Lama (dier)

Lama
Bewaringstatus
Gedomestikeerd
Wetenskaplike klassifikasie
Koninkryk:	Animalia
Filum:	Chordata
Klas:	Mammalia
Orde:	Artiodactyla
Familie:	Camelidae
Subfamilie:	Camelinae
Tribus:	Lamini
Genus:	Lama
Spesie:	L. glama Linnaeus, 1758
Verspreiding van beide die gedomestikeerde lama en die alpakkas[1]
Sinonieme
Lama peruana

Saam met kamele vorm lamas (genus Lama) die soogdierinfraorde Eeltpotiges (Tylopoda). Die habitat van hierdie kameelagtige diere is beperk tot Suid-Amerika. In teenstelling met kamele, wat aangepas is by 'n lewe in plat woestyngebiede, kom lamas hoofsaaklik in bergagtige streke voor. Hulle is kleiner as kamele en het geen bulte nie.

Die kussings onder die tone is nie breed nie, maar smal en beweeglik sodat die diere 'n goeie houvas op rotsagtige en ongelyke terreine kan hê. Intensiewe jag is op die diere gemaak ter wille van hul kosbare wol en die oorblywende lamaspesies word deur uitwissing bedreig.

Lamas (genus Lama) word beskou as die kamele van die Nuwe Wêreld. Terwyl egte kamele vroeër van Afrika na Asië versprei het, het die voorouers van die lama na Suid-Amerika uitgewyk, waar daar vandag nog twee wilde spesies voorkom: die guanaco (Lama guanicoe) en die vikoenja (Lama vicugna). Laasgenoemde spesie is ietwat kleiner en skraler van bou as die guanaco, en leef hoofsaaklik op die sogenaamde Alpeplato (punas) van die Andes.

Die belangrikste verskil tussen kamele en lamas is dat laasgenoemde geen vetbulte op die rug het nie. Die lama se vag is ruig en wollerig, bruinrooi op die rug en wit op die pens. Die kort, breë stert is aan die onderkant byna kaal en meestal effens gekrul. Die pote is lank met smal, beweeglike soolkussings onder die voet, wat meebring dat die dier selfs op klipperige grond of onbegaanbare bergpaadjies met gemak kan beweeg. Lamas is planteters wat hoofsaaklik van gras, kruidagtige gewasse en mos lewe. Hulle kan hulle uitstekend aanpas by droogtetoestande en lek graag aan southoudende rotse.

Sowel die guanaco's as die vikoenjas is kuddediere. Behalwe kuddes, wat bestaan uit ’n volwasse hings met 'n harem van 5 tot 30 merries, trek daar ook groepe vrygeselle rond wat bestaan uit hingste van verskillende ouderdomme wat uit die haremkudde verdryf is.

Bloedige gevegte vind soms tussen die hingste plaas, en die diere verwond mekaar met hul skerp, haakvormige tande. Die groot wedywering tussen hingste wat ’n harem besit, bring mee dat die kuddes oor 'n groot gebied versprei is. Dit is die rede waarom die meeste hingste nooit deel het aan die voortplantingsproses nie. Gedurende die paartyd is die hingste besonder aggressief en hulle spuug soms in die merries se gesigte. Net soos ander kameelagtiges lê die lamas plat terwyl hulle paar en die paring duur dikwels langer as 'n halfuur.

Na 'n draagtyd van ongeveer ’n jaar word daar meestal net een vul gebore wat baie gou selfstandig word. Hoewel die merrie haar vul vir net vier maande soog, bly hy ten minste 'n jaar lank by haar.

Lamas was al in die ou Inkaryk die belangrikste huisdiere. Hoewel die wilde guanaco's eers ’n gewilde jagprooi was, het 'n vorm van wildbeheer ontstaan nadat die inwoners van die Andes omstreeks 1 000 v.C. van hul nomadebestaan afgesien en gevestigde landbouers geword het.

Dit het uiteindelik gelei tot kuddes mak guanaco's. Die mak lama (Lama guanicoe glama) dateer uit hierdie tyd. Die verskille tussen die mak lama en sy oorspronklike, wilde voorouers is nie baie opmerklik nie en is hoofsaaklik beperk tot die samestelling van die vag. Die vag van die mak lama toon verskeie kleurvariasies. Benewens swart, bruin en wit diere kom daar ook bont lamas voor. Benewens sy nut as pakdier is die lama ook 'n belangrike verskaffer van wol, velle en vleis.

Veral die wol van die alpakkabok (Lama guanicoe pacos) is van 'n hoë gehalte. Die vag word in die lente so lank dat die hare tot byna op die grond hang. Die alpakkawol is deur die Inkas beskou as 'n uitsonderlik kosbare materiaal wat alleen deur vorste en howelinge gedra kon word. Daar bestaan meningsverskil oor die presiese stamverwantskap tussen die lama en die alpakkabok. Aanvanklik is gemeen dat die guanaco die voorvader was van die lama en die vikoenja die voorvader van die alpakkabok. Deur middel van eksperimente is vasgestel dat afstammelinge van die kruising tussen lamas en alpakkabokke nie steriel is nie, wat daarop dui dat hulle tot een spesie behoort.

Vroeër het albei wilde lama-spesies volop in die weste en suide van Suid-Amerika voorgekom. Buiten in die hoë berge, waar hulle tot aan die sneeugrens geleef het, het die diere ook die grasvlaktes steppe en halfwoestyne in die laagland bewoon.

In al die Suid-Amerikaanse lands word die lamas tans egter ernstig bedreig. In Argentinië word op jong guanaco-vullens jag gemaak ter wille van die vel, wat tot allerlei snuisterye verwerk word. Die meeste vullens oorleef nie eens vyf dae nie. In Ecuador word die lama nou kragtens wet beskerm. Die vikoenja word nog meer bedreig en in die meeste streke is die diersoort byna geheel en al uitgeroei.

Slegs in Peru en Bolivië word nog onderskeidelik 10 000 en 1 000 vikoenjas aangetref. Altesame 5 000 Peruaanse lamas word in ’n reservaat aangehou, en in 'n poging om die vikoenjas van uitwissing te red, word beheer uitgeoefen oor die jag. Die vikoenjawol en -velle bly egter steeds 'n gesogte artikel in die klerebedryf. Benewens die bedreiging deur jagtogte, moet die lamas met skape en ander lewende hawe meeding om voedsel en die lamas word mettertyd uit laer liggende grasvlaktes na die onherbergsame streke teruggedryf.

• Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0-908409-57-5 band

Wikimedia Commons bevat media in verband met Lama.

• Wikispecies het meer inligting verwant aan Lama (dier)
• (en) "Llama". Encyclopædia Britannica. Besoek op 21 Augustus 2019.