Egiptiese piramide

Die Egiptiese piramides is antieke piramidevormige boustrukture in Egipte. Tot in 2008 is 138 piramides in dié land ontdek.^[1][2] Die meeste is gebou as grafkelders vir die land se farao's en hul vroue tydens die periodes van die Ou en die Middelryk van Egipte.^[1][3]

Die vroegste bekende Egiptiese piramides word aangetref by Saqqara, noordwes van Memphis. Die oudste van hulle is die Piramide van Djoser (gebou van 2630-2611 v.C.), tydens die 3de Dinastie. Dit is deur die argitek Imhotep ontwerp en word algemeen beskou as die wêreld se oudste monumentstruktuur van vormklipwerk.^[4] Die raming van hoeveel werkers nodig sou wees om die piramides te bou, wissel van ’n paar duisend tot 100 000.^[5]

Die bekendste Egiptiese piramides is dié by Giza, aan die buitewyke van Kaïro. Verskeie van die Giza-piramides word beskou as van die grootste strukture wat nog gebou is.^[6] Die grootste een is die Piramide van Cheops (of Choefoe). Dit is die enigste van die Sewe Wonders van die Antieke Wêreld wat nog bestaan.

Teen die tyd van die vroegdinastiese tydperk is belangrike mense begrawe in vierkantige bousels bekend as mastabas.^[7][8]

Die tweede histories aangetekende piramide se ontwerp word toegeskryf aan Imhotep; daar word geglo dit is as die grafkelder van farao Djoser ontwerp. Imhotep was sover bekend die eerste mens wat voorgestel het dat mastabas bo-op mekaar gestapel word om so ’n bouwerk te skep wat uit ’n aantal "trappe" bestaan wat al hoe kleiner word na bo. Die gevolg was die Trappiramide van Djoser, wat ontwerp is as ’n reusagtige trap wat die siel van die ontslape farao kon bestyg na die hemele. Imhotep se prestasie was so groot dat hy deur latere Egiptenare vergoddelik is.^[9]

Die tyd waarin die meeste piramides gebou is, val saam met die hoogtepunt van absolutistiese farao-heerskappy. In dié tyd is die beroemdste piramides, dié by Giza, gebou. Namate die sentrale heerskappy afgeneem het, het die begeerte en vermoë om op ’n massiewe skaal te bou afgeneem, en latere piramides was kleiner asook vinniger en minder goed gebou.

Die Egiptiese sultan Al-Aziz Oethman (1171–1198) het probeer om die Giza-piramides te verwoes. Hy het handdoek ingegooi nadat hy die Piramide van Menkaoere beskadig het, want dit het ’n te enorme taak blyk te wees.^[10]

Die vorm van die Egiptiese piramides verteenwoordig waarskynlik die oerheuwel waaruit die aarde volgens die Egiptiese mitologie geskep is. Dit verteenwoordig ook die neerskynende strale van die son, en die meeste piramides is afgewerk met gepoleerde, hoogs weerkaatsende wit kalksteen sodat dit geblink het as ’n mens dit van ver af gesien het. Die name het ook na die son se ligkrag verwys, soos die "Suidelike Skynende Piramide" (die amptelike naam van die Geboë Piramide by Dahsjoer) en "Senwosret Skyn" (die Senwosret-piramide by el-Lahoen).

Hoewel algemeen aanvaar word dat die piramides as grafkelders gebou is, is daar meningsverskille oor die spesifieke godsdienstige beginsels daarvan. Een teorie is dat hulle ontwerp is as ’n soort "opstandingsmasjien".^[11] Die Egiptenare het geglo die donker deel van die naglug waarom die sterre volgens hulle gedraai het, was die fisieke poort tot die hemele. Een van die nou gange wat van die hoofkamer van die Groot Piramide regdeur die struktuur strek, wys reg na die middel van hierdie deel van die lug. Dit laat kenners glo die piramides is dalk ontwerp om te dien as ’n middel waarmee die farao se siel reguit na die gode gestuur is.

Al die Egiptiese piramides is op die wesoewer van die Nyl gebou. Omdat die son daar ondergegaan het, is dit in die Egiptiese mitologie verbind met die doderyk.^[12]

Karl Lepsius het in 1842 die eerste moderne lys van piramides opgestel; hy het 67 getel. Baie meer is later ontdek. In November 2008 was daar 118 bekende Egiptiese piramides.^[13] Die ligging van Piramide 29, wat Lepsius die "Koplose Piramide" genoem het (moontlik dié van Menkaoehor), het ná sy ontdekking weer verlore geraak nadat dit met woestynsand bedek is, en dit is eers in 2008 herontdek.^[14]

Baie piramides is in ’n swak toestand of in sand begrawe. As hulle sigbaar is, lyk hulle dikwels soos rommelhope. Argeoloë identifiseer en ondersoek dus dikwels voorheen onbekende strukture. Die mees onlangse piramide wat ontdek is, is dié by Saqqara van koningin Sesjesjet, moeder van die 6de-dinastiese farao Teti. Die ontdekking is op 11 November 2008 bekend gemaak deur Zahi Hawass, sekretaris-generaal van die Egiptiese Opperraad van Oudhede.^[15]

Al die piramides, behalwe dié van die 3de-dinastiese Zawjet el-Amwat (of Zawjet el-Majitin), is op die wesoewer van die Nyl geleë, en die meeste is op ’n paar terreine gegroepeer. Die belangrikstes hiervan, van noord na suid, is:

no	Piramide	Ligging	Basis afmetings (meter)	Hoogte
1	Groot Piramide van Giza (Piramide van Khufu)	Giza	230.4 × 230.4	Oorspronklik 146.6 meter, tans 138.8 meter
2	Rooi Piramide (Noordelike Piramide)	Dahsjoer	220 × 220	104.4 meter
3	Piramide van Khafre	Giza	215.25 × 215.25	Oorspronklik 143.5 meter, tans 136.4 meter
4	Gebuigde Piramide	Dahsjoer	188.6 × 188.6	97 meter
5	Piramide van Sneferu (Meidum Piramide)	Meidum	144 × 144	91.65 meter
6	Piramide van Djoser (Trap Piramide)	Saqqara	121 × 109	62.5 meter
7	Piramide van Sekhemkhet (Begraafde Piramide)	Saqqara	115 × 115	Onvoltooid; was beplan om 70 meter te wees
8	Piramide van Menkaure	Giza	108.5 × 108.5	Oorspronklik 65.5 meter, tans 61 meter
9	Piramide van Amenemhat III (Swart Piramide)	Dahsjoer	105 × 105	Oorspronklik 75 meter, tans ongeveer 30 meter
10	Piramide van Neferirkare	Abusir	105 × 105	Oorspronklik 72 meter, tans ongeveer 50 meter
11	Piramide van Senusret I	Lisht	105 × 105	Oorspronklik 61 meter, tans ongeveer 20 meter
12	Piramide van Djedkare-Isesi	Saqqara	85 × 85	Oorspronklik 52 meter, tans ongeveer 20 meter
13	Piramide van Neferefre	Abusir	80 × 80	Onvoltooid; was beplan om 65 meter te wees, tans ongeveer 7 meter
14	Piramide van Teti	Saqqara	78.75 × 78.75	Oorspronklik 52.5 meter, tans ongeveer 20 meter
15	Piramide van Sahure	Abusir	78.75 × 78.75	Oorspronklik 47 meter, tans ongeveer 36 meter
16	Piramide van Nyuserre	Abusir	78.5 × 78.5	Oorspronklik 52 meter, tans ongeveer 20 meter
17	Piramide van Pepi I	Saqqara	78.75 × 78.75	Oorspronklik 52.5 meter, tans ongeveer 12 meter
18	Piramide van Pepi II	Saqqara	78.75 × 78.75	Oorspronklik 52.5 meter, tans ongeveer 10 meter
19	Piramide van Userkaf	Saqqara	73.3 × 73.3	Oorspronklik 49 meter, tans 40 meter
20	Piramide van Unas	Saqqara	57.75 × 57.75	Oorspronklik 43 meter, tans ongeveer 19 meter

Aboe Rawasj is die plek waar die heel noordelikste piramide voorkom (behalwe die ruïnes van Lepsioes s’n, Piramide 1)^[3] – die grootliks verwoeste Piramide van Djedefre, seun en opvolger van Choefoe. Aanvanklik is geglo die piramide is nooit voltooi nie. Nou glo argeoloë die piramide is nie net voltooi nie, dit was omtrent net so groot soos die Piramide van Menkaoere, en dus sou dit een van die sowat ses grootstes gewees het.

Sy ligging naby ’n groot kruispad maak dit ’n maklike bron van klippe. Weens buiting het min oorgebly benewens ’n hoop klippe op ’n natuurlike heuwel wat deel van die piramide se kern gevorm het. ’n Klein aangrensende satelliet-piramide het beter bewaar gebly.

Die Piramide van Choefoe word by Giza aangetref, asook die ietwat kleiner Piramide van Chafra, die middelslag-Piramide van Menkaoere, ’n paar klein satelliet-piramides bekend as koninginpiramides, en die Groot Sfinks.

Van die drie grotes het net die een van Chafra nog ’n bietjie van die oorspronklike gepoleerde kalksteen oor. Die piramide lyk groter as die aangrensende Chafra-piramide vanweë sy hoër ligging en sy helling, maar dit is kleiner in volume en hoogte.

Die Dodeakker van Giza is sedert die antieke tyd ’n gewilde toeristebestemming en het in die Hellenistiese tyd nog gewilder geword nadat Antipater van Sidon dit as een van die sewe wonders van die wêreld gelys het. Dit is die enigste van dié wonders wat vandag nog bestaan.

Twee onvoltooide piramides uit die Ou Ryk word hier aangetref. Daar word geglo die mees noordelike een is die graf van farao Nebka en die meer suidelike een dié van die 3de-dinastiese farao Chaba. As dit waar is, kan Chaba se kort bewind die rede wees dat sy trappiramide nie voltooi is nie. Dit is vandag sowat 17 m hoog; as dit voltooi was, sou dit waarskynlik hoër as 40 m gewees het.

Altesaam 14 piramides word hier aangetref; dit was die hoof koninklike dodeakker van die 5de Dinastie. Die gehalte is swakker as dié van die 4de Dinastie – dit dui moontlik op ’n afname in koninklike mag of ’n swakker ekonomie. Hulle is kleiner as vorige piramides en is van ’n plaaslike swakgehalte-kalksteen gebou.

Die drie grootste piramides is dié van Nioeserre, wat ook die beste bewaar gebly het, dié van Neferirkare Kakai en dié van Sahoere. Ook die onvoltooide Piramide van Neferefre word hier aangetref. Die meeste van die groot piramides by Aboe Sir is op dieselfde manier gebou, met ’n rommelkern, omring deur moddersteentrappe en ’n kalksteenafwerking.

Groot piramides hier sluit in die Piramide van Djoser, wat beskou word as die oudste monumentstruktuur van vormklipwerk, en dié van Oeserkaf, Teti en Merikare. Die Piramide van Oeserkaf en van Oenas, wat ook hier is, was die onderwerp van een van die vroegste bekende restourasiepogings, deur Chaemweset, ’n seun van Ramses II.^[16] By Saqqara is ook die onvoltooide Trappiramide van Djoser se opvolger, Sechemchet. Argeoloë glo as dié piramide voltooi was, sou dit groter as Djoser s’n gewees het.

Suid van die hoofpiramides is die kleiner piramides van onder andere Pepi I, Isesi, Merenre, Pepi II en Ibi. Die meeste is in ’n swak toestand.

Die 4de-dinastiese farao Sjepseskaf het óf nie belanggestel óf nie die geld gehad om ’n piramide soos dié van sy voorgangers te laat bou nie; sy graf by Suid-Saqqara was ’n ongewoon groot mastaba en tempelkompleks. Dit is bekend as die Mastaba van Faraoen.^[17]

’n Voorheen onbekende piramide is in 2008 in Noord-Saqqara ontdek. Daar word geglo dit is die graf van Teti se ma, koningin Sesjesjet. Dit is tans sowat 5 m hoog, hoewel dit aanvanklik nader aan 14 m was.

Hierdie gebied is waarskynlik die belangrikste piramideterrein benewens Giza en Saqqara. Dit was egter tot in 1996 ontoeganklik weens sy ligging in ’n militêre basis en redelik onbekend buite argeologiese kringe.

Die suidelike piramide van Snofroe was waarskynlik die eerste Egiptiese piramide wat van die begin af bedoel was as ’n ware gladde piramide; die vroeëre Meidoem-piramide het gladde kante gehad, maar dit is ontwerp en gebou as ’n trappiramide en die trappe is later opgevul en agter ’n gladde afwerking versteek.

As ’n ware struktuur met gladde kante was die piramide net gedeeltelik ’n sukses; dit is ook die enigste groot Egiptiese piramide waarvan ’n groot deel van sy kalksteenafwerking behoue gebly het. As sulks is dit die beste moderne voorbeeld van hoe die Egiptenare wou hê hul piramides moes lyk.

’n Paar kilometer noord is die laaste – en suksesvolste – van die drie piramides wat tydens Snofroe se bewind gebou is. Die Rooi Piramide is die eerste geslaagde, voltooide piramide met gladde kante. Dit is ook die derde grootste piramide in Egipte, naas dié van Choefoe en Chafra by Giza.

Ook by Dahsjoer is die Swart Piramide van Amenemhet III, sowel as ’n paar kleiner, meestal geruïneerde satelliet-piramides.

Dit lê suid van Dahsjoer en bevat verskeie moddersteen-piramides wat in die laat Middelryk gebou is, moontlik vir Amenemhat IV en Sobekneferoe.

Twee groot bekende piramides is by Lisjt gebou – dié van Amenemhat I en sy seun, Senoesret I. Laasgenoemde is omring deur die ruïnes van tien kleiner satelliet-piramides. Een van hulle is vir Amenemhat se neef Chaba II.^[18] Die terrein, sowat halfpad tussen Dahsjoer en Meidoem, en sowat 100 km suid van Kaïro, is dalk in die omgewing van die antieke stad Itjtawy (waarvan die presiese ligging nie bekend is nie), wat die hoofstad van Egipte was tydens die 12de Dinastie.

Die Meidoem-piramide is een van drie wat tydens die bewind van farao Snofroe gebou is, en daar word geglo die bouwerk is deur sy pa en voorganger, Hoeni, begin. Dit is egter nie vir seker nie, en geen melding van Hoeni se naam is op die terrein gevind nie.

Dit is ontwerp as ’n trappiramide, en later verander in die eerste "ware" piramide met gladde kante toe die trappe opgevul is en dit glad afgewerk is.

Verskeie rampspoedige ineenstorting het die piramides in antieke en Middeleeuse tye getref. Middeleeuse skrywers het dit beskryf met sewe trappe, maar net die drie boonstes het behoue gebly – vandaar die struktuur se vreemde, toringagtige voorkoms. Die heuwel waarop dit staan, is nie natuurlik nie; dit is ’n klein berg rommel wat geskep is toe die laer dele van die piramide verweer het.

Amenemhet III was die laaste magtige heerser van die 12de Dinastie, en daar word geglo die piramide by Hawarra, naby Faijoem, is ouer as die sogenaamde "Swart Piramide" wat deur dieselfde farao by Dahsjoer laat bou is. Daar word geglo die Hawarra-piramide is sy laaste rusplek.

Die Piramide van Senoesret II by el-Lahoen is die mees suidelike koninklike grafpiramide in Egipte. Die bouers het die hoeveelheid werk wat nodig was om dit te bou op ’n slim manier verminder deur ’n natuurlike kalksteenheuwel van 12 m hoog as sy basis en kern te gebruik.

Pije, die eerste heerser van die 25ste Dinastie, het ’n piramide by El-Koerroe laat bou. Hy was die eerste farao in eeue wat in ’n piramide begrawe is.

Die tabel hier onder dui die volgorde aan waarin die belangrikste piramides gebou is. Die farao wat opdrag vir die bouwerk gegee het, hul benaderde bewind en die ligging word aangedui.

Piramide / farao	Bewind	Plek
Djoser	c. 2670 v.C.	Saqqara
Snofroe	c. 2612–2589 v.C.	Dasjoer
Snofroe	c. 2612–2589 v.C.	Meidoem
Choefoe	c. 2589–2566 v.C.	Giza
Djedefre	c. 2566–2558 v.C.	Aboe Rawasj
Chafra	c. 2558–2532 v.C.	Giza
Menkaoere	c. 2532–2504 v.C.	Giza
Oeserkaf	c. 2494–2487 v.C.	Saqqara
Sahoere	c. 2487–2477 v.C.	Aboe Sir
Neferirkare	c. 2477–2467 v.C.	Aboe Sir
Nioeserre	c. 2416–2392 v.C.	Aboe Sir
Amenemhat I	c. 1991–1962 v.C.	Lisjt
Senoesret I	c. 1971–1926 v.C.	Lisjt
Senoesret II	c. 1897–1878 v.C.	el-Lahoen
Amenemhat III	c. 1860–1814 v.C.	Hawara
Chendjer	c. 1764–1759 v.C.	Saqqara
Pije	c. 721 v.C.	El-Koerroe
Taharqa	c. 664 v.C.	Noeri

• Antieke Egiptenare
• Pyramids World Heritage Site in panographies – interaktiewe beeld wat 360º draai
• The Pyramids of Egypt – Die betekenis en bou van die piramides, deur die Egiptologie-professor Nabil Swelim.
• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Egiptiese piramide.
• Hierdie artikel is vertaal uit die Engelse Wikipedia