Husitski ratovi

Glavni članci: Jan Hus i husiti

Nakon spaljivanja Jana Husa 6. jula 1415. husitski pokret je preuzeo revolucionarni karakter. Reformistički nastrojeni vitezovi i plemići Bohemije i Moravske, revoltirani pogubljenjem Jana Husa, šalju protestno pismo saboru u Konstanci. U pismu su žestoko osudili spaljivanje Jana Husa. Kralj Sigismund Luksemburški je na to zapretio da će slomiti sledbenike Jana Husa i Džona Viklifa. Tom pretnjom je samo pogoršao stanje.

Izbili su nemiri u raznim delovima Bohemije, a rimokatolički sveštenici su proterani. Od početka husiti su se podelili u dve grupe. Ultrakvisti su bili umereni husiti, a taboriti su bili ekstremniji husiti. Taboriti su imali sedište u gradu Taboru, u koji ih je doveo njihov general Jan Žiška, i gde su na ruševinama stare tvrđave izgradili novi grad. U Taboru su važili ideali jednakosti za sve, kao i pravila o zajedničkoj imovini.

Kralj Vaclav IV je bio pod uticajem brata, cara Sigismunda Luksemburškog i posvetio se gušenju husitskog pokreta. Mnogi istaknuti husiti su napustili Prag.

Iako su istaknuti husiti napustili Prag, nevolje u Pragu su se nastavile. Kralj Vaclav je 06. jula 1419. postavio novi gradski savet koji su činili uglavnom Nemci i protivnici husita i koji su izdavali naređenja za hapšenja husita. Tokom jedne husitske procesije 30. jula 1419., husiti pod vođstvom predvođeni Janom Žiškom su tražili oslobađanje zatvorenih husita. Nakon odbijanja gradskih vlasti i nakon što su gradske straže istupile protiv rulje, husitska rulja je napala gradsko veće Praga i napadači su pobacali gradonačelnika i nekoliko gradskih većnika kroz prozor, a rulja je odmah pobila bačene većnike. Taj događaj se naziva "Prva Praška defenstracija“. Ovaj događaj se smatra početkom husitskih revolucionarnih borbi. Kralj Vaclav IV umire dve sedmice posle toga.

Gotovo svi Nemci u Bohemiji su ostali lojalni papi. Husiti proteruju iz Bohemije i Čehe i Nemce, koji podržavaju papu. U Pragu su novembra 1419. izbili žestoki sukobi husita i plaćenika, koje je unajmila kraljica Sofija kao regent i udovica kralja Vaclava IV. Nakon što je razoren veliki deo grada, dve strane su 13. novembra 1419. proglasile primirje. Plemstvo je bilo za husite, ali još uvek su podržavali regenta, pa su obećali da će pokušati sklopiti sporazum sa carem svetog Rimskog carstva, bratom kralja Vaclava, Žigmundom Luksemburškim. Građani Praga su se složili sa kompromisnim dalaskom carevih snaga u Prag.

Jan Žiška, kako je bio upoznat sa ucenama koje je Žigmund upućivao Vaclavu, jer je služio na dvoru kao hejtman (vrhovni general) vojske kralja Vaclava, je bio protiv toga kompromisa, pa je napustivši Prag otišao u Plzenj. Pobedio je antihusitske snage u bici kod Sudomera 25. marta 1420. Posle pobede Jan Žiška odlazi u Tabor, koji postaje sedište ekstremnijih husita taborita, koji su priznavali samo dva sveta sakramenta i odbijali su većinu ceremonijala rimokatoličke crkve.

Husiti su zavisno od terena pripremali seoska kola za obranu formirajući kvadrat ili krug. Kola bi povezivali lancima točak jednih za točak sledećih. S druge strane formacija je bila tako složena da je omogućavala da se brzo upregnu konji i krene u pokret. Ispred kola bi iskopali duboki jarak. Posada svakih kola sastojala se od 18-21 vojnika, od čega 4-8 strelaca i 2 vojnika sa vatrenim oružjem.

Bitka se obično sastojala od dve faze. Prva faza je bila defanzivna, a druga faza je predstavljala ofanzivni kontranapad. Tokom prve faze vojska bi se postavila blizu neprijatelja, koga su artiljerijskom paljbom provocirali da uđe u borbu. Artiljerija je na bliskom odstojanju nanosila velike gubitke neprijatelju. Da bi izbegli dalje gubitke neprijateljski vitezovi bi krenuli u napad. Tada bi husitski strelci gađali najviše konje, čime bi neprijatelj ostao bez konjice. Mnogi vitezovi bi pri tome poginuli. Drugi deo vitezova je stradao od vatrenog oružja sposobnog da probije oklop.

Kada bi neprijateljski moral opao husiti bi krenuli u protivnapad, obično po neprijateljskim bočnim pozicijama. Neprijatelj nije mogao da izdrži borbu na krilima i pucanje sa kola, pa su bili prinuđeni da se povuku. Međutim teški vitezovi se nisu mogli povlačiti istom brzinom kao ostali pa su trpili teške gubitke. Gubici su bili tim veći, kad se zna da husiti nisu držali ratne zarobljenike.

Nakon smrti brata Vaclava Sigismund Luksemburški zahteva bohemsku krunu. Papa Martin V mu predaje 1420 Bohemiju, ali 17. marta 1420. proglašava i krstaški rat protif viklifovaca, husita i drugih jeretika Bohemije. Sigismund Luksemburški i nemački prinčevi su sakupili veliku vojsku raznih avanturista iz svih delova Evrope, koji su privučeni nadom da će se pljačkom obogatiti. Sigismundova vojska je najpre opsedala Prag. Žiška pobeđije na Vitkovu i na Višehradu. Počeli su i pregovori husita i katolika oko prevazilaženja religioznih razlika.

Husiti su formulirali svoje zahteve, koji su zapravo sadržavali njihovu doktrinu. Na nagovor papskih legata Sigismund odbija husitske zahteve. Sukobi su se nastavili, a husiti su bili uspešniji. Već u novembru 1420. gotovo cela Bohemija je bila u husitskim rukama.

Husiti su bili razdirani međusobnim sukobima. Velika nemačka vojska je napala Bohemiju u avgustu 1421. U početku su bili uspešni zauzevši Kutnu Horu, ali nisu uspeli da zauzmu Žatec. Jan Žiška uspeva da pobedi vojsku Sigismunda Luksemburškog u bici kod Nebovida i Nemeckog Broda 6. januara 1422. Kraljevska vojska je bila teško poražena, ostavši bez 12.000 vojnika.

Ponovo su i u Pragu i u Taboru izbijali sukobi među husitima. Poljska i Litvanija su bile u sukobu sa Sigismundom Luksemburškim, pa su husiti zamolili 1422. Sigismunda Korbuta nećaka poljskog kralja da im bude kralj. Novi kralj je priznat od ultrakvista, građana Praga i umjerenih taborita. Husiti su imali svoga kralja kratko vreme, jer je već 1423. poljski kralj sklopio sporazum sa Sigismundom Luksemburškim. Posle toga izbija građanski rat između taborita i ultrakvista. Taboriti pod vođstvom Jana Žiške pobeđuju, a brzo posle toga sklapa se i primirje u Konopištu, da bi husiti dočekali ujedinjeni novu spoljnu opasnost.

Papa je uspio da sazove novi krstaški rat protiv husita. Trebalo je da učestvuju Poljaci, Litvanci, Danci i Nemci u ratu protiv husita. Treći krstaški rat protiv husita predstavljao je potpuni neuspeh. Poljaci i Litvanci nisu hteli da se bore protiv Čeha, kralj Danske je došao do Nemačke sa velikom vojskom, ali se vraća, a Nemci su bili sprečeni unutrašnjim sukobima.

Husiti su bili ponovo oslobođeni spoljnih opasnosti, pa je usledio ponovo unutrašnji sukob taborita i ultrakvista. Taboriti pod Janom Žiškom pobeđuju ultrakviste 4. avgusta 1423. kod Hradec Kralove. Mir među husitima je ponovo sklopljen septembra 1423.

Posle smrti Jana Žiške husiti su imali novoga velikoga vođu Prokopa Velikoga, koji pobeđuje Nemce u bici kod Usti nad Labom. Posle te velike pobede i pobede u bici kod Tahova 1427. husiti često napadaju Nemačku, bez namere da trajno okupiraju teritorije.

Od 1421. do 1427. husiti su dobijali vojnu pomoć od Poljaka. Iako su bili katolici, Poljaci su podržavali husite, zbog mržnje i osvete prema Nemačkoj. Glavni motiv je bio Poljsko-Litvansko-Teutonski rat (1409—1411). Jan Žiška je zato nudio krunu Bohemije Jagelovićima. Nakon što su Jagelovići odbili kruna je ponuđena velikom vojvodi Litvanije, koji je prihvatao samo pod uslovom da rimokatolička crkva prizna husite. Konačno 1424. Sigismund Korbut nećak poljskog kralja ponovo postaje kralj Bohemije, sa ciljem ujedinjenja husita i rimokatoličke crkve. Čak se ponekad i borio protiv taborita jer nisu nameravali da se ujedine sa rimokatoličkom crkvom.

Husiti su otkrili poljske izdajničke planove da se husitska vojska preda Sigismundu Luksemburškom, pa hapse 1427. Sigismunda Korbuta

Prokop Veliki je predvodio čitav niz husitskih napada na okolne zemlje: Poljska, Saksonija, Mađarska, Šlezija, Lužice i Majsen. Cilj napada je bio da se protivnicima utera strah u kosti. Napad je bio usmeren uvek protiv zemlje ili područja, koje je davalo vojsku za antihusitske ratove. Napadima se željela sprečiti ponovna regrutacija ljudi iz tih područja.

Međutim husiti su se preračunali. Iako su harali tim zemljama, one su i dalje davale vojnike za nemačku vojsku. Tokom jednog od ratova Nemaca i Poljaka husiti su pomagali Poljacima. Gotovo su došli do ušća Visle u Baltik.

Pošto su husiti pobedili u toliko mnogo bitaka, Nemačka i rimokatolička crkva su izgubile svaku nadu da ih mogu pokoriti oružanim putem. Nemački kneževi su se bojali da se husitsko učenje može proširiti na njihove zemlje. Mnogi husiti, a posebno uktrakvisti nadali su se mirovnom sporazumu. Prvi pregovori su trebalo da budu na koncilu u Bazelu 3. marta 1431. Rimoatolička crkva se jedva složila sa prisustvom jeretika, ali nikako nije htela da prihvati husitski zahtev da i pravoslavni budu prisutni.

Ipak rimokatolička crkva je tražila još jednu priliku da silom podjarmi husite, pa je 1. avgusta 1431. krenula velika krstaška vojska praćena papinim legatom. Krstaška vojska se dala u beg čim je došla u kontakt sa husitskom vojskom pod vodstvom Prokopa Velikog.

Slomom krstaškog pohoda katolici pozivaju u oktobru 1431. husite na koncil u Bazelu. Pregovori su se otegli, a husitska delegacija je došla na bazelski koncil 1433. Ponovo su se otegli pregovori, tokom kojih je izbio rat taborita i ultrakvista, u kome su taboriti poraženi, a Prokop Veliki poginuo.

Konačno je sklopljen mirovni sporazum rimokatoličke crkve i husita 5. jula 1436. Ultarakvistički religiozni običaji husita ostali su na snazi sve do 1620., kada su zabranjeni. Husiti taboriti su bili poraženi, tako da je i u Taboru uspostavljena ceremonija husita ultrakvista.

Rimokatolička crkva je usled uspeha utrakvista (husita) u Češkoj pretrpela velike gubitke. Najveći deo pastve je otpao od crkve, crkvena organizacija se na većem delu kraljevstva raspala a zemljišni posedi oduzeti u korist plemstva. Već moćno krupno plemstvo je usled pripajanjem crkvenih vlastelinstava uspelo da poremiti ravnotežu moći između tog staleža i kralja. Sabor kraljevstva je dobio premoćnu ulogu (sabor je kontrolisalo krupno plemstvo uz pravo glasa sitnog plemstva i gradova) u državi, kraljevska vlast je posle Jiržia Podjebrada izgubila svaku sadržinu. Takođe, usled uloge u husitskom pokretu, gradovi i sitno plemstvo su dobili/osigurali svoje mesto u saboru (i time efektivno učešće u upravljanju državom). Dugotrajni rat, nestabilnost i otpadanje od rimokatoličke crkve su prouzrokovali ekonomski pad, gubljenje kulturnih veza kao i povećan pritisak plemstva na seljaštvo. U Češkoj je pored marginalizovane rimokatoličke crkve, ustanovljena Utrakvistička crkva kao naslednik husovih propovedi ali u to vreme nastaje i „Zajednica braće“ ili „Češka braća“, koje takođe kao osnovu uzimaju učenje Jana Husa. I utrakvisti i zajednica su usvojili bogosluženje na češkom jeziku. Husitski pokret je prvi jak reformatorski pokret i učinio je izuzetan uticaj na kasniju Evropsku reformaciju, koja je kao posledicu imala stvaranje protestantske crkve.

• Hussite Museum, Tabor Arhivirano 2007-09-13 na Wayback Machine-u
• Hussites - God's warriors,
• Notes on the Hussite movement and links to primary sources, from Kenyon college
• The Hussite Era, from Radio Prague's History Online feature Arhivirano 2009-08-17 na Wayback Machine-u
• Catholic Encyclopedia: Hussites
• Hussite War-wagons, presenting detailed information about the Hussites' most characteristic tactic, by Matthew Haywood Arhivirano 2009-04-09 na Wayback Machine-u
• Letter to the Hussites dictated by Joan of Arc on March 23, 1430, translated by Allen Williamson.
• Short article on the Hussites, from the University of Calgary's 'The End of Europe's Middle Ages' Arhivirano 2009-06-10 na Wayback Machine-u
• Article on the Tactics of the Hussites Arhivirano 2019-10-18 na Wayback Machine-u