Koprzywnica
Koprzywnica, dawniej także Pokrzywnica[4] – miasto w woj. świętokrzyskim, w powiecie sandomierskim, nad rzeką Koprzywianką. Siedziba gminy miejsko-wiejskiej Koprzywnica. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. tarnobrzeskiego.
| miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||
 Kościół św. Floriana | |||
| |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Województwo | |||
| Powiat | |||
| Gmina | |||
| Prawa miejskie |
1268–1869 | ||
| Burmistrz |
Aleksandra Klubińska | ||
| Powierzchnia |
17,9 km² | ||
| Populacja (31.12.2021) • liczba ludności • gęstość |
|||
| Strefa numeracyjna |
+48 15 | ||
| Kod pocztowy |
27-660 | ||
| Tablice rejestracyjne |
TSA | ||
Położenie na mapie Polski  | |||
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego  | |||
Położenie na mapie powiatu sandomierskiego  | |||
Położenie na mapie gminy Koprzywnica  | |||
 50°35′26″N 21°35′01″E/50,590556 21,583611
| |||
| TERC (TERYT) |
2609044 | ||
| SIMC |
0796588 | ||
Urząd miejski ul. 11 Listopada 8827-660 Koprzywnica | |||
| Strona internetowa | |||
_Market_Square_in_Koprzywnica_10.jpg)
_Market_Square_in_Koprzywnica_03.jpg)
Historycznie położona jest w Małopolsce, w ziemi sandomierskiej. Była miastem klasztoru cystersów koprzywnickich w województwie sandomierskim w ostatniej ćwierci XVI wieku[5].
Według danych z 1 stycznia 2018 Koprzywnica liczyła 2497 mieszkańców[2].
Przez miasto przechodzi szlak cysterski, tarnobrzeska odnoga Małopolskiej Drogi św. Jakuba, czerwony szlak turystyczny z Gołoszyc do Piotrowic oraz zielony szlak rowerowy z Sandomierza do Ujazdu.
Miejsce popisów szlachty województwa sandomierskiego I Rzeczypospolitej[6].
Nazwa
edytujWymieniona w 1279 w jednym z łacińskich dokumentów jako „Copriuinica”[7]. W dawnej historiografii występuje również jako Pokrzywnica (nazwa Koprzywnica jest czechizmem).
Historia
edytujW okolicach Koprzywnicy w czasach przedchrześcijańskich istniał bardzo silny ośrodek kultu ognia. Osada nad Koprzywianką istniała już w początkach XII wieku. W 1185 r. książę Kazimierz Sprawiedliwy sprowadził do Koprzywnicy z burgundzkiego Morimondu cystersów. Opactwo to wysyłało swoich wychowanków do wielu klasztorów w Europie. Mikołaj Bogoria Skotnicki (1150-1238) – rycerz, komes (darczyńca Cystersów) - podarował w 1185 r. Koprzywnicę i kilka pobliskich wsi, np. Krzcin i Gnieszowice, a także koło Krosna m. Wietrzno i inne miejscowości, zakonowi cystersów, przybyłemu z Francji. Pomogli im także biskupi krakowscy – Gedko oraz Pełka.
Dokumentem księcia Bolesława V Wstydliwego z 8 grudnia 1268 r. osada targowa Koprzywnica uzyskała prawa miejskie na prawie magdeburskim (na wzór miasta Krakowa). Dzięki cystersom miasto przeżywało duży rozkwit. W wiekach XV–XVII zaliczane było do średniej wielkości ośrodków Małopolski. W 1279 r. biskup firmański Filip de Casate, w latach 1278-1282 legat papieski na Węgrzech i w Polsce[8], w łacińskim dokumencie wystawionym w Budzie na Węgrzech potwierdził opatowi klasztoru cystersów w Koprzywnicy prawo do pobierania dziesięciny między innymi z samej Koprzywnicy, Wietrzna, Krzcina i Gnieszowic[7].
Pisemna wzmianka o Koprzywnicy pochodzi z 1280 i związana jest ze zwycięstwem Leszka Czarnego pod Koprzywnicą, nad wojskami Księcia ruskiego Lwa, po którym Leszek Czarny, uderzył na ziemie pogranicza, zdobywając m.in. Przeworsko.
Jak podaje kronika Janka z Czarnkowa, na krótko przed swą śmiercią nocował w klasztorze cystersów Kazimierz Wielki. W 1606 miał tu miejsce rokosz szlachty przeciwko Zygmuntowi III Wazie pod przywództwem Mikołaja Zebrzydowskiego.
W latach 1655–1660 Koprzywnica ucierpiała w wyniku potopu szwedzkiego. Katarzyna Bobola z h. Leliwitów – właścicielka włości w tych stronach – siostra Stanisława Boboli i krewna św. Andrzeja Boboli, wzięła 16 listopada 1676 r. w Koprzywnicy ślub z Gabrielem Witowskim, udzielony przez opata Cystersów z Koprzywnicy – Jerzego Ossolińskiego i urządziła wielkie wesele.
Po kasacji zakonu cystersów w 1820 Koprzywnica podupadła, i w 1869 r. utraciła prawa miejskie. Zostały one jej przywrócone 1 stycznia 2001 roku.
W 1911 sprowadzono relikwie świętego Floriana, które miały chronić, zdaniem wiernych, ten gród od pożarów i innych klęsk.
W 1921 mieszkało tu 2349 osób. W 1929 działało stałe połączenie autobusowe z Sandomierzem. Funkcjonowały dwa kościoły katolickie (jeden filialny) i synagoga[9]. W budynku synagogi działał cheder „Jesode ha-Tora”, w którym czterech nauczycieli uczyło 80 dzieci. Działała także szkoła żydowska dla dziewcząt[10]. W trakcie okupacji niemieckiej w Koprzywnicy działało getto żydowskie.
12 maja 2009 r. Koprzywnicę odwiedził Prezydent RP Lech Kaczyński. Była to pierwsza od prawie 650 lat, od pobytu króla Kazimierza Wielkiego, wizyta głowy państwa w tej miejscowości[11].
Przy ul. Leśnej znajdował się kirkut o powierzchni 1,5 ha. Nie wiadomo dokładnie, kiedy powstał. W czasie II wojny światowej został zdewastowany przez hitlerowców. Zachowały się tylko ślady mogił[12][13][14].
Struktura powierzchni
edytujWedług danych z lat 2001–2005[15] miasto Koprzywnica ma obszar 17,9 km². W ciągu tego okresu zmniejszył się procentowy udział użytków rolniczych (z 80,5% w 2001 do 71,8% w 2005) oraz lasów (z 8,8% w 2001 do 8,7% w 2005, przy czym zwiększył się on w stosunku do roku 2003 z 8,9%) na rzecz zwiększenia się areału nieużytków (z 10,7% w 2001 do 19,5% w 2005). Część użytków rolnych (m.in. gruntów ornych) i nieużytków wykorzystana została pod zabudowę miejską, w tym celu wykorzystano też znaczne połacie łąk. Jednak bardzo niska opłacalność/dochodowość z areału użytków rolnych wymusiła na mieszczanach-rolnikach działania na rzecz odłogowania oraz zadrzewiania znacznych połaci swoich domostw; trendu tego nie powstrzymały dopłaty bezpośrednie z UE, bowiem znaczna część z nich przebranżowiła się.
Tabela 1. Poziom rolniczej działalności m. Koprzywnica w latach 2001-2005[16] WYSZCZEGÓLNIENIE J.
m.STRUKTURA POWIERZCHNI
(w latach według rodzaju rolniczej działalności)2001 2002 2003 2004 2005 I. OGÓŁEM ha 1 790 % 100 II. UŻYTKI ROLNE 1. Powierzchnia użyt-
ków rolnychha 1441 1441 1434 1286 1286 % 80,5 80,5 80,1 71,8 71,8 — grunty orne ha 957 957 828 728 728 % 66,4 66,4 57,7 56,6 56,6 — sady ha 222 222 423 423 423 % 15,4 15,4 29,5 32,9 32,9 — łąki ha 258 258 158 128 128 % 17,9 17,9 11 10 10 — pastwiska ha 4 4 25 7 7 % 0,3 0,3 1,8 0,5 0,5 II. LASY 1. Lasy i grunty leśne ha 158 158 160 155 155 % 8,8 8,8 8,9 8,7 8,7 III. POZOSTAŁE GRUNTY 1. Pozostałe grunty
i nieużytkiha 191 191 196 349 349 % 10,7 10,7 11 19,5 19,5
Zabytki
edytuj
- Układ urbanistyczny, wpisany do rejestru zabytków nieruchomych (nr rej.: A.691 z 4.12.1956 i z 23.10.1987)[17]
- Kościół parafialny pw. MB Różańcowej z końca XVII w., przebudowany w XIX w. (nr rej.: A.692 z 31.03.1971 i z 14.06.1977)[17].
- Zespół opactwa cystersów (nr rej.: A.693/1-4 z 10.01.1966 i z 14.06.1977)[17]:
- kościół parafialny pw. św. Floriana z I połowy XIII w., przebudowywany w XVI, XVII–XVIII w. i w 1920 r.,
- wschodnie skrzydło klasztorne z I połowy XIII w., przebudowywane w XIV–XIX w.,
- dworek opacki z 1620 r., przebudowany w XVIII w.,
- ogród i ogrodzenie.
- Cmentarz parafialny przy ul. Cmentarnej (nr rej.: A.694 z 10.04.1989)[17].
Zniszczone zabytki
edytujTransport
edytuj- 79 Droga krajowa nr 79: Warszawa – Sandomierz – Kraków – Katowice – Bytom
- 758 Droga wojewódzka nr 758: Iwaniska – Koprzywnica – Tarnobrzeg
Znani mieszkańcy
edytujSport
edytujW Koprzywnicy, od 1932 roku, działa klub piłki nożnej, Koprzywianka Koprzywnica, występujący obecnie (sezon 2023/24) w klasie A, będącej siódmą, pod względem ważności klasą, męskich ligowych rozgrywek piłkarskich w Polsce.
Największym sukcesem zespołu były występy w klasie okręgowej[18].
Ulice
edytujPoniżej w tabeli 1 ulice będące integralną częścią miasta Koprzywnica, z aktualnie przypasanym im numerem zgodnym z TERYT z katalogu ULIC[19].
Tabela 1. Ulice wchodzące w skład miasta na podstawie TERYT[19] Symbol
ulicyNazwa ulicy Symbol
ulicyNazwa ulicy Symbol
ulicyNazwa ulicy Symbol
ulicyNazwa ulicy 00157 ul. Akacjowa 07565 ul. Jędrusiów 38524 ul. Mała Koprzywnica 19326 ul. Rzeczna 00432 ul. Armii Krajowej 08485 ul. Klasztorna 12210 ul. Mały Rynek 19491 ul. Sandomierska 02974 ul. Cicha 09299 ul. Stefana Kopra 12991 ul. Miodowa 20254 ul. Słoneczna 03503 ul. Czynowa 09796 ul. Krakowska 15233 ul. Osiecka 20683 ul. Sportowa 05085 ul. Floriańska 10009 ul. Krótka 16033 ul. Piaskowa 34756 ul. Stare Zarzecze 05345 ul. Garncarska 10562 ul. Kwiatowa 16264 ul. Józefa Piłsudskiego 21970 ul. Szkolna 05476 ul. Gęsia 10898 ul. Leśna 17011 ul. Polna 22675 ul. Tarnobrzeska 30701 skwer Jana Pawła II 11205 ul. 11 Listopada 17742 ul. Przemysłowa 25687 ul. Zarzecze 07318 ul. Władysława Jasińskiego 11937 ul. 3 Maja 19253 ul. Rynek 26469 ul. Stefana Żeromskiego
Demografia
edytujWedług danych z 31 grudnia 2004, miasto miało 2546 mieszkańców.
- Piramida wieku mieszkańców Koprzywnicy w 2014 roku[2].
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 20 grudnia 2000 r. w sprawie nadania statusu miasta miejscowościom i określenia ich granic oraz zmiany granic niektórych miast (Dz.U. z 2000 r. nr 117, poz. 1231).
- ↑ a b c Koprzywnica w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11], liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2018r.
- ↑ za Norimbergae Impensis Homannianorum Heredum, 1775
- ↑ Województwo sandomierskie w drugiej połowie XVI wieku. ; Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 1993, s. 113.
- ↑ Antoni Sozański, Wykład politycznej geografii, rządu i administracyi dawnej Polski przy końcu istnienia całego państwa (1648-1772), Kraków 1889, s. 4.
- ↑ a b Piekosiński 1886 ↓, s. 144.
- ↑ Norbert Jerzak: Udział biskupa Filipa z Fermo we wrocławskim sporze pomiędzy biskupem Tomaszem II a księciem Henrykiem IV [w:] "Wrocławski Przegląd Teologiczny" 25 (2017) nr 2, s. 130
- ↑ Księga Adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa; Annuaire da la Pologne (y Compris la V.L. de Dantzig), Warszawa 1930, s. 231.
- ↑ Jesode ha-Tora | Wirtualny Sztetl [online], sztetl.org.pl [dostęp 2020-03-05].
- ↑ Prezydent z wizytą w województwie świętokrzyskim. Prezydent.pl. [dostęp 2009-08-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-05-17)].
- ↑ Przemysław Burchard: Pamiątki i zabytki kultury żydowskiej w Polsce. Warszawa: 1990, s. 169.
- ↑ Informacje o kirkucie na stronie Fundacji Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego
- ↑ Mapa WIG Sandomierz Pas 46 Słup 33 Warszawa 1938
- ↑ Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset. regioset.pl. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).
- ↑ Dane Głównego Urzędu Statystycznego: Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2008 r.). [dostęp 2009-10-01].
- ↑ a b c d Rejestr zabytków nieruchomych – województwo świętokrzyskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024, s. 52 [dostęp 2016-01-14].
- ↑ Skarb - Koprzywianka Koprzywnica [online], www.90minut.pl [dostęp 2021-09-01].
- ↑ a b ULIC – Katalog ulic (stan na: 2010-10-14) /w:/ Lista plików predefiniowanych. 19 października 2010 r.
Bibliografia
edytuj- Franciszek Piekosiński: Monumenta Meadievii Historica. Codex diplomaticus Poloniae minoris, Volumes 9-10. Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 1886, s. 144.
Linki zewnętrzne
edytuj- Koprzywnica (1), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 384.
- Oficjalna strona miasta
- Strona nieoficjalna: historia, zabytki, charakterystyka Koprzywnicy