Grand Final

Termin grand final wywodzi się z języka anglonormańskiego, w którym to określenie wielki (ang. grand) w kontekście opisania wydarzenia sportowego pojawia się w Anglii w 1836 roku^[1]. Następnie określenie wielki pojawia się w odniesieniu do wyścigów konnych rozgrywanych w ramach Grand National w 1839 roku^[1].

W Australii termin po raz pierwszy zostaje odnotowany w kontekście spotkania rozgrywanego pomiędzy uczelnianymi, zespołami futbolu australijskiego Melbourne Grammar School i Scotch College w dniu 7 sierpnia 1858 roku na stadionie Yarra Park (wówczas Richmond Park). Spotkanie było anonsowane jako wielki mecz futbolowy (ang. grand football match) w Melbourne Morning Herald i w kilku innych lokalnych gazetach^[2]. Kolejne spotkanie, które było obwieszczane jako wielki mecz futbolowy zostało rozegrane w Richmond z okazji Dnia Świętego Patryka 18 marca 1859 roku^[3]. W 1861 roku Royal Caledonian Society of Melbourne utworzyła pierwsze rozgrywki w historii futbolu australijskiego – Caledonian Challenge Cup, które w gazecie The Argus wymienione są jako wielki mecz futbolowy^[4][5].

W Sydney pierwszym wydarzeniem sportowy, które zostało opisane jako wielkie były mecze krykieta rozegrane pomiędzy All-England Eleven i Twenty-Two of New South Wales. Relacje pochodzą z dzienników The Sydney Morning Herald^[6][7] oraz z The Argus i The Maitland Mercury and Hunter River General Advertiser ze stycznia i lutego 1862 roku, które określają każde spotkanie jako Grand Cricket Match (pol. Wielki Mecz Krykieta)^[8][9]. Do określenia Grand Cricket Match odnosi się również gazeta The Mercury z Hobart, która również tym tytułem określiła mecz pomiędzy All-England Eleven a Twenty-Two of Tasmania w dniu 22 lutego 1862 roku^[10]. W listopadzie 1870 roku spotkanie rozgrywane w ramach sezonu krykietowego pomiędzy Melbourno i South Molbourno Clubs zapowiadane było jako wielki mecz (ang. grand match) w The Argus^[11].

W 1871 roku w rozgrywkach futbolu australijskiego South Yarra Challenge Cup, dwa najlepsze zespoły sezonu zasadniczego zmierzyły się w meczu finałowy, który miał wyłonić drużynę mistrzowską. Mecz o mistrzostwo zapowiadany był jako wielki mecz (ang. grand match) w The Argus. W finale triumfowała drużyna Carlton Football Club, która pokonała Melbourne Football Club^[12].

Określenie grand final po raz pierwszy w artykułach prasowych zostaje odnotowane w kwietniu 1900 roku w dzienniku The West Australian z Perth, pojawiło się w kontekście zawodów regatowych jako Grand Final Regatta^[13]. Odnośnie do futbolu australijskiego termin grand final pojawił się we wrześniu 1908 roku w relacjach gazety The Argus^[14][15]. Utrwalony został w pierwszych trzech dekadach XX wieku.

W Australii termin jest dość powszechny i stosowany jest w różnych dyscyplinach sportowych. W futbolu australijskim termin używany jest w rozgrywkach Australian Football League oraz w ligach stanowych^[16][17]. W rugby league termin stosowany jest w australijsko-nowozelandzkiej lidze National Rugby League^[18]. Dodatkowo z terminem Grand Final można spotkać się w rozgrywkach piłkarskich zarówno na szczeblu krajowym (A-League, W-League, National Youth League), jak i stanowym (National Premier Leagues)^[19][20]. Ponadto termin stosowany jest również m.in.: w rozgrywkach koszykarskich (National Basketball League, Women's National Basketball League) czy netballu (australijsko-nowozelandzka liga ANZ Championship)^[21][22].

W Europie termin Grand Final stosowany jest m.in. w rozgrywkach rugby league – Super League^[23] oraz w turnieju golfowym – Challenge Tour^[24].