Massa

Lo mot massa pòt remandar a dos concèptes:

• La massa inerciala es una mesura de l'inercia d'un objècte, qu'es sa resisténcia a cambiar son estat de movement quand es somesa a una fòrça. Un objècte amb una massa inerciala febla càmbia son movement aisidament, mentre qu'un objècte amb una massa importanta non.
• La massa gravitacionala es una mesura de la fòrça d'interaccion d'un objècte amb la gravitat. Dins un meteis camp gravitacional, un objècte de massa gravitacionala mendre es somés a una fòrça mendre qu'un objècte de massa superiora (d'unes còps que i a, aquesta quantitat es confonduda, abusivament, amb lo pes, qu'en un luòc donat, li es proporcional).

Descobèrtas deu sègle XX^au van precisar çò qu’ei la massa e modificar quauquas proprietats de la massa inerciala establidas per la mecanica classica.

En mecanica classica, que consideran la massa qu'ei ua constanta. Mercés a Albert Einstein e la sua relativitat especiala, saben qu’existish un ligam enter massa e energia : ${\displaystyle E=mc^{2}}$  o meilèu, coma escrivèva lo sapient ${\displaystyle m=E/c^{2}}$ . Atau, la massa qu'ei ua mesura de l'energia, lo contengut de l'energia.

Se l'objècte n'a pas d'energia, n'a pas de massa. Tot parièr, se i a ua variacion d’energia, i aurà ua variacion de massa : ${\displaystyle \Delta m=\Delta E/c^{2}}$ . Per exemple, la massa d’un còs que baisha se lo còs pèrd energia (en pèrder un foton per exemple).

En mecanica classica, la massa d'un objècte qu'ei la soma de las massas de çò qui constituish l'objècte. A nivèu atomic, la massa d’un atòm qu'ei mensh importanta que la soma de las massas deus sons neutrons e deus sons protons^[1] . En efèit, los neutrons e los protons se ligan en tot prénguer un nivèu d'energia mei baish que los medishs neutrons e protons liures. Que perden energia, donc que perden massa. Ex. de l'hèlium (qui a dus neutrons e dus protons) :

• Massa d'un proton : 1,673 yg ; massa d'un neutron : 1,675 yg ; soma de massa (2 neutrons + 2 protons) : 6,696 yg
• Massa de l'hèlium : 6,646 yg

yg : ioctograma. 1 yg=10^-27 kg

Un neutron, coma un proton, qu’ei consituit de quarks (particulas elementàrias). Lo proton qu’ei constituit de dus quarks up e d’un quark down. Lo neutron d’un quark up e de dus quarks down. La massa d’un proton o d’un neutron n’ei pas la soma de la massa deus tres quarks. En 2010, cercaires qu'an mesurat dab precision la massa deus quarks^[2] :

• mu = 2,01 +/- 0,14 MeV/c²
• md = 4,79 +/- 0,16 MeV/c²

quan

• Massa d’un neutron : 939,57 MeV/c²
• Massa d’un proton : 938,27 MeV/c2 

Qu'ei completament diferent. En fèit, los quarks que son ligats per ua interaccion hòrta. Qu’apèran gluons aqueths mediators de l’interaccion hòrta. En bolegar, los quarks e los gluons que hornishen energia, hèra energia e, atau, 99% de la massa deu neutron o deu proton.

De mei, los quarks que bolegan dens un camp dit camp de Higgs. Aqueth camp de Higgs que travan los quarks. Lo darrèr 1% de la massa inerciala deu neutron o deu proton que s'explica per aqueth nivèu d’interaccion dab lo camp de Higgs.

(fr) E=mc² et le boson de Higgs, David Louapre

1. ↑ https://www.pourlascience.fr/sd/physique/proton-et-neutron-une-difference-de-masse-enfin-expliquee-par-le-calcul-12083.php
2. ↑ calculs de cercaires amassats au torn de Christine Davies, universitat de Galsgow, publicats dens arXiv.