Maansonkalender
'n Maansonkalender of lunisolêre kalender is 'n kalender in baie kulture waarop die datum beide die maanfase en die tyd van die sonjaar aandui. As die sonjaar ’n tropiese jaar is, sal ’n maansonkalender ’n aanduiding gee van die seisoen; as dit ’n sideriese jaar is, sal die kalender die sterrebeeld voorspel waarnaby die volmaan sal voorkom.
Soos met alle kalenders wat die jaar in maande verdeel, is daar ’n bykomende vereiste dat die jaar uit ’n heelgetal maande bestaan. In hierdie geval bestaan gewone jare uit 12 maande, maar elke tweede of derde jaar is ’n embolistiese jaar, of skrikkeljaar, wat ’n 13de maand (’n embolisme of skrikkelmaand) bevat.
Voorbeelde
[wysig | wysig bron]Voorbeelde van maansonkalenders is die Hebreeuse, Djain-, Boeddhiste-, Hindoe-, Koerdiese en Bengali-kalender, sowel as die tradisionele Chinese, Tibettaanse, Japannese, Viëtnamese, Mongoolse en Koreaanse kalender (in die Oos-Asiatiese kultuursfeer), plus die antieke Hellenistiese, Coligny- en Babiloniese kalender. Ook sommige van die antieke pre-Islamitiese kalenders in Suid-Arabië het ’n lunisolêre stelsel gevolg.[1]
Die Chinese, Coligny- en Hebreeuse[2] maansonkalenders dui min of meer die tropiese jaar aan, terwyl die Boeddhistiese en Hindoe-maansonkalenders die sideriese jaar aandui. Dus gee die eerste drie ’n idee van die seisoene, terwyl die laaste twee ’n idee gee van die volmaan se posisie tussen die sterrebeelde. Die Tibettaanse kalender is deur beide die Chinese en Hindoe-kalender beïnvloed. Die Germaanse volke het ook ’n maansonkalender gebruik voor hul kerstening.
Die Islamitiese kalender is ’n maankalender, maar nie ’n maansonkalender nie, omdat datums nie verband hou met die son nie. Die burgerlike weergawe van die Juliaanse en die Gregoriaanse kalender is sonkalenders, want hul datums dui nie die maanfase aan nie – albei sluit egter ongedateerde maankalenders in waarvolgens die Christelike viering van Paasfees bereken kan word; in dié verband is albei dus maansonkalenders.
Bepaling van skrikkelmaande
[wysig | wysig bron]’n Rowwe idee van die frekwensie van die interkalêre of skrikkelmaand in alle maansonkalenders kan verkry word deur die volgende berekening, met die gebruik van benaderde lengtes van maande en jare in dae:
- Jaar: 365,25; Maand: 29,53
- 365,25/(12 × 29,53) = 1,0307
- 1/0,0307 = 32,57 gewone maande tussen skrikkelmaande
- 32,57/12 = 2,7 gewone jare tussen skrikkeljare
Die invoeging van skrikkelmaande word dikwels beheer deur die "epak", wat die verskil is tussen die maan- en sonjaar (sowat 11 dae). Die maansiklus, wat in die Hebreeuse en in die kerklike Juliaanse en Gregoriaanse kalender gebruik word, voeg elke 19 jaar sewe maande by. Die klassieke maansiklus kan gereproduseer word deur ’n aanvanklike epakwaarde van 1 toe te ken aan die laaste jaar van die siklus en dit elke jaar met 11 te vermeerder. Tussen die laaste jaar van een siklus en die eerste jaar van die volgende is die vermeerdering dus 12. Hierdie aanpassing bring mee dat die epak elke 19 jaar herhaal. Wanneer die epak hoër as 29 is, word ’n skrikkelmaand bygevoeg en 30 afgetrek. Die skrikkeljare is nommers 3, 6, 8, 11, 14, 17 en 19. Beide die Hebreeuse en Juliaanse kalender gebruik hierdie opeenvolging.
Die Boeddhistiese en Hebreeuse kalender beperk die skrikkelmaand tot ’n enkele maand van die jaar; die getal gewone maande tussen skrikkelmaande is dus gewoonlik 36, maar soms net 24. Omdat die Chinese en Hindoe-maansonkalender toelaat dat die skrikkelmaand ná of voor enige maand kan voorkom maar die ware beweging van die son gebruik, kom hul skrikkelmaande gewoonlik nie voor binne ’n paar maande van perihelion nie, wanneer die oënskynlike spoed van die son met die sonnebaan langs die vinnigste is (nou omstreeks 3 Januarie). Dit vermeerder soms die getal gewone maande tussen skrikkelmaande tot rofweg 34, terwyl dit die getal in ander gevalle tot sowat 29 kan verminder.
Met ongetelde tyd
[wysig | wysig bron]’n Alternatiewe manier om op te maak vir die feit dat ’n sonjaar nie ’n heelgetal maande bevat nie, is om ongetelde tyd in die jaar te voeg wat nie tot enige maand behoort nie. Sommige Saliese volke aan die kus het so ’n kalender gebruik. Die Chehalis het byvoorbeeld hul maanmaande begin tel vanaf die aankoms van chinooksalm wat kom broei (Oktober in die Gregoriaanse kalender). Hulle het 10 maande gehad en nie die res van die jaar getel nie, tot met die volgende salmloop.[3]
Verwysings
[wysig | wysig bron]- ↑ F.C. De Blois, "TAʾRĪKH": I.1.iv. "Pre-Islamic and agricultural calendars of the Arabian peninsula", The Encyclopaedia of Islam, 2de uitg., X:260.
- ↑ Die moderne Hebreeuse kalender volg nie die tropiese jaar presies nie omdat dit op reëls eerder as waarnemings berus. Die lengte van ’n gemiddelde Hebreeuse jaar van ~365,2468 dae val in werklikheid tussen dié van ’n tropiese jaar (~365,2422 dae) en ’n sideriese jaar (~365,2564 dae).
- ↑ Suttles, Wayne P. Musqueam Reference Grammar, UBC Press, 2004, p. 517.
Bronnelys
[wysig | wysig bron]- Dershowitz, Nachum; Reingold, Edward M. (2008), Calendrical Calculations, Cambridge: Cambridge University Press, ISBN 9780521885409
Eksterne skakels
[wysig | wysig bron]- Inleiding tot kalenders Geargiveer 13 Junie 2019 op Wayback Machine, VSA-vlootsterrewag
- Maansonkalender
- Kalenderstudies
- Model van ’n maansonkalender geskoei op waarnemings van die Maan en Son se posisie
Hierdie artikel is vertaal uit die Engelse Wikipedia
| Sleutelbegrippe | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Meting en standaarde |
| ||||||||
| |||||||||
| Menslike ervaring en gebruik van tyd | |||||||||
| Tyd in wetenskap |
| ||||||||
| Verwante onderwerpe | |||||||||
