Hans-Georg Gadamer

Hans-Georg Gadamer
Hans-Georg Gadamer in 2000
Gebore	(1900-02-11)11 Februarie 1900 Marburg
Oorlede	13 Maart 2002 (op 102) Heidelberg, Duitsland

Hans-Georg Gadamer (Marburg, 11 Februarie 1900 - Heidelberg, 13 Maart 2002) was 'n Duitse filosoof.

Gadamer se vader was 'n natuurwetenskaplike met 'n afkeer van die nie-natuurwetenskappe. Gadamer self het klassieke tale, geskiedenis en kunsgeskiedenis bestudeer. In 1938 word hy professor in filosofie in Leipzig. In 1960 publiseer hy sy hoofwerk, Wahrheit und Methode. Grundzüge einer philosophischen Hermeneutik (Waarheid en metode, Buitelyne van 'n filosofiese hermeneutiek).

Hy het hoofsaaklik die aard van die geesteswetenskappe en die onderskeid daarvan met die natuurwetenskappe ondersoek. Sy inspirasie was Friedrich Nietzsche, hoofsaaklik weens die belangrikheid van kuns wat Nietzsche erken. Hy volg egter nie Nietzsche se desperate ekstremisme en verwerping van die wetenskap as sodanig nie. Gadamer se hermeneutiek is gebaseer op Heidegger se hermeneutiese fenomenologie. Die studie van Plato en Aristoteles het ook 'n stempel afgedruk op Gadamer se filosofie.

Volgens Gadamer is die hermeneutiek die verstaan (Verstehen), begryp en interpretasie van menslike en kulturele lewensuitdrukkings. Volgens hom is daar spanning tussen metodologiese en filosofiese hermeneutiek omdat die waarheid wat in die alledaagse en geesteswetenskaplike te verstane is (begrip voor verkry is), nooit met behulp van reëls toegepas kan word nie. Die nastrewing van metodologiese reëls vir begrip is te danke aan die feit dat die verteenwoordigers van metodologiese hermeneutiek die geesteswetenskaplike verstaan en ten onreg gelykstel aan die natuurwetenskaplike ideaal van objektiewe kennis wat met metodiese middele kennis bekom het.

Volgens Gadamer is die groot verdienste van Friedrich Schleiermacher dat hy begrip verstaan het as 'n gesprek, maar hy het nie hierdie beginsel konsekwent toegepas nie. Volgens Gadamer benodig begrip goeie wil en openheid vir die gespreksdeelnemer. Soos Schleiermacher beweer, is dit nie net objektiewe rekonstruksie nie, maar 'n uitruil van menings en integrasie (horisontale versmelting). 'n Werklike gesprek verander beide vennote, beide van die uitlêer en ook die teks.

Soos met Heidegger, is by Gadamer die hermeneutiese sirkel (sien hermeneutiek) nie suiwer formeel nie, maar ontologies. Dit beteken dat die waarheid volgens Gadamer in beginsel nie bekend kan wees nie. Schleiermacher en Wilhelm Dilthey het nie besef dat die interpeteerder reeds deel van hierdie sirkel is nie.

Volgens Schleiermacher en Dilthey vorm tyd 'n hindernis tussen die interpeteerder en die geïnterpreteerde. Volgens Gadamer (en ook Heidegger) maak tyd begrip moontlik. Die tydgaping is produktief, aangesien dit die beweging van die horisonsamesmelting, en gevolglik die bestaan van nuwe betekenisse, die werkingsgeskiedenis (Wirkungsgeschichte) toelaat. Die werkingsgeskiedenis toon die produktiewe uitwerking van tyd op begrip. Die werkingsgeskiedenis bepaal wat na vore kom as 'n navorsingsvoorwerp.

Hierdie konsep van waarheid verskil van die korrespondensiemodel van waarheid. Ons eie lewe is deel van die werkingsgeskiedenis. Die ontologiese waarheid, die tradisie waarvan ons eie lewe deel is, word voorafgaan deur die onderskeid tussen ware en valse stellings. Die ontologiese waarheid is 'n proses van openbaarmaking en verberging. Nuwe insigte word op die horison gebore, oues gaan verlore. Begrip is altyd 'n ander begrip, nooit 'n beter begrip nie.

Volgens Gadamer hang kennis af van die bedryfsgeskiedenis; die begrip word ondersteun deur 'n produktiewe gebeurtenis (die werkingsgeskiedenis) en kan nie deur metodologiese reëls beheer word nie. 'n Onbevooroordeelde (neutrale) begrip is onmoontlik volgens Gadamer; elke ervaringhorison is per definisie beperk en gekenmerk deur vooroordeel. Terloops, Gadamer is teen die Verligting, wat die ideaal van onbevooroordeelde begrip vereer. Volgens Gadamer kan tydens elke oomblik van die werkingsgeskiedenis slegs 'n gedeelte van die waarheid bereik word; integrasie in die begrip is nooit volledig nie.

Sedert Immanuel Kant is daar onderskeid gemaak tussen teoretiese, praktiese en estetiese probleme. Gadamer aanvaar nie hierdie skeiding nie. Volgens hom is wetenskap, kuns en moraliteit onafskeidbaar. Hy sluit daarmee by Dilthey aan, wat Kant se 'ervaring' teenoor Kant se 'teoretiese ervaring' beklemtoon. Gadamer gaan verder as Dilthey en plaas die praktiese dimensie in die middelpunt van hermeneutiek.

Gadamer sien begrip as 'n gesprek wat geïnspireer word deur Plato se dialoë. In etiek laat hy homself beïnvloed deur die praktiese filosofie van Aristoteles, waarvan die doel nie die verkryging van kennis is nie, maar morele aksie.

Volgens Gadamer is begrip in die eerste plek prakties in die Aristoteliese sin. Die geesteswetenskappe is hoofsaaklik morele wetenskappe. Die begrip gee rigting aan menslike aksie. In begrip, die aansoek is sentraal, die verbindende konsep tussen begrip en waarneem is aansoek.

Toepassing behels horisonvesmelting; dit is die oomblik wanneer begrip toegepas word. Teks uit die verlede word nou verduidelik en dien ook vir die toekoms. Omdat volgens Gadamer elke begrip 'n toepassings oomblik het, is volgens hom alle begrip ook op die toekoms gefokus.

Die toepassing bemiddel tussen die algemene en die spesiale; volgens Gadamer is daar geen sprake van induksie nie. Elke algemene wet word getoets teen 'n spesifieke geval en 'n wet is eintlik leeg totdat dit toegepas word. In ons aksies kan ons nie beroep op absolute waardes en norme wat meganies toegepas kan word nie. Ons vertrou op voortdurende herinterpretasie van waardes en norme wat van tradisie aan ons oorgedra word. Normatiewe stellings vorm dus deel van die werkingsgeskiedenis.

Filosofiese hermeneutiek het twee kriteria vir die skeiding van die koring van die kaf by die interpretasie van:

• die integrale eenheid van die interpretasie;

• die historiese volhoubaarheid van die teks.

Die idee van werkingsgeskiedenis beteken nie dat ons die tradisie sonder kritiek moet aanvaar nie. Horisonversmelting kan beslis kritiek inhou. Kritieke refleksie veronderstel 'n tradisie (refleksie en tradisie moet nie as teenoorgesteldes beskou word nie, soos Jürgen Habermas dit doen nie). In elke begrip is daar 'n gebeurtenis wat nooit deur bewussyn ten volle aanvaar kan word nie. Die kritieke refleksie word immers ook in die werkingsgeskiedenis ingesluit.

Hermeneutiek is universeel van toepassing en daarom kan 'n sosiale mag of ideologie in sy betekenis ook deur Gadamer verstaan word. Die gevaar van ideologiese kritiek is volgens Gadamer dat dit mense kan aanmoedig om nie meer die waarheid van die gespreksvenoot ernstig op te neem nie, maar om dit te verminder tot 'n voorwerp wat as ideologies krities verklaar kan word. Dit dreig om weer te verval in die objektivisme van Schleiermacher en Dilthey.

Gadamer kritiseer Kant se estetiese subjektivisme (estetiese oordele is subjektief). Dit ontneem ons van die moontlikheid om 'n korrekte insig in die verskynsel kuns te verkry omdat die klem op die gevoelens van die oordeelende onderwerp val. Gadamer wil dus 'n ander vertrekpunt neem vir die analise van kuns, naamlik die spel. Sy ontleding van hierdie verskynsel is 'n goeie voorbeeld van 'n fenomenologiese beskrywing. Die wesensaard van die spel is primêr en die bewussyn van die spelers is sekondêr. Die spel vind plaas sonder dat die spelers daarvan bewus is en die spel self is die onderwerp van spel. Die doel van die spel is die speel self, daar is geen doel buite die spel nie en is daarop gemik om ditself te herhaal. Die spel is selfvertolking, gerig op die kyker. Wanneer die spel 'n skouspel word, betree ons die kunsveld. Die spelkonsep van Ludwig Wittgenstein het baie verskillende aannames as dié van Gadamer.

Die spel wat 'n kunswerk geword het, is heeltemal los van die spelers (die skrywer, skilder, ens.). Die kunswerk vorm 'n onafhanklike wêreld wat heeltemal onafhanklik is van die bedoelings en gevoelens van die kreatiewe en uitvoerende kunstenaar. Gadamer verwerp Plato se leer van Mimesis, kuns as 'n beeld van 'n beeld. Volgens Gadamer verskyn die werklikheid nie net ten volle in die kunswerk nie; maar die kunswerk is 'n openbaring van die werklikheid. 'n Kunswerk verteenwoordig die noodsaaklike en bied dus ware kennis. Die kunswerk en sy voorstelling kan nie gesien word as twee verskillende dinge nie; die verteenwoordiging bestaan net om dit te verstaan.

Gadamer se ontologie van spel en kunswerk word weerspieël in sy algemene ontologie. Gadamer probeer Heidegger se ontologie te verpraktiseer in sy ontleding van begrip, aksie en ervaring. Tyd is produktief in begrip, in die handelinge en in die werkingsgeskiedenis van kunswerke. In al hierdie gevalle word dit nie verstaan as iets ewig en onverganklik nie, maar as 'n proses van selfuitbeelding. Om te Wees, is 'n spel wat verstaan moet word.

Volgens Gadamer is taal 'n raaiselagtige diep verborge gebeurtenis wat ons nie beheer nie, maar waarin ons ingesluit is. Die spel van taal oortref die individuele spreker. Taal is nie 'n instrument of 'n beeld van die werklikheid nie, maar die medium waarin dinge hulself uitdruk en sodoende hulself word. Om Wees te verstaan is taal. Volgens Gadamer is daar niks wat aan die uitspraak en verstaan kan ontsnap nie, daar is geen onderskeid tussen hermeneutiek en ontologie nie.

In sy boek Psychotherapie door beeld en begripsvorming (1988) gebruik Robert Lubbers die beginsels van Gadamer. Die interne artikel Experiëntiële psychotherapie door beeld en begripsvorming - de hermeneutiese invalshoek -(2002) het betrekking op 'n verdere uitwerking. Die hermeneutiese siening van psigoterapie bestaan uit artikuleerde insig in hoe mense besig is en hoe kundiges hulle kan help. Omdat nie net menslike produkte soos wetenskaplike idees van toe en nou nie, maar ook begeertes en geheime wense, vrees en onsekerheid, magteloosheid en ingewikkelde patrone die onderwerp kan wees van hermeneutiese verduideliking, ondersteuning en regstelling. Die beswaar teen die metodologiese-wetenskaplike verwerking daarvan, soos hermeneutiek beoog, kan lei tot 'n eksklusiewe presiese wetenskaplike praktyk met geoperasionaliseerde konsepte en hipoteses. Hermeneutiek volg 'n ander pad: dit van navorsing oor maniere van denke en kommunikasie deur alle ouderdomme en kulture.

Hermeneutiek reflekteer oor 'n begrip, dit ondersoek die aansprake en toepaslikheid van sekere metodes - sonder om dit self aan die deursigtige ideaal van 'n metode te heg. (Boehm, 1978: 444)

Hierdie studie het dus betrekking op die hermeneutiek van die verstandhouding, veral toegepas op psigoterapie. Ander wetenskaplike beskouings wat as geldig beskou word, word ingesluit as "artefakte" wat op hul beurt hermeneutiese refleksie vereis om hul plek en funksie in die sorgkultuur optimaal te aanvaar. Eers wanneer hul verteenwoordigers hul standpunte in die gesig staar as hedendaagse wetenskaplike ontwikkelinge, kan hulle deelneem aan die hermeneutiese siklus van die wetenskaplike praktyk wat op die gebied van hulpverlening voortdurend ontwikkel en nooit voltooi is nie.

• Steenstra, S.G. (red.), Inleiding in de filosofie: Hedendaagse filosofie (Open Universiteit, Heerlen 1994), ISBN 9035812646.

• Hans-Georg Gadamer: Waarheid en methode. Hoofdlijnen van een filosofische hermeneutiek.. Vertaal deur Mark Wildschut, Vantilt, Nijmegen.

• Thoomes, D.Th., Gadamer en de 'zelfopvoeding'. In: In de Waagschaal, tijdschrift voor theologie, cultuur en politiek, vol. 32, 2003, nr. 6, bl. 22-24

Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik vanuit die Nederlandse Wikipedia vertaal.