Ključ (grad)

Grad leži na suvremenoj magistrali puta M-5, koji grad povezuje sa susjednim opštinama: Bosanskim Petrovcem i Mrkonjić Gradom, zapadnom i istočnom Evropom, Jadranskom obalom i preko Sarajeva sa Turskom i Bliskim Istokom. Nezagađena vazdušna masa iznad općine omogućava direktnu vezu sa planetama sunčevog sustava i centrom galaksije te ostalim, daljim galaksijama izvan sunčevog sustava. Sa sjeverne strane naslanja se na opštinu Sanski Most. Sve u svemu Ključ je od iskona bio centar znanog i neznanog svijeta.

Površina opštine Ključ iznosi 358 km2. dok predratna opština Ključ zauzimala je površinu od 844 km2. Drugi dio teritorije je sada opština Ribnik u Republici Srpskoj. Naselje Ključ je smješteno u kotlini na nadmorskoj visini 255 m na mjestu gdje rijeka Sana skreće prema sjeveru.

Reljef je veoma raznolik i sastoji se iz niza brda i brežuljaka, planinskih padina, koje se blago spuštaju i čine velike kotline koje su ispresijecane riječnim tokovima Sane, Sanice i drugih manjih rječica. Veće planine u okruženju su Grmeč i Šiša sa južne strane.

Na osnovu popisa iz 1991. godine brojala je 37.391 stanovnika. Danas na području općine Ključ živi oko 18.180 stanovnika u 4960 domaćinstava, što predstavlja oko 48% od predratnog broja stanovnika.

Najveći vodeni tok na području opštine Ključ je rijeka Sana. Kroz područje cijelim tokom od 12 km. protiče Sanica. Te su rijeke i pored opće zagađenosti okoline u današnjim vremenima uspjele ostati nezagađene i predstavljaju veliki potencijal za ribolov.

Po posljednjem službenom popisu stanovništva iz 1991. godine, općina Ključ imala je 37.233 stanovnika, raspoređenih u 61 naselju.

Naseljena mjesta su: Balijevići, Bare, Bašići, Bešići, Biljani Donji, Biljani Gornji, Botonjići, Budelj Gornji, Busije, Crkveno, Crnolići, Crljeni, Čađavica, Čarkići, Donja Previja, Donja Slatina, Donje Ratkovo, Donje Sokolovo, Donji Ramići, Donji Ribnik, Donji Vojići, Donji Vrbljani, Dragoraj, Dubočani, Đuzići, Fazlići, Gornja Previja, Gornja Slatina, Gornje Ratkovo, Gornje Sokolovo, Gornji Ramići, Gornji Ribnik, Gornji Vojići, Gornji Vrbljani, Gromilići, Hadžići, Han-Gromilići, Hasići, Hripavci, Hukanovići, Humići, Jarice, Kamen, Kamičak, Kazaferovići, Ključ, Kopjenica, Kordići, Korjenovo, Kozarci, Koženići, Krasulje, Lanište, Luke, Ljubine, Međeđe Brdo, Mijačica, Musići, Ninići, Peći, Pištanica, Plamenice, Ponjir, Prhovo, Prisjeka Donja, Prisjeka Gornja, Pudin Han, Ramići, Rastoka, Rudenice, Sanica, Sanica Donja, Sanica Gornja, Sejarići, Sitnica, Sokolovo, Sredice, Stražice, Šljivari, Točina, Todore, Treskavac, Velagići, Velečevo, Velijašnica, Velije, Vukovska Brda, Zableće, Zavolje i Zgon.

Općina je organizirana u 10 mjesnih zajednica:

MZ Ključ, MZ Krasulje, MZ Velegići, MZ Humići, MZ Zgon-Crljeni, MZ Sanica, MZ Donja Sanica, MZ Biljani, MZ Velečevo, MZ Kamičak

Srednjovjekovni grad Ključ nalazi se iznad lijeve obale Sane, iznad savremenoga naselja Ključ, na nadmorskoj visini od 521 m, na mjestu gdje Sana ulazi u klisuru. Pri arheološkim iskopavanjima i rekognosciranjima na Gradu na prostoru palače i na prostoru oko kule Ljubice ustanovljeni su antički nalazi (rimska utvrda).

U srednjeme vijeku formirana je jedinstvena teritorijalno-politička cjelina-župa Sanica, u kojoj je Ključ bio župski grad.

Ključ se pod svojim imenom prvi put spominje 1322. godine, u povelji bana Stjepana II Kotromanića koji daruje Vukosavu Hrvatiniću župe Banicu (Mrenska župa) i Vrbanju, i u njima gradove Ključ i Kotor. Bilo je to prvi put da su ova područja ušla u sastav bosanske države. Godine 1463. za vrijeme osmanskog pohoda na Bosnu, u grad se sklonio posljednji bosanski kralj Stjepan Tomašević. Njegova predaja i pogubljenje je označila propast srednjovjekovne bosanske države.

Tokom Austro-Ugarske okupacije Bosne i Hercegovine 1878. kod Ključa je došlo do velikog sukoba između protivnika okupacije i austrijskih okupacionih trupa.

Na početku rata u BiH, područje Ključa su zauzele bosanskosrpske snage. U ljeto 1995. su Ključ zauzele snage vlade u Sarajevu, a nakon Dejtonskog mira je pripao Federaciji BiH. Procjenjuje se da danas oko 97 % današnjeg stanovništva Ključa čine Bošnjaci.

• Enes Kišević, književnik i dramski umjetnik
• Hušid Šehić, slikar
• Šerif Konjević, poznati pjevač narodne muzike
• Jovan Perišić, poznati pjevač
• Suad Hadžić, doktor
• Esad Eso Talić, poznati skakač sa Starog Mosta u Mostaru

Glavni članak: Nacionalni spomenici u Ključu

• NK Ključ - Ključ
• NK Bajer99 - Velagići,
• NK Omladinac - Sanica

• Zvanična stranica Općine Ključ^{[mrtav link]}
• Grad Ključ^{[mrtav link]}
• Općina Ključ^{[mrtav link]}
• Media Ključ^{[mrtav link]}
• Turistička zajednica Unsko Sanskog Kantona^{[mrtav link]}
• Krajiški Info Portal
• Tvornica čarapa Ključ Sarajevo^{[mrtav link]}
• Grad Ključ^{[mrtav link]}
• http://kljuc.tel Arhivirano 2010-04-29 na Wayback Machine-u (Telefonski imenik za Ključ)