Armie pokonane przez pogod�

Truizmem jest twierdzenie, �e warunki pogodowo-klimatyczne maj� znacz�cy wp�yw na dzia�ania wojenne. Przed nastaniem ery przemys�owej plany wojenne by�y by�y w du�ej mierze determinowane porami roku i� kalendarzem prac polowych na wsi - zar�wno ze wzgl�du na konieczno�� zapewnienia zaopatrzenia, jak i - w przypadku dawnych armii z�o�onych z pospolitego ruszenia - unikni�cie odrywania powo�ywanych pod bro� ch�op�w od prac rolnych. Wsp�czesne wojska nie s� wprawdzie r�wnie bezpo�rednio uzale�nione od pogody, jednak wci�� mo�e ona wywrze� istotny wp�yw na operacje zbrojne, chocia�by utrudniaj�c dzia�ania lotnictwa lub marynarki wojennej czy prowadzenie rozpoznania.

Od dawna te� co bardziej przebiegli dow�dcy starali si� wykorzystywa� zjawiska atmosferyczne na sw� korzy��, g��wnie w celu ukrycia przed przeciwnikiem w�asnych wojsk. Przyk�adowo, ju� w 217 r. p.n.e. armia kartagi�ska dowodzona przez Hannibala, dzi�ki umiej�tnemu wykorzystaniu mg�y rozbi�a licz�ce 30 tys. �o�nierzy wojska rzymskie w bitwie nad Jeziorem Trazyme�skim. Maszeruj�cy drog� wzd�u� brzegu Rzymianie zostali wci�gni�ci w zasadzk�, otoczeni i zaatakowani przez rozmieszczonych skrycie na zboczach ponad drog� Kartagi�czyk�w, trac�c oko�o 15 tys. legionist�w.

Cz�sto jednak wp�yw pogody na dzia�ania wojenne ma bardziej losowy charakter. Niekiedy wynika on z nag�ego i niespodziewanego za�amania pogody, niekiedy ze zlekcewa�enia mo�liwych do przewidzenia lokalnych uwarunkowa� klimatycznych. W obu jednak przypadkach skutki potrafi� mie� charakter decyduj�cy o losach kampanii.

Jeden z najstarszych opis�w pogody wywieraj�cej zasadniczy wp�yw na przebieg wojny znale�� mo�na w Biblii, �ci�lej w Ksi�dze Jozuego (10:11), zawieraj�cej opis wojny Izraelit�w z Amorytami, kt�rzy poni�s�szy pora�k� pod Gibeonem mieli podczas odwrotu pa�� ofiar� (za spraw� Boga) nawa�nicy, w rezultacie kt�rej "wi�cej ich zmar�o wskutek kamieni gradowych, ni� ich zgin�o od miecza Izraelit�w". W p�niejszych czasach nieub�agana aura nieraz jeszcze decydowa�a o losach bitew, a nawet wojen. I nieraz te� przypisywano ten wp�yw boskiej interwencji.

Juliusz Cezar dwukrotnie prowadzi� legiony rzymskie na podb�j Brytanii i dwukrotnie pogoda utrudnia�a mu realizacj� tego zamys�u. Pierwsz� pr�b� podj�� w ostatniej dekadzie sierpnia r. 55 p.n.e., przeprawiaj�c si� przez Cie�nin� Kaleta�sk� na czele dw�ch legion�w za�adowanych na oko�o sto statk�w. L�dowanie w pierwotnie przewidzianym miejscu, w pobli�u dzisiejszego Dover (w najw�szym miejscu cie�niny) by�o niemo�liwe z powodu obsadzenia tego rejonu przez Bryt�w tote� przeprowadzono je dopiero kilkana�cie kilometr�w dalej, i tak napotykaj�c przy tym na silny op�r.

Kana� La Manche znany jest �eglarzom jako niezbyt spokojny akwen i w ci�gu kilku tygodni mia� si� o tym przekona� tak�e Juliusz Cezar. Jego flota, zbudowana z my�l� o do�� spokojnym,� charakteryzuj�cym si� stosunkowo niewielkimi p�ywami (r�nic� poziomu wody podczas przyp�ywu i odp�ywu) Morzu �r�dziemnym s�abo sprawowa�a si� na niespokojnych wodach p�nocy, tym bardziej, �e wkr�tce nadesz�a jesie�. Podczas przyp�ywu, statki wyci�gni�te na pla�� wype�nia�y si� wod�, a zacumowane przy brzegu zrywa�y si� podczas sztorm�w z uwi�zi i rozbija�y o brzeg lub o siebie. Z kolei flota wioz�ca konnic� i zaopatrzenie zosta�a ponios�a ci�kie straty podczas sztormu i musia�a zawr�ci� do Galii. Niekorzystne po�o�enie Rzymian starali si� wykorzysta� Brytowie, podejmuj�c atak na Rzymian i cho� zostali odparci, Juliusz Cezar uzna�, �e w istniej�cych warunkach konieczny jest odwr�t, kt�ry ostatecznie nast�pi� jeszcze przed nadej�ciem zimy.

W nast�pnym roku Juliusz Cezar podj�� kolejn� pr�b� podboju Brytanii. Tym razem zosta�a ona zorganizowana ze znacznie wi�kszym rozmachem (flota liczy�a pono� a� 800 jednostek, za� wojska inwazyjne pi�� legion�w zamiast dw�ch), ale od pocz�tku napotyka�a na przeszkody natury meteorologicznej. Wpierw flota musia�a czeka� miesi�c na pomy�lne wiatry, kt�re zreszt� ucich�y ca�kowicie gdy okr�ty znajdowa�y si� w po�owie cie�niny i pozosta�� drog� trzeba by�o pokona� dzi�ki wios�om. Sam desant odby� si� bez reakcji ze strony Bryt�w, ale dzie� p�niej pot�ny sztorm zniszczy� ok. 40 statk�w za� wiele innych uszkodzi�. Wprawdzie kampania l�dowa toczy�a si� ca�kiem nie�le i doprowadzi�a do zainstalowania na czele niekt�rych plemion w�adc�w sprzyjaj�cych Rzymowi, jednak ostatecznie Juliusz Cezar zmuszony by� zarz�dzi� odwr�t - z zak�adnikami, ale bez �up�w. Dopiero blisko sto lat p�niej (w roku 43 n.e.) Rzymianie przeprowadzili skuteczn� inwazj� Brytanii, dzi�ki kt�rej sta�a si� ona (a �ci�lej: obszary dzisiejszej Anglii i Walii) cz�ci� Imperium Romanum.

W drugiej po�owie XIII w. Mongo�owie pod wodz� Kubilaj-chana, podbiwszy wi�ksz� cz�� Azji kontynentalnej, zwr�cili sw� uwag� na Japoni�. Seria poselstw mongolskich w l. 1266-1272 mia�a sk�oni� Japo�czyk�w do poddania si� zwierzchno�ci chana bez rozlewu krwi, jednak wszystkie one zosta�y odes�ane z niczym, przy czym wi�kszo�ci z nich nie pozwolono nawet wyl�dowa� na wyspach. W tej sytuacji Kubilaj-chan zarz�dzi� przygotowania do zbrojnego podboju Japonii, kt�re uko�czono p�nym latem 1274 r.

Mongolskie si�y inwazyjne liczy�y ok. 30 tysi�cy �o�nierzy i marynarzy na 300 du�ych i 400-500 ma�ych okr�tach. Po zdobyciu wysp Cuszima i Iki Mongo�owie wyl�dowali 19 listopada 1274 r. na wyspie Kiusiu, gdzie stoczyli zaci�t� bitw� z wojskami japo�skimi. Wprawdzie obro�cy zostali zmuszeni do odwrotu, jednak wykorzystanie tej sytuacji uniemo�liwi�o nag�e za�amanie pogody. Naje�d�cy podj�li decyzj� o powrocie na okr�ty i przeczekaniu na otwartym morzu. W nocy flota mongolska zosta�a zmieciona przez tajfun, trac�c kilkaset okr�t�w i ok. 13 tys. ludzi, za� jej resztki powr�ci�y do Korei.

Siedem lat p�niej Kubilaj-chan podj�� kolejn� pr�b� inwazji Japonii, tym razem znacznie wi�kszymi si�ami, licz�cymi a� 142 tys. �o�nierzy i 4400 jednostek p�ywaj�cych. Po zaj�ciu kilku mniejszych wysp, Mongo�owie wyl�dowali 15 sierpnia 1281 r. na Kiusiu. Pomimo przewagi liczebnej, ich pierwszy atak zosta� odparty przez Japo�czyk�w, umiej�tnie wykorzystuj�cych drewniane umocnienia nadbrze�ne. Zmuszeni do dokonania taktycznego odwrotu na okr�ty Mongo�owie zostali ponownie zaatakowani przez tajfun, kt�ry wiej�c przez dwa dni z rz�du zniszczy� ok. 4 tysi�ce okr�t�w i spowodowa� �mier� do 100 tys. �o�nierzy.

Pomimo poniesienia drugiej kl�ski, Kubilaj-chan nie zamierza� zrezygnowa� z plan�w podboju Japonii. Planowana na 1285 r. kolejna inwazja nie dosz�a jednak ostatecznie do skutku z powodu zaanga�owania wojsk mongolskich w Indochinach, wkr�tce za� potem idea ta zosta�a zupe�nie zarzucona. W Japonii za� tajfuny, kt�re dwukrotnie ocali�y wyspy przed obc� inwazj� i zagwarantowa�y jej trwa�� niepodleg�o�� zosta�y zapami�tane jako Boski Wiatr - Kamikaze (kami - b�g, boski, kaze - wiatr). Niemal siedem stuleci p�niej nazwa ta zosta�a ponownie przywo�ana w odniesieniu do samob�jczych atak�w lotniczych na ameryka�skie okr�ty, jednak tym razem Boski Wiatr nie ocali� Japonii od kl�ski.

28 maja 1585 roku z port�w Hiszpanii wyp�yn�a flota, pompatycznie nazwana Wielk� i Szcz�liw� Armad�. Jej celem by�y porty Flandrii, gdzie na jej pok�ady mieli wej�� �o�nierze hiszpa�scy z oddzia��w zwalczaj�cych antyhabsburskie powstanie w Niderlandach. Si�y te mia�y nast�pnie dokona� inwazji na Angli�, ko�cz�c panowanie "heretyckiej" (w rozumieniu arcykatolickiego kr�la Hiszpanii Filipa II) kr�lowej El�biety I i jednocze�nie uniemo�liwi� temu krajowi dalsze wspieranie rewolucji niderlandzkiej oraz prowadzenie dzia�a� kaperskich przeciwko hiszpa�skiej �egludze w Nowym �wiecie.

Od samego pocz�tku jednak rejs licz�cej 151 okr�t�w Wielkiej Armady prze�ladowa�y niekorzystne warunki pogodowe. Wpierw spowodowa�y one dwutygodniowe op�nienie wyj�cia w morze, a gdy ju� ono nast�pi�o, dwa kolejne sztormy uszkodzi�y cz�� statk�w i wymusi�y powr�t do portu. W dalsz� drog� Armada wyruszy�a dopiero 21 lipca, wkr�tce napotykaj�c na kolejny sztorm - ju� w Zatoce Biskajskiej - kt�ry zawr�ci� cz�� okr�t�w.
29 lipca brzegi po�udniowej Anglii osi�gn�o ju� tylko 125 okr�t�w. Zgromadzona w Plymouth flota angielska mia�a z powodu przeciwnych wiatr�w pewne trudno�ci z opuszczeniem portu, jednak Hiszpanie nie wykorzystali tej szansy i kontynuowali rejs na wsch�d. Przez kolejnych kilka dni obie floty stoczy�y seri� nierozstrzygni�tych potyczek na wodach Kana�u La Manche i 6 sierpnia Armada dotar�a na red� Calais.

Z powodu s�abej koordynacji, oddzia�y hiszpa�skie, kt�re mia�y si� tam zaokr�towa� by�y dopiero w drodze. Wykorzystali to Anglicy, kt�rzy noc� z 7 na 8 sierpnia wypu�cili na Armad� osiem brander�w (puszczonych z wiatrem p�on�cych statk�w). Zosta�y one wcze�nie zauwa�one, ale aby je wymin�� hiszpa�skie okr�ty musia�y w po�piechu odcina� kotwice, co oznacza�o, �e z powodu lokalnych pr�d�w morskich nie by�y w stanie ponownie przybi� do Calais. Na morzu za� czeka�a ju� flota angielska, kt�ra w bitwie pod Gravelines zniszczy�a kilkana�cie okr�t�w hiszpa�skich.

Wobec niemo�no�ci powrotu do Calais, jak i rejsu przez Kana� La Manche, dowodz�cy Wielkiej Armady, ksi��� Medina-Sidonia podj�� brzemienn� w skutki decyzj� o rezygnacji z inwazji i powrocie do Hiszpanii drog� doko�a Wysp Brytyjskich. Podczas rejsu na p�noc sztormy zatopi�y kolejnych kilka okr�t�w, a kilka innych zepchn�y a� do brzeg�w Norwegii. Dalszy plan rejsu zak�ada� omini�cie szerokim �ukiem skalistych wybrze�y Szkocji i Irlandii, jednak nie�wiadomo�� istnienia Pr�du Zatokowego doprowadzi�a do pope�nienia przez Hiszpan�w b��du nawigacyjnego, w wyniku kt�rego ich trasa przebiega�a znacznie bardziej na wsch�d ni� zak�adali.

Wyj�tkowo silne sztormy, kt�re nawiedzi�y ten obszar pomi�dzy 12 a 21 wrze�nia spowodowa� zniszczenie oko�o 40 okr�t�w Armady i �mier� 5 tys. cz�onk�w ich za��g - wi�kszo�� z nich zabitych przez Anglik�w gdy jako rozbitkowie wydostali si� na brzeg Irlandii (rozbitkowie kt�rzy wyl�dowali w neutralnej Szkocji w wi�kszo�ci wr�cili p�niej do kraju). ��cznie Wielka Armada utraci�a ponad po�ow� okr�t�w i od 12 do 20 tys. �o�nierzy i marynarzy. Resztki dumnej niegdy� floty dotar�y do Santander 21 wrze�nia 1588 r. Anglicy stracili zaledwie stu zabitych, 400 rannych i ani jednego okr�tu.

Uwaga: daty dzienne podano wg kalendarza gregoria�skiego, nie obowi�zuj�cego jeszcze w�wczas w Anglii.

Podj�ta w 1812 r. przez cesarza Napoleona wyprawa na Moskw� mia�a z�ama� pot�g� Rosji i uczyni� z niej wasala Francji. Licz�ca 600 tys. �o�nierzy, w tym 90 tys. Polak�w Wielka Armia przekracza�a 24 czerwca 1812 r. Niemen z zamiarem szybkiego doprowadzenia do rozstrzygaj�cej bitwy z wojskami rosyjskimi. Te jednak unika�y bezpo�redniego starcia i ograniczaj�c si� do dzia�a� podjazdowych niewielkich oddzia��w oraz ogo�acania z �ywno�ci opuszczanych teren�w wci�ga�y naje�d�c�w w g��b kraju. Konieczno�� pozostawiania garnizon�w w zdobytych miejscowo�ciach, choroby (w tym du�a cz�� spowodowana upa�ami i niedostatkiem wody pitnej), dezercje i straty bojowe ponoszone w niewielkich, ale cz�stych potyczkach powodowa�y ci�g�e topnienie liczebno�ci Wielkiej Armii i gdy dosz�o ju� do walnej bitwy pod Borodino (7 wrze�nia 1812 r.), jej trzon liczy� tylko 130 tys. �o�nierzy.

Tydzie� p�niej (14 wrze�nia) stutysi�czne ju� tylko wojska Napoleona wkroczy�y do Moskwy, jednak zasta�y j� opustosza��, gdy� na rozkaz cara Aleksandra I mieszka�cy miasta i zapasy �ywno�ci zosta�y ewakuowane. Nast�pnego dnia wielki po�ar (kt�rego przyczyny pozostaj� niejasne) strawi� wi�ksz� cz�� miasta, a co gorsza, w szeregi armii zacz�o si� wkrada� rozprz�enie i demoralizacja. Wbrew nadziejom Napoleona, car nie wykazywa� ch�ci do rozm�w pokojowych, wobec czego 19 pa�dziernika Wielka Armia zmuszona by�a rozpocz�� odwr�t. 24 pa�dziernika 1812 r. w wyniku bitwy pod Ma�ojaros�awcem wojska rosyjskie pod dow�dztwem feldmarsza�ka Michai�a Kutuzowa zmusi�y armi� francusk� do prowadzenia odwrotu przez te same tereny, przez kt�re pod��a�a ona ku Moskwie, tyle, �e teraz ju� doszcz�tnie spustoszone. W dodatku ju� pod koniec pa�dziernika nadesz�y wyj�tkowo wczesne mrozy, a od 5 listopada zacz�� pada� �nieg. Jak mawiano, do walki wkroczy� najpewniejszy z rosyjskich genera��w - "Genera� Zima".

Brak paszy spowodowa�, �e konie Wielkiej Armii albo pad�y z g�odu, albo zosta�y zjedzone przez �o�nierzy. Z kolei brak koni wymusza� porzucenie artylerii i uniemo�liwia� korzystanie z tabor�w zaopatrzeniowych. Odnotowano nawet przypadki kanibalizmu. Z powodu zimna, g�odu i chor�b, a tak�e potyczek z kozakami i partyzantami liczebno�� wojsk francuskich obni�a�a si� coraz bardziej drastycznie. Wprawdzie podczas przeprawy przez Berezyn� (26-29 listopada) wojska francuskie (licz�ce ju� tylko ok. 30 tys. �o�nierzy i drugie tyle personelu pomocniczego) unikn�y rozbicia przez wojska rosyjskie, ale ponios�y przy tym ci�kie straty. Gdy 12 grudnia 1812 r. ostatnie oddzia�y Wielkiej Armii opuszcza�y terytorium Rosji, jej liczebno�� wynosi�a najwy�ej 20 tysi�cy.

Trzy lata p�niej pogoda po raz kolejny pokrzy�owa�a szyki cesarzowi. Padaj�ce przez dwa dni ulewne deszcze zamieni�y miejsce bitwy pod Waterloo w grz�zawisko. Przyczyni�o si� to walnie do zwyci�stwa wojsk koalicji antynapoleo�skiej, ograniczaj�c swobod� manewru wojsk francuskich.

Wojna krymska, kt�ra wybuch�a w 1853 r. pomi�dzy Rosj� a Turcj� pod pretekstem sporu o opiek� nad ludno�ci� chrze�cija�sk� i miejscami �wi�tymi w Palestynie (w�wczas b�d�cej cz�ci� Imperium Otoma�skiego) wkr�tce przerodzi�a si� w konflikt, w kt�ry zaanga�owane by�y najwi�ksze pot�gi �wczesnej Europy. Konflikt ten, tocz�cy si� - wbrew nazwie - tak�e na Ba�tyku, Kaukazie i Dalekim Wschodzie, zako�czy�a si� w 1856 r. zwyci�stwem Turcji i jej sprzymierze�c�w - Wielkiej Brytanii i Francji, kt�re zainteresowane by�y ograniczeniem wp�yw�w Rosji na Ba�kanach i na Bliskim Wschodzie. Zanim jednak do tego dosz�o, brytyjski korpus ekspedycyjny, kt�ry od wrze�nia 1854 r. walczy� wraz z Francuzami pod Sewastopolem, zosta� niemal unicestwiony. Sta�o si� to po cz�ci za spraw� pogody, po cz�ci za� za spraw� skrajnej indolencji brytyjskich s�u�b kwatermistrzowskich.

Dwa miesi�ce po wyl�dowaniu wojsk sprzymierzonych na Krymie, 14 listopada 1854 r. nag�y sztorm zniszczy� Brytyjskie obozowisko pod Ba�ak�aw�, a co gorsza tak�e spowodowa� zatopienie kilku statk�w z zaopatrzeniem i w rezultacie za�amanie systemu logistycznego. W odpowiedzi na wys�an� do Londynu pro�b� o nowe namioty, �ywno��, fura� dla koni oraz leki, kwatermistrzostwo powo�a�o si� na przepis, w my�l kt�rego wymiana ekwipunku przys�uguje raz na dwa lata, wi�c musz� czeka� jeszcze kilkana�cie miesi�cy. Je�li chodzi o �ywno��, Ministerstwo Wojny uzna�o, �e zamiast m�ki lepiej b�dzie kupi� i wys�a� niezmielone ziarno, z kt�rym potem �o�nierze nie mieli co robi� - tym bardziej, �e kuchni polowych te� nie dostarczono. Zapotrzebowanie na namioty kr��y�o po ministerstwie jeszcze przez ponad p� roku, podobnie jak zapotrzebowanie na pasz�, kt�r� wys�ano dopiero w maju 1855, gdy prawie wszystkie konie dla kt�rych by�a przeznaczona by�y ju� dawno martwe. Wys�ana za� �ywno�� cz�sto gni�a po drodze na skutek zbyt d�ugiego czasu transportu.

Ponaglenia wysy�ane przez dow�dc� brytyjskiej armii ekspedycyjnej, lorda Raglana (sk�din�d 68-letniego inwalidy z pocz�tkami demencji), w kt�rych powo�ywa� si� na niebezpiecze�stwa rosyjskiej zimy zosta�y skwitowane cytatem z turystycznego przewodnika opisuj�cego klimat Krymu jako "niezwykle �agodny". W oczywisty spos�b zima, gdy ju� nadesz�a, zebra�a spore �niwo w�r�d brytyjskich �o�nierzy. Brak zimowego umundurowania i niedo�ywienie spowodowa�y gwa�towny wzrost zachorowa� tote� w lutym 1855 r. na ok. 32 tys. �o�nierzy, do s�u�by zdatnych by�o ok. 9 tys. za� reszta by�a chora lub ranna. Tak�e w szpitalach panowa�y nieopisane wprost warunki - brakowa�o lek�w, nie przestrzegano elementarnych zasad higieny, chorzy za� pozostawieni byli praktycznie sami sobie. Skutkiem tego, Wielka Brytania straci�a podczas wojny krymskiej 22 tys. zabitych, z czego tylko nieca�e 3 tys. poleg�ych w boju, 2 tys. zmar�ych z ran, reszta za� zmar�a z powodu chor�b.

Dziwnym trafem losu szkody wyrz�dzone przez pogod� potrafi� nie tylko pogn�bi� jedn� ze stron, ale wog�le uniemo�liwi� rozpocz�cie dzia�a� zbrojnych. Sytuacja taka mia�a miejsce w 1889 r. na zazwyczaj s�onecznym po�udniowym Pacyfiku, przerywaj�c kryzys, kt�ry postawi� Stany Zjednoczone i Niemcy na kraw�dzi wojny.

Oba te kraje, a tak�e Wielka Brytania, stara�y si� wykorzysta� rozgorza�� w 1884 r. wojn� domow� na wyspach Samoa do rozci�gni�cia swej kontroli nad tym archipelagiem. W oczywisty spos�b wywo�a�o to kryzys mi�dzynarodowy. Jako �e pocz�tkowe negocjacje nie dawa�y �adnych rezultat�w, wszystkie trzy kraje wys�a�y w 1887 r. do Apia, stolicy Samoa swoje okr�ty wojenne jako demonstracj� si�y. Stany Zjednoczone i Niemcy po trzy kanonierki, Wielka Brytania, jako wzgl�dnie najs�abiej zainteresowana sytuacj� - jedn�.

Po up�ywie blisko dw�ch lat okr�ty te wci�� pozostawa�y w Apii, tyle, �e sytuacja stawa�a si� coraz bardziej napi�ta. W paradoksalny spos�b do roz�adowania sytuacji dosz�o 15 marca 1889 r. gdy na Samoa uderzy� cyklon. Tego dnia w porcie Apia znajdowa�y si� wspomniane trzy kanonierki ameryka�skie, trzy niemieckie, jedna brytyjska oraz sze�� statk�w handlowych nale��cych do tych trzech pa�stw. Jedynym ratunkiem dla tych jednostek by�oby szybkie wyp�yni�cie na otwarte morze, jednak cho� dow�dcy okr�t�w zdawali sobie spraw� z nadchodz�cego zagro�enia, to w imi� fa�szywie pojmowanej dumy narodowej �aden z nich nie chcia� by� pierwszym, kt�ry "oka�e strach" i "utraci twarz". Co gorsza, z tego samego powodu zabronili oni wyj�cia w morze pozosta�ym nale��cym do ich kraj�w statkom.

Gdy cyklon wreszcie nadszed�, po rozum do g�owy poszed� kapitan brytyjskiej kanonierki HMS Caliope, kt�ry w ostatniej chwili wyda� rozkaz wyj�cia w morze. Wszystkie pozosta�e statki i okr�ty zosta�y zerwane przez cyklon z kotwic i z katastrofalnym skutkiem rzucone o brzeg. �mier� ponios�o ponad 200 marynarzy. Z dwunastu zatopionych jednostek tylko dwie (po jednej kanonierce ameryka�skiej i niemieckiej) uda�o si� podnie�� z dna i wyremontowa�, ale konieczna by�a ich niemal ca�kowita odbudowa.

Kataklizm ten nie zako�czy� wprawdzie sporu o Samoa, ale ostudzi� nieco gor�ce g�owy w Berlinie i Waszyngtonie, odwracaj�c bezpo�rednie ryzyko wojny. Konflikt toczy� si� jeszcze przez dziesi�� lat, ale w znacznie mniej dramatycznych okoliczno�ciach i zako�czy� si� podpisaniem w 1899 r. tr�jstronnego porozumienia dziel�cego archipelag mi�dzy Stany Zjednoczone i Niemcy.

Rozpocz�ta 15 czerwca 1918 r. przez armi� Austro-W�gier ofensywa na froncie w�oskim mia�a by� - podobnie jak niemiecka ofensywa wiosenna we Francji - decyduj�cym zrywem ostatniej szansy, pozwalaj�cym uzyska� kompromisowy pok�j z pa�stwami Ententy. Cesarsko-kr�lewskie wojska nie by�y ju� jednak tymi samymi, kt�re jesieni� poprzedniego roku rozbi�y pod Caporetto w�osk� armi� i pogna�y j� sto kilometr�w od przedpoli Triestu a� po rzek� Piaw� (Piave) - niespe�na 30 km na p�nocny-wsch�d od Wenecji. Niedobory �ywno�ci i surowc�w dawa�y si� mocno we znaki naddunajskiej monarchii i mia�y bezpo�redni wp�yw na stan jej armii. Z kolei W�osi, dzi�ki obfitym dostawom materia��w wojennych z pa�stw sojuszniczych do�� szybko otrz�sn�li si� z kl�ski.

Szcz�liwie dla W�och�w, dzi�ki informacjom pozyskanym od dezerter�w znali oni planowane kierunki austriackiej ofensywy i byli w stanie odpowiednio si� do niej przygotowa�. Wprawdzie Austriakom uda�o si� przekroczy� Piaw� i utworzy� na po�udniowym brzegu przycz�ek o szeroko�ci 25 i g��boko�ci 8 km, ale dalsze post�py okaza�y si� niemo�liwe. Bombardowanie prowadzone przez w�osk� artyleri� i lotnictwo skoncentrowa�o si� w�wczas na zdobytych przez Austriak�w mostach na rzece, od kt�rych uzale�nione by�o dostarczanie zaopatrzenia dla wojsk na przycz�ku.

Dzia�ania te zbieg�y si� w czasie z trwaj�cymi ponad tydzie� gigantycznymi ulewami we w�oskich Alpach. Wraz z roztopami �niegu nada�o to bior�cym tam �r�d�o rzekom, w tym Piawie, niszczycielsk� si��, kt�ra zmiot�a nadwyr�one ostrza�em mosty w rejonie walk, odcinaj�c wojska austro-w�gierskie na po�udniowym brzegu. Pozbawione mo�liwo�ci zaopatrywania i pola manewru, sta�y si� one �atwym celem dla W�och�w. Wycofanie si� z przycz�ka, kt�ry sta� si� gigantyczn� tarcz� strzelnicz�, by�o mo�liwe jedynie wp�aw przez szalej�c� rzek�.

Pr�ba pokonania wzburzonego nurtu przynios�a �mier� tysi�com Austriak�w. Dok�adna liczba �o�nierzy, kt�rzy uton�li (ewentualnie zostali zastrzeleni w wodzie przez W�och�w) nie jest znana, ale orientacyjne szacunki m�wi� o kilkunastu, a w skrajnych przypadkach nawet 20 tysi�cach ludzi. Bitwa ta, zako�czona ostatecznie 25 czerwca 1918 r., a w kt�rej Austro-W�gry straci�y ponad 100 tys. �o�nierzy (zabitych, rannych i zaginionych) sta�a si� gwo�dziem do trumny naddunajskiej monarchii, zapocz�tkowuj�c rozpad wojska, a rych�o potem ca�ego pa�stwa.

Podczas II wojny �wiatowej pogoda niejednokrotnie decydowa�a o wyniku kampanii, szczeg�lnie tych toczonych na wschodzie Europy. Jako pierwsza bole�nie jej wp�ywu do�wiadczy�a Armia Czerwona podczas wojny zimowej - agresji na Finlandi� (30 listopada 1939 - 13 marca 1940). Cho� radziecka kadra dow�dcza by�a przetrzebiona czystkami z lat 1937-1939 i jej poziom pod wzgl�dem kompetencji nie by� zbyt wysoki, to olbrzymia przewaga liczebna wojsk radzieckich nad fi�skimi pozwala�a spodziewa� si� do�� szybkiego zwyci�stwa, niezale�nie od bohaterstwa i po�wi�cenia Fin�w.

Z pomoc� napadni�tej Finlandii przysz�a jednak pora roku. Na tym obszarze temperatura zim� wynosi mi�dzy -25 a -40 stopni, a sporadycznie na dalekiej p�nocy spada nawet do -60 stopni Celsjusza, za� grubo�� pokrywy �nie�nej dochodzi do 70 i wi�cej centymetr�w. Cho� �o�nierze radzieccy na og� posiadali ciep�e umundurowanie zimowe, to nie posiadali zimowych namiot�w co stwarza�o problemy z zakwaterowaniem. Ponadto wyszkolenie wi�kszo�ci oddzia��w nie obejmowa�o przygotowania do walki na dalekiej p�nocy. W wielu radzieckich oddzia�ach ilo�� �o�nierzy cierpi�cych z powodu odmro�e� wynosi�a ponad 10% jeszcze zanim w og�le wesz�y one do walki. Ponadto, niskie temperatury utrudnia�y u�ywanie pojazd�w mechanicznych ze wzgl�du na zamarzanie paliwa i smar�w w uk�adzie nap�dowym. Musia�y one przez to by� praktycznie ca�y czas w��czone, zu�ywaj�c olbrzymie ilo�ci paliwa, kt�re musia�o by� dostarczane innymi pojazdami, kt�rych silniki musia�y by� ca�y czas w��czone aby nie zamarz�y... - i tak w k�ko.

Zimowe warunki umiej�tnie wykorzystywa�y fi�skie wojska, w du�ej mierze opieraj�c swe dzia�ania na taktyce wojny podjazdowej, prowadzonej niewielkimi oddzia�ami narciarzy przedostaj�cych si� na ty�y wojsk radzieckich i atakuj�cych z zaskoczenia. Niszczono zw�aszcza kuchnie polowe czy ogniska, niezb�dne do prze�ycia w tych warunkach. W przypadku zaatakowania kolumny pojazd�w, eliminowano z walki przede wszystkim pierwszy i ostatni pojazd w szyku, tak aby zablokowa� pozosta�ym mo�liwo�� ruchu w jakimkolwiek kierunku, w �rodku lasu, bez schronienia, na �asce mrozu i snajper�w.

Po 105 dniach samotnej obrony Finlandia zmuszona by�a ostatecznie poprosi� o pok�j. Wyczerpany kraj nie by� w stanie stawia� dalej oporu, jednak ochroni� sw� niepodleg�o��, w odr�nieniu od Litwy, �otwy i Estonii, kt�re r�wnie� sta�y si� w tym okresie obiektem radzieckich apetyt�w. Podczas fi�skiej zimy 1939/1940 r. Armia Czerwona straci�a prawie 130 tys. zabitych, 190 tys. rannych (wliczaj�c w to cierpi�cych od odmro�e�), 400 samolot�w oraz 3,5 tys. czo�g�w (czyli w przybli�eniu tyle, ile posiada� w�wczas ca�y niemiecki Wehrmacht).

Niezbyt imponuj�ce dokonania Armii Czerwonej podczas wojny zimowej z Finlandi� stworzy�y wra�enie, �e nie jest ona wymagaj�cym przeciwnikiem. Na tym za�o�eniu opiera�y si� przygotowywane na prze�omie 1940 i 1941 r. niemieckie plany wojny ze Zwi�zkiem Radzieckim. Adolf Hitler twierdzi�, �e wystarczy "jedynie kopn�� w drzwi, a ca�a zgni�a konstrukcja zacznie si� rozpada�" tote� ca�a kampania zosta�a zaplanowana na zaledwie kilka tygodni i �adnym wypadku nie rozwa�ano przeci�gni�cia si� walk na okres zimowy. Z tego powodu nie przygotowano zapas�w zimowego umundurowania, a tak�e paliwa i smar�w odpowiednich dla niskich temperatur, poza niewielk� ilo�ci� przewidzian� dla nielicznych wojsk okupacyjnych. Te nazbyt optymistyczne za�o�enia, opisuj�ce ZSRR jako "bezg�owego kolosa na glinianych nogach", w po��czeniu z polityk� wobec podbitej ludno�ci, sta�y si� ostatecznie przyczyn� kl�ski Wehrmachtu na froncie wschodnim.

Pocz�tkowo przebieg rozpocz�tej 22 czerwca 1941 r. (czyli niemal w rocznic� napoleo�skiej inwazji na Rosj� w 1812 r.) "Operacji Barbarossa" zdawa� si� potwierdza� przewidywania hitlerowskich sztabowc�w. Oddzia�y Wehrmachtu par�y na wsch�d, zadaj�c Armii Czerwonej olbrzymie straty. Stopniowo jednak radziecki op�r t�a�, si�y za� Niemiec s�ab�y. Wraz z nadej�ciem jesieni na losy walk zacz�� coraz wi�kszy wp�yw wywiera� zlekcewa�ony przez agresor�w czynnik pogodowy.

Obfite pa�dziernikowe opady, tzw. rasputica, przeobrazi�y fatalne, z regu�y gruntowe drogi w grz�zawiska, powa�nie utrudniaj�ce ruch jakichkolwiek pojazd�w, zw�aszcza transport zaopatrzenia. Dzi�ki temu Rosjanie mieli wi�cej czasu na wzmocnienie obrony, zw�aszcza na �ci�gni�cie z Dalekiego Wschodu dobrze przygotowanych do dzia�a� zimowych dywizji syberyjskich, kt�re powstrzyma�y pod Moskw� niemieck� ofensyw�. Gdy po kilku tygodniach temperatury spad�y poni�ej zera, Niemcy pocz�tkowo przyj�li ten fakt z pewnym zadowoleniem, gdy� dzi�ki temu drogi by�y ponownie przejezdne. Zadowolenie to by�o jednak kr�tkotrwa�e. O ile Armia Czerwona wyci�gn�a pewne wnioski z niedawnej wojny z Finlandi�, przynajmniej w zakresie przygotowania do walki w warunkach zimowych, plany Wehrmachtu nie przewidywa�y takiej ewentualno�ci. Noszone przez niemieckich �o�nierzy mundury jesienne by�y wystarczaj�ce gdy temperatura wynosi�a nie mniej ni� kilka stopni poni�ej zera, ale w pierwszej dekadzie grudnia uderzy� "Genera� Zima" i sytuacja zmieni�a si� diametralnie.

Rozpocz�ta 5 grudnia kontrofensywa radziecka zbieg�a si� w czasie ze spadkiem temperatury (w rejonie Moskwy) do -18 stopni Celsjusza. Z braku ciep�ych mundur�w Niemieccy �o�nierze zmuszeni byli wpycha� sobie pod ubranie i do but�w gazety lub owija� si� r�nymi szmatami. Wzrasta�a liczba odmro�e�, tym bardziej, �e brakowa�o tak�e odpowiedniego zakwaterowania. W kolejnych tygodniach temperatura spada�a niekiedy nawet do -40 stopni, przy kt�rej nie tylko zamarza benzyna i smary, ale nawet stal staje si� krucha i �amliwa. Wprawdzie w Niemczech starano si� napr�dce zorganizowa� ciep�e mundury, nawet zach�caj�c kobiety do przekazywania na potrzeby wojska swych futer i ko�uch�w, przej�ciowo jednak Wehrmacht nie by� zdolny do powa�niejszych dzia�a� i w toku radzieckiej kontrofensywy zosta� do pocz�tku stycznia odrzucony spod Moskwy, trac�c (od pocz�tku pa�dziernika) od 280 do 400 tys. zabitych i rannych.

Nawet nowoczesna technika nie jest odporna na kaprysy pogody. Do�wiadczy�a tego w grudniu 1944 r. ameryka�ska 3 Flota. Formacja ta, stanowi�ca trzon si� morskich Stan�w Zjednoczonych na Pacyfiku uczestniczy�a w�wczas w walkach na Filipinach, udzielaj�c wsparcia wojskom dowodzonym przez gen. Douglasa MacArthura. W jej sk�ad wchodzi�o 13 lotniskowc�w z oko�o tysi�cem samolot�w, 8 pancernik�w, 15 kr��ownik�w oraz 58 niszczycieli i liczne jednostki zaopatrzeniowe i pomocnicze.

17 grudnia 1944 s�u�by meteorologiczne ameryka�skiej marynarki wojennej poinformowa�y dow�dc� 3 Floty, adm. Williama Halseya o nadchodz�cym sztormie. Wskutek b��du w komunikacji otrzyma� on jednak b��dne dane dotycz�ce po�o�enia i kierunku tajfunu. Chc�c przed nim uciec, nieszcz�liwie skierowa� sw� flot� prosto w jego �rodek. Przez kolejnych kilka godzin ameryka�skie okr�ty by�y smagane wiatrem o pr�dko�ci dochodz�cej do 230 kilometr�w na godzin�. Dwudziestometrowe fale powodowa�y przechy�y niekt�rych jednostek dochodz�ce nawet do 70 stopni od pionu. Wszystko, co nie by�o dostatecznie mocno przytwierdzone zosta�o zmiecione za burt�.

Dla niekt�rych okr�t�w wiatr okaza� si� zab�jczy. Trzy niszczyciele wywr�ci�y si� i zaton�y, ci�gn�c za sob� na dno 790 cz�onk�w swych za��g. Powa�nych uszkodze� dozna�o 26 okr�t�w, w tym wi�kszo�� lotniskowc�w, z kt�rych pok�ad�w zwia�o 146 samolot�w. Dla por�wnania, w bitwie na Morzu Filipi�skim, b�d�cej najwi�ksz� bitw� morsk� II wojny �wiatowej, ta sama flota utraci�a zaledwie 58 zabitych i 123 samoloty (cho� oczywi�cie straty japo�skie by�y niepor�wnanie wi�ksze).

Epilog do tego wydarzenia zosta� napisany przez los w czerwcu 1945 roku, gdy admira� Halsey ponownie mia� pecha poprowadzi� sw� flot� w obj�cia tajfunu. Tym razem jednak �aden z okr�t�w nie zosta� zatopiony, cho� 6 marynarzy uton�o, a 75 samolot�w zosta�o zmiecionych za burt�. Przeprowadzone w tej sprawie dochodzenie niemal doprowadzi�o do� karnego usuni�cia admira�a ze stanowiska, od czego uchroni� go jedynie rych�y koniec wojny.