Mizuri

Mizuri Missouri
Shteti
Shteti i Mizurit
Flamuri Stema
Nofka(t):  Show Me State, Cave State and Mother of the West
Parimet:  Salus populi suprema lex esto (Latinisht) Le të jetë mira e popullit ligji suprem
Himni: "Missouri Waltz"
Harta e Shteteve të Bashkuara me Mizuri të theksuar
Vendi	Shtetet e Bashkuara
Para shtetësisë	Territori i Mizurit
U pranua në Bashkim	10 gusht 1821 (24-të)
Kryeqyteti	Jefferson City
Qyteti më i madh	Kansas City
Metroja më e madhe dhe zonat urbane	Shën Luisi i Madh
Qeveria
• Guvernatori	Mike Parson (R)
• Guvernatori toger	Mike Kehoe (R)
Legjislatura	Asambleja e Përgjithshme
• Dhoma e sipërme	Senati
• Dhoma e ulët	Dhoma e Përfaqësuesve
Gjyqësori	Gjykata e Lartë e Mizurit
Senatorët amerikan	Roy Blunt (R) Josh Hawley (R)
Delegacioni i Dhomës së Përfaqësuesve të SHBA	6 Republikanë 2 Demokratë (lista)
Sipërfaqja
• Gjithsej	69.715 sq mi (180.560 km2)
• Sipërfaqe tokësore	68.886 sq mi (179.015 km2)
Sipërfaqja vendi	21st
Dimensionet
• Gjatësia	300 mi (480 km)
• Gjerësia	241 mi (390 km)
Lartësia mbidetare	800 ft (244 m)
Lartësia më e lartë (Taum Sauk Mountain[1])	1.773 ft (540 m)
Lartësia më e ulët (Lumi St. Francis në kufi me Arkansas)	230 ft (70 m)
Popullsia  (2020)
• Gjithsej	6.160.281[2]
• Vendi	19-të
• Dendësia vendi	30-të
• Të ardhurat mesatare shtëpiake	$53.578[3]
• Të ardhurat vendi	38-të
Emri i banorëve	Missourian
Gjuha
• Gjuha zyrtare	Anglisht
• Gjuhët e folura	Anglisht 93.9% Spanjisht 2.6% Gjermanisht 0.4% Frëngjishtja e Mizurit
Zona kohore	UTC−06:00 (Qendrore)
• Verës (DST)	UTC−05:00 (CDT)
Shkurtesa USPS	MO
Kodi ISO 3166	US-MO
Shkurtesa tradicionale	Mo.
Gjerësia gjeografike	36° 0′ N to 40° 37′ N
Gjatësia gjeografike	89° 6′ W to 95° 46′ W
Faqja zyrtare	www.mo.gov

Missouri (shqiptohet: mizuri) është një shtet në rajonin Midwest të Shteteve të Bashkuara i kufizuar nga Iowa, Illinois, Kentucky, Tennessee, Arkansas, Oklahoma, Kansas dhe Nebraska. Mizuri është shteti i 19-të më i populluar me më shumë se gjatë milionë banorë. Kryeqytet i Mizurit është Jefferson City. Katër zonat më të mëdha urbane janë Columbia, Kansas City, St. Louis, dhe Springfield.

Njerëzit kanë banuar në atë që tani është Mizuri për të paktën 12,000 vjet. Kultura misisipiane, e cila u shfaq të paktën në shekullin e nëntë, ndërtoi qytete dhe tuma përpara se të binte në shekullin e 14-të. Kur eksploruesit evropianë mbërritën në shekullin e 17-të, ata takuan kombet Osage dhe Missouria. Francezët e inkorporuan territorin në Louisiana duke themeluar Ste. Genevieve më 1735 dhe St. Louis më 1736. Pas një periudhe të shkurtër të sundimit spanjoll, Shtetet e Bashkuara fituan Mizurin si pjesë e Blerjes së Luizianës më 1803. Amerikanët nga Jugu i Lartë, duke përfshirë afrikano-amerikanët e skllavëruar, nxituan në territorin e ri të Mizurit. Mizuri u pranua si një shtet skllav si pjesë e Kompromisit të Mizurit të vitit 1820. Shumë nga Virxhinia, Kentaki dhe Tenesi u vendosën në zonën Boonslick të Mid-Missouri. Menjëherë pas kësaj, emigracioni i madh gjerman formoi Missouri Rhineland.

Mizuri pasqyron përbërjen demografike, ekonomike dhe politike të vendit me një përzierje të kulturës urbane dhe rurale. Ai i ka të dyja ndikimet kulturore Midwestern dhe Jugore, duke pasqyruar historinë e tij si një shtet kufitar. Gjeografia e Mizurit është shumë e larmishme. Pjesa veriore e shtetit shtrihet në fusha, ndërsa pjesa jugore shtrihet në Malet Ozark, me lumin Misuri që i ndan të dyja pjesët. Bashkimi i lumenjve Misisipi dhe Misuri gjendet afër St Louis.

Mizuri kufizohet me tetë shtete të ndryshme, një shifër e barabartë vetëm me fqinjin e tij, Tennessee. Misuri kufizohet nga Iowa në veri; nga Illinois, Kentucky dhe Tennessee përtej lumit të Misisipit në lindje; në jug nga Arkansas; dhe nga Oklahoma, Kansas dhe Nebraska (e fundit përtej lumit Missouri) në perëndim. Ndërsa kufijtë veriorë dhe jugorë janë vija të drejta, Missouri Bootheel shtrihet në jug midis lumenjve St. Francis dhe Misisipi. Dy lumenjtë më të mëdhenj janë Misisipi (i cili përcakton kufirin lindor të shtetit) dhe Missouri (i cili rrjedh nga perëndimi në lindje përmes shtetit), duke lidhur në thelb dy metrotë më të mëdhenj të Kansas City and St. Louis.

Megjithëse sot zakonisht konsiderohet pjesë e Mesperëndimit,^[4] Mizuri shihej historikisht nga shumë njerëz si një shtet kufitar, kryesisht për shkak të vendosjes së emigrantëve nga Jugu dhe statusit të tij si një shtet skllevër përpara Luftës Civile, i balancuar nga ndikimi i St. Louis. Qarqet që përbënin "Little Dixie" ishin ato përgjatë lumit Missouri në qendër të shtetit, të vendosura nga migrantë jugorë që mbanin përqendrimin më të madh të skllevërve.

Në vitin 2005, Mizuri priti 16,695,000 vizitorë në parqet e tij kombëtare dhe zona të tjera rekreative me një sipërfaqe totale prej 101,000 hektarësh (410 km2), duke i dhënë atij 7,41 milion dollarë të ardhura vjetore, 26,6% të shpenzimeve të tij operative.

Në veri dhe në disa raste vetëm në jug të lumit Missouri shtrihen rrafshnaltat veriore që shtrihen në Iowa, Nebraska dhe Kansas. Këtu, kodrat rrotulluese mbeten nga akullnaja që dikur shtrihej nga Mburoja Kanadeze deri në lumin Missouri. Mizuri ka shumë bllofa të mëdha lumore përgjatë lumenjve Misisipi, Missouri dhe Meramec. Mizuri jugor ngrihet në malet Ozarks, një pllajë e ndarë që rrethon malet magmatike Parakembriane të St. Francois. Ky rajon pret edhe topografinë karstike të karakterizuar me përmbajtje të lartë gëlqerore me formimin e gropave dhe shpellave.^[5]

Pjesa juglindore e shtetit njihet si rajoni Missouri Bootheel, i cili është pjesë e Rrafshnaltës Aluviale të Misisipit ose zhytjes së Misisipit. Ky rajon është pjesa më e ulët, më e rrafshët, më e ngrohtë dhe më e lagësht e shtetit. Është gjithashtu ndër më të varfërit, pasi ekonomia atje është kryesisht bujqësore.^[6] Është gjithashtu më pjellorja, ku mbizotërojnë të korrat e pambukut dhe të orizit. Bootheel ishte epiqendra e katër tërmeteve të Madridit të Ri të 1811 dhe 1812.

Shumica dërrmuese e njerëzve në Mizuri flasin anglisht. Përafërsisht 5.1% e popullsisë raportoi se fliste një gjuhë tjetër përveç anglishtes në shtëpi. Gjuha spanjolle flitet në komunitete të vogla latine në zonat e metrosë së St. Louis dhe Kansas City.^[7]

Mizuri është shtëpia e një dialekti të rrezikuar të gjuhës frënge të njohur si frëngjishtja e Mizurit. Folësit e dialektit, të cilët e quajnë veten Créoles, janë pasardhës të pionierëve francezë që u vendosën në zonën e njohur atëherë si Illinois Country duke filluar nga fundi i shekullit të 17-të. Ai u zhvillua në izolim nga folësit francezë në Kanada dhe Luiziana, duke u bërë mjaft i dallueshëm nga varietetet e frëngjishtes kanadeze dhe frëngjishtes kreole të Luizianës. Dikur flitej gjerësisht në të gjithë zonën, frëngjishtja e Missourit tani është pothuajse e zhdukur, me vetëm disa folës të moshuar në gjendje ta përdorin atë.^[8][9]

Sipas një studimi të Pew Research^[10] të kryer në vitin 2014, 80% e mizurianëve identifikohen me një fe. 77% janë të lidhur me krishterimin dhe emërtimet e tij të ndryshme dhe 3% e tjerë janë adhurues të feve jo të krishtera. 20% e mbetur nuk kanë fe, me 2% që identifikohen në mënyrë specifike si ateistë dhe 3% identifikohen si agnostikë (15% e tjerë nuk identifikohen si "asgjë në veçanti").

Demografia fetare e Misurit është si më poshtë:

• Krishterë 77%
  • Protestant 58%
    • Protestante Ungjillore 36%
    • Protestantët kryesorë 16%
    • Protestantët e zinj historikisht 6%
  • Katolik 16%
  • Mormon 1%
  • Krishterë Ortodoks <1%
  • Dëshmitar i Jehovait <1%
  • Të krishterë të tjerë <1%
• Fetë jo të krishtera 3%
  • Jehudë <1%
  • Musliman <1%
  • Budist 1%
  • Hindu <1%
  • Fetë e tjera botërore <1%
• Të palidhur (pa fe) 20%
  • Ateist 2%
  • Agnostik 3%
  • Asgjë në veçanti 15%
• Nuk e di <1%

Ky artikull me tematikë në lidhje me gjeografinë e Shteteve të Bashkuara të Amerikës është një faqe cung. Ju mund të ndihmoni Wikipedia-n duke e përmirësuar atë.