Romantyzm jako prąd ideowy, literacki i artystyczny w Europie Zachodniej rozwijał się czasu wielkiej Rewolucji Francuskiej (1789 r.) do lat czterdziestych XIX wieku.
Periodyzacja romantyzmu w Polsce
W Polsce epoka ta przypada na czas ruchów narodowowyzwoleńczych (powstanie listopadowe, krakowskie i styczniowe). Za jej początek przyjmuje się datę wydania "Ballad i romansów" Adama Mickiewicza w 1822 roku.
Przeczytaj więcej o "Balladach i romansach"
Koniec epoki następuje wraz z upadkiem powstania styczniowego w 1863 roku. Wyróżnia się dwie fazy polskiego romantyzmu: przedlistopadowy (1822-1830) i krajowo-emigracyjny (1830-1863).
Idee epoki
Filozofia w dobie romantyzmu całkowicie odrzucała filozofię oświecenia. Romantycy przedkładali uczucia, intuicję i wiarę nad rozum, buntowali się przeciwko klasycyzmowi i harmonii, kanonom i konwencjom, protestowali przeciwko feudalnemu kształtowi państwa, fascynowali się naturą. Odrzucali racjonalizm, uważając, że tajemniczość, fantastyka i apologia wyobraźni jest mocą kreatorską człowieka oraz jedynej prawdziwej rzeczywistości. Głosili ideał "człowieka wewnętrznego", indywidualisty zbuntowanego przeciwko światu, normom społecznym, walczącego w imię zbiorowości.
Głównymi nurtami filozoficznymi były: historyzm, mistycyzm, mesjanizm, bajronizm, werteryzm, prometeizm, wallenrodyzm i orientalizm.
Zobacz, co to był wallenrodyzm
Bohaterowie literatury romantyzmu
Tematyka literatury romantyzmu była głównie patriotyczna i niepodległościowa, miłosna oraz moralna. Typowymi bohaterami byli: szalony, zbuntowany przeciwko ogólnemu porządkowi świata poeta, o silnej indywidualności, nierzadko cierpiący z powodu nieszczęśliwej miłości, dążący do wolności i szczęścia, odkrywający swoje powołanie w służbie narodu, patriotyczny szlachcic oraz chłop lub chłopka poniżani przez pana.
Zobacz charakterystykę bohatera romantycznego
Gatunki literackie
W literaturze preferowane są gatunki mieszane, takie jak: poemat dygresyjny, powieść poetycka czy ballada.
Sprawdź definicję powieści poetyckiej
Poezja romantyczna odrzucała klasyczne reguły, nawiązywała do celtyckich ballad, średniowiecza, Orientu i twórczości ludowej. Przeplatały się w niej wątki realistyczne i fantastyczne. Obejmowała problemy uniwersalne i rozterki jednostki. W Polsce skupiała się głównie wokół walki narodowowyzwoleńczej, nie była obojętna na historię i kulturę zniewolonego narodu. Wyjątkiem była twórczość Aleksandra Fredry, któremu współcześni zarzucali, że jego komedie są "nienarodowe", ponieważ w dobie niewoli nie opisują cierpienia narodu.
Przeczytaj o "Zemście" Aleksandra Fredry
Najbardziej znane gatunki romantyzmu to:
dramat romantyczny: "Dziady" Adama Mickiewicza, "Kordian", "Balladyna" Juliusza Słowackiego
Sprawdź, czym się charakteryzował dramat romantyczny
ballada: "Ballady i romanse" Adama Mickiewicza
sonet: "Sonety krymskie" Adama Mickiewicza
powieść poetycka: "Grażyna" Adama Mickiewicza, "Maria" Antoniego Malczewskiego
epopeja: "Pan Tadeusz" Adama Mickiewicza
poemat liryczny: "Anhelli" Juliusza Słowackiego
poemat dygresyjny: "Beniowski" Juliusza Słowackiego
komedia: "Pan Jowialski", "Śluby panieńskie" Aleksandra Fredry
