Nieu-Babiloniese Ryk

Die val van Assirië is gevolg deur die laaste bloeitydperk van Mesopotamië onder 'n selfstandige koninkryk, naamlik die Babilon van die Chaldese konings (Nieu-Babiloniese Tyd, ca. 626-539 v.C.). Nabopolassar II (regeer 625- 605 v.C.) het eers die belangrike stede van die ou Babilonië onderwerp en daarna die Assiriese konings verdryf.

Daarna was Egipte, met Palestina as invloedsfeer, sy enigste teenstander van formaat. Kroonprins Nebukadnesar II (regeer 604 - 562 v.C.) het die Egiptenare in 605 v.C. egter beslissend by Karkemisj aan die Eufraat verslaan. Nadat hy koning geword het, het hy die Egiptenare verder uit Palestina verdryf.

Die laaste bolwerk van Juda (Jerusalem) is daarna ingeneem - in 597 v.C. en weer 10 jaar later. Na die tweede inname het hy die Jode volgens Assiriese voorbeeld na Babilonië weggevoer (die sogenaamde Babiloniese Ballingskap, 587 v.C.). Onder Nebukadnesar is Babilon herstel, uitgebrei en versterk. Hy het die tempelbesit in Uruk en Sippar tot in die fynste besonderhede georganiseer. Amptenare het die inkomste wat uit pagte en skenkings verkry is, noukeurig genoteer.

Die uitgawes het hoofsaaklik uit lone en voedselverskaffing aan die tallose landarbeiders bestaan. Daar was skakeling tussen die tempels en die nywerhede, en 'n lewendige handel met die weste, selfs met Ionië (die Griekse weskus van Anatolië), het bestaan. Die argiewe van twee bankierfamilies is gevind en daaruit blyk dat die bankiers die verwagte oeste van groot gebiede (gars en dadels) opgekoop en verhandel het. Die koning se skatkis is aangevul deur tiendes wat op die oes gehef is.

Dit is nie onmoontlik nie dat die laaste koning van die Nieu-Babiloniese Ryk, Nabonidus (555- 539 v.C.), of sy seun en plaasvervanger, Belsasar (soms ook Beltsasar), die tempelekonomie onder 'n te hoë druk geplaas het. Die koning is in elk geval daaroor verwyt dat hy te veel belangstelling vir (heidense) Assiriese tradisies getoon het, en die kultus van die maangod Sin begunstig het. Nabonidus het die konflik vermy en in handelsplekke in die middel van die Arabiese woestyn gaan woon.

Sowat tien jaar later het die raaiselagtige koning egter teruggekeer - tot groot misnoeë van die bevolking, wat die Persiese koning, Cirus, as 'n bevryder in hul stad ontvang het. Die Persiese verowering van Babilon het in 539 v.C. geskied en sedertdien was Mesopotamië 'n (nogal belangrike) onderdeel van die Persiese Ryk en later (na 333v.C.) van die Griekse wêreldryk. Na ongeveer 2 000 jaar het die onafhanklikheid en kulturele tradisie van Mesopotamië tot ʼn einde gekom.

Daar bestaan feitlik geen kennis oor die kuns van die eerste dinastie van Babilon (ca. 1800- 1600v.C.) nie, omdat - wat Babilon self betref – die vlak van die grondwater in so ʼn mate gestyg het dat opgrawings in die oudste lae baie moeilik en soms heeltemal onmoontlik is. Opgrawings in die ryk handelstad Mari het veel meer opgelewer. Die paleis van Simrilim (ca. 1770v.C.) is daar gevind. Dit is 'n groot reghoekige gebou wat meer as 300 vertrekke moet gehad het.

Die paleis was versier met kleurryke fresko's op 'n wit agtergrond in veral okertinte, rooi en swart, met details hier en daar in blou, groen en geel. Die buitelyne is swart. Die vernaamste temas is vorstelike en godsdienstige seremonies – waarby die inhuldiging van Simrilim deur Isjhar 'n belangrike plek inneem – en jagtonele (leeuejag). Die menslike figure verskyn met hoof en ledemate in profiel en die romp in vooraansig, terwyl die oog ook weer reg van voor gesien word.

Die diere is vryer en meer realisties geteken. Ander bouwerke is in hierdie tydperk vermoedelik op dieselfde wyse versier. Na 1600 v.C. het daar in Mesopotamië 'n eeue-lange tydperk aangebreek waaroor, wat die kuns betref, weinig meer te vertel is as dat die au vorms voortgesit is. Oor die algemeen is daar net voorwerpe wat deur veroweraars na Susa gebring is, gevind. Die beroemde stele met die wette van Hammoerabi (ca. 1792-1750v.C.) is byvoorbeeld in Susa gevind.

Dit is vandag in die Louvre in Parys te sien. 'n Eie Assiriese styl, anders as die van Babilonië, het omstreeks 1400 v.C. ontwikkel en tot met die val van Nineve in 612 v.C. en die ondergang van die Assiriese Ryk voortbestaan. Die Assiriers was lief vir vlakreliëf, waarvan 'n groot versameling in die British Museum in Londen te sien is. Die reliëfs, waarmee die paleise versier is, was oorspronklik gekleur. Die belangrikste onderwerpe was oorlogvoering en godsdienstige seremonies, terwyl leeuejag ook ʼn belangrike plek ingeneem het.

Die menslike figure is altyd styf en konvensioneel afgebeeld, maar die dierefigure is vryer weergegee. Perspektief was onbekend. Landskap is selde weergegee, hoewel dit tydens die regering van Sanherib (704- 681 v.C.) gedoen is. Monumentale religieuse bouwerke is opgerig, byvoorbeeld die dubbele heiligdom van die gode Anu en Adad met twee ziggoerats (Assur, 9e eeu v.C.), die tempel van die songod Sjamasj (Samur, 9e eeu v.C) en die heiligdom van die nasionale god, Asur, met 'n hoë ziggoerat.

Benewens hierdie tempels, wat deur die Sumeriese boukuns geïnspireer is, is daar oral vestings met dubbele mure en verdedigingstorings gebou. Die paleise het ontwikkel tot bouwerke van ongekende prag en grootte. Die beroemdste paleis is die van Sargon II (721 -705 v.C.). Dur-Sjarrukin (Korsabad). Die versterkte paleis, ook soms Sargonsburg genoem, was geleë binne 'n vesting wat omring was deur hoë mure met gevegstorings. Die mure het die paleis van die res van die stad geskei.

Die vesting het meer as 1 km² beslaan en was feitlik vierkantig. In elke muur was 2 poorte, behalwe in die noordwestelike muur, waar 'n bastion gebou is wat met bykomende mure ook aan die stad se kant beskerm was. Hierin was die eintlike paleis en alle amptelike geboue geleë. By die stadspoorte en paleis-ingange is 4 m hoë klipbeelde (poortwagters) opgestel. Die beelde het gevleuelde bulle met mensekoppe en godekrone voorgestel, en is waarskynlik geïnspireer deur Hetitiese voorbeelde soos die leeuepoort by Boghaskeui.

Die indrukwekkende beelde (lamassu genoem) moes die mag en die majesteit van die koning by besoekers inskerp. Die indruk is binnekant die paleis versterk deur die talle reliëfs waarop die veldtogte en oorwinnings van die koninklike leër uitgebeeld is. Die afbeeldings was baie gedetailleer en inskripsies het verdere gegewens oor veldtogte verstrek. Omdat die reliëfs soveel moontlik historiese gegewens weergegee het (en daarom 'n belangrike bron van inligting vir die historikus is) was daar weinig plek vir die verheerliking van die vors.

Die verheerliking van die vors het op afsonderlike taterele oor die koninklike leeuejag geskied. Die leeuejag het steeds meer seremonieel geword en al hoe minder die vorm van 'n egte jag aangeneem. Die leeu is vanuit ʼn hok binne 'n kring van skilddraende soldate losgelaat en deur die koning doodgemaak. In die afbeeldings van die leeuejag in die paleis van Assurnasirpal ll te Nimrud (Kalach, ca. 850 v.C.) waar 'n gewonde leeu die pylskietende koning op sy strydwa aanval, word hierdie soldate met hul ronde skilde ook voorgestel.

Omdat die leeu baie vryer as die vors uitgebeeld is, lyk dit as of hy die held van die verhaal is. Dit kon egter geensins die bedoeling van die kunstenaar gewees het nie. 'n Beroemde afbeelding is die van die sterwende leeuwyfie in die paleis van Assurbanipal by Nineve (Kujundsjik, ca. 650v.C.). Die gewonde dier is met 'n emosionele betrokkenheid weergegee wat in geen van die oorlogreliëfs te sien is nie. Die belangrikste reliëfvoorstelling in die paleis is die van die plundering van die Elamitiese stad Hamanu.

Op die reliëf is Assiriese soldate besig om die vesting met koevoete af te breek terwyl die stad self in vlamme gehul is. Ander soldate is besig om die stad met buit te verlaat. Met die val van Ninevé in 612 v.C. het die Assiriese Ryk opgehou bestaan. Die aanvoerder van die Assiriese leërs in Suid-Mesopotamië het homself verhef tot koning van Babilon, wat as die Nieu-Babiloniese Ryk van die Chaldeërs onder hom en sy opvolgers 'n laaste bloeitydperk beleef het (612-539 v.C.).

Die bekendste koning van die Chaldeërs was Nebukadnesar II (regeer 604-562 v.C.), wat die stad Babilon laat verfraai het en die ziggoerat van Babilon (Toring van Babel) laat bou het. Dit het deel gevorm van 'n enorme kompleks wat met Dur-Sjarrukin vergelykbaar is. Volgens die beskrywing van Herodotus het die ziggoerat 7 terrasse gehad, elk in 'n ander kleur. Die Chaldeërs het hul bouwerke met geglasuurde bakstene versier. 'n Beroemde voorbeeld is die poort van die paleis van Ishtar (ca. 575v.C.), wat oortrek is met bulle, drake en ander diere op ʼn blou agtergrond. Die poort is tans in die Pergamon-museum in Berlyn.

Die Enuma Elisj (ook die Skeppingsepos genoem) bestaan uit 7 tablette. Dit is 'n leergedig oor die skepping en die stambome van die gode. Dit vertel hoe 'n jong god, Marduk, daarin geslaag het om die monster Tiamat, die verpersoonliking van die oeroseaan, te verslaan Marduk se oorwinning is plegtig deur 'n vergadering van die gade bevestig.

Die Enuma Elisj is in die biblioteek van Assurbanipal in Ninevé gevind en is gebaseer op oorvertellings uit die 22e eeu v.C. Die Erra-epos (8e eeu v.C.) het uit 5 tablette bestaan en handel oor die verwoestings van oorloë en pes en die seëninge van vrede en voorspoed. Dit is die verhaal van die stryd tussen die gode Erra en Marduk.

Nadat die god van die onderwêreld, Erra, Marduk met listigheid oorreed het om 'n besoek aan die onderwêreld te bring, maak hy homself meester van die hemeltroon en bring oorlog en pes oor die land. Die vierde tablet beskryf in ʼn lang klaaglied die verwoesting van Babilon, terwyl die sewende tablet afsluit met wense van voorspoed en seën vir die stad. Historiese gebeure is waarskynlik in die epos verwerk.

• Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409591, volume 144