tritici.jpg

[[Categorie:Snuitkevers]]

(Oude versie)