Speelding

'n Speelding is 'n voorwerp wat kinders gebruik om mee te speel. Mense is geneig om te speel. Jong kinders speel dikwels, maar baie volwassenes geniet dit ook om te speel. Verskillende materiaal soos hout, klei, papier en plastiek word gebruik om speelgoed te maak. Baie items is ontwerp om as speelgoed te dien, maar goedere wat vir ander doeleindes vervaardig word, kan ook gebruik word.

Die ontstaan van speelgoed is prehistories; poppe wat babas, diere en soldate verteenwoordig, asook voorstelle van gereedskap wat deur volwassenes gebruik word, word maklik by argeologiese terreine gevind. Speelgoed word hoofsaaklik vir kinders gemaak.^[1] Die oudste bekende pop is vermoedelik 4 000 jaar oud.^[2]

Speelgoed is meestal 'n verkleinde weergawe van die wêreld van die volwassene (motors, vliegtuie, ensovoorts). Die soort speelgoed het 'n lang geskiedenis wat uit allerlei vondste nagespeur is. Deur onder meer die gebruik van nuwe materiale en verbeterde produksiemetodes word die werklikheid so realisties nageboots dat daar deesdae kritiek ingebring word teen die feit dat kinders se verbeelding nie meer geprikkel word nie.

Kindersielkundiges en pedagoë bepleit groter verantwoordelikheid in dié verband, deur te vra dat meer klem gelê word op die opvoedkundige aspek van speelgoed. Net soos die begrip spel, is dit moeilik om speelgoed te definieer. Dit word oor die algemeen omskryf as voorwerpe waarmee kinders speel wat 'n verkleinde weergawe van die werklikheid is.

Die omskrywing het egter slegs betrekking op byvoorbeeld kinderspeelgoed soos 'n motortjie of 'n vliegtuigie en sluit nie die miniatuurtreintjies in waarmee volwassenes hulle vermaak nie, en ook nie die normale grootte bal wat deur 'n kind rondgeskop word nie. Baie speelgoed verplaas wel die wêreld van die volwassene op 'n kleiner skaal na die kind se verwysingsveld. Uitsonderings is speelgoed soos tolle en albasters (by vaardigheidspeletjies), asook dié wat in veral die 20ste eeu onder invloed van die kindersielkunde ontstaan het.

Daar word egter algemeen aanvaar dat speelgoed die nabootsingsdrang van kinders asook hulle behoefte aan identifisering met belangrike volwassenes bevredig. Benewens die regstreekse plesier wat dit verskaf, berei speelgoed ook die kind voor in sy rol as volwassene.

Uit die gevarieerde versameling van kinderspeelgoed wat uit die vroegste tye en samelewings bewaar gebly het, is dit nie altyd duidelik of bepaalde voorwerpe wat op die oog af soos speelgoed lyk, wel vir die doel gebruik is nie. Die moontlikheid bestaan dat die voorwerpe magiese betekenisse kon gehad het en dat dit in godsdienstige rituele gebruik is om byvoorbeeld gevare te besweer. Die fluitjies en ratels wat dikwels in vroeë beskawings, soos in Mesopotamië en in die van die Indusvallei, voorgekom het, is waarskynlik vir die doel gebruik.

Klein speelgoeddiertjies (ca. 3 millennium v.C.), 'n speelgoedbedjie en -tafel van klei (ca. 2000 v.C.) en 'n beer op wieletjies (ca. 1500 v.C.) uit Mesopotamië, asook terracotta-bulletjies met knikkende koppe uit die Indusvallei is ook gevind. Baie speelgoed wat kon beweeg, het bewaar gebly, byvoorbeeld 'n groep van 4 pigmeë van ivoor met beweegbare ledemate uit 'n ou Egiptiese graf in Lisjt (12de dinastie, 1991-1786 v.C.). Ook hierdie groep was waarskynlik eerder magies-religieuse voorwerpe as speelgoed.

Baie voorbeelde van terracotta-speelgoed uit die Griekse en die Romeinse Oudheid is gevind, en sommige word in die Louvre in Parys bewaar. Vaasskilderings en fresko's uit die Grieks-Romeinse tyd het meer dikwels kinderspeletjies uitgebeeld (byvoorbeeld 'n Griekse vaasskildering van 'n klimtol) as kunswerke uit die Ou Ooste. Minder voorbeelde van speelgoed wat die volwasse wêreld naboots, het uit die Middeleeue bewaar gebly as uit die Klassieke Oudheid, en daar kan nie met sekerheid bepaal word of die silwermodelletjies van voertuie en meulens met draaibare wiele uit die tyd, wel speelgoed was nie.

Dieselfde geld vir die eerste bekende tinsoldaatjies (teen die einde van die 12de eeu) wat, hoewel dit later speelgoed geword het, oorspronklik waarskynlik gebruik is vir die beplanning van oorlogstrategie. Die pophuis het ook eers in die 19de eeu sy teenswoordige betekenis gekry en het voorheen as 'n vertoonkas vir kleinnode gedien. Europese prente en skilderye uit die 17de eeu met afbeeldings van markstalletjies vol speelgoed is 'n aanduiding dat speelgoed nie net rykmansgoed was nie, maar ook deur die gewone man bekostig kon word.

Modegiere het ook elke nou en dan ontstaan, soos byvoorbeeld in Frankryk aan die einde van die 16de eeu, toe dit byderwets was om 'n persoon se behendigheid met die sogenaamde bilboquet te beproef. Die spel het bestaan uit 'n houtballetjie wat deur middel van 'n toutjie aan 'n kokertjie verbind was. Die balletjie moes dan in die lug opgegooi en daarna in die koker gevang word.

Die speelgoedbedryf het eers in die loop van die 19e eeu ontwikkel, hoofsaaklik in die stede Neurenberg, Stuttgart en Mannheim in Duitsland (Neurenberg is vandag nog 'n belangrike speelgoedsentrum), asook in Londen, Wene en Parys.

Duitsland en Frankryk was lank die toonaangewende speelgoedvervaardigers en selfs kloostergemeenskappe soos die van Notre Dame de Liesse het hulle aan die vervaardiging van speelgoed toegewy. Sommige vervaardigers het later begin spesialiseer, onder meer in legkaarte (1760). Namate die vervaardigingstegnieke ontwikkel het, het speelgoed getrouer aan die werklikheid geword, veral nadat die kleurdruk-op-metaal-proses aan die begin van die 19e eeu ontwikkel is.

In omstreeks dieselfde tyd het die diertjies wat uit gebakte klei vervaardig en in neutrale kleure geverf is, gewilde versamelstukke geword waaruit kinders hul eie dieretuintjies kon saamstel. Ook die sogenaamde konstruksiespeelgoed was toe reeds gewild, byvoorbeeld klein bou-eenhede van metaal waarmee huisies, brûe, ensovoorts, gebou kan word.

Plastiek is een van die algemeenste materiale wat vir die maak van moderne speelgoed gebruik word omdat dit vormgewing en derhalwe 'n getroue weergawe van die werklikheid vergemaklik. Nuwe tegnologiese uitvindings, byvoorbeeld op die gebied van die elektronika, word ook dikwels in die speelgoedbedryf toegepas. Die moderne wetenskap vind deurentyd weerklank in speelgoed deur middel van gesofistikeerde artikels soos miniatuur-maanlanders en -wapenstelsels.

Dit is juis die uitermatige lewensgetrouheid wat talle besware begin uitlok het. Pedagoë, kindersielkundiges en ouers beweer dat die kind se verbeelding nie meer behoorlik geprikkel word nie en dat sy gedragsmoontlikhede beperk word vanweë die feit dat bepaalde speelartikels net op een manier gebruik kan word. Om die toestand te verbeter, bestudeer instansies soos die International Council for Children's Play (ICCP) die maatstawwe waaraan duursame en opvoedkundige speelgoed moet voldoen.

Die liggaam stel ook bepaalde veiligheidstandaarde vir speelgoed vas; verf wat vir speelgoed gebruik word, mag byvoorbeeld geen gifstowwe bevat nie, en daar mag ook geen skerp of gevaarlike onderdele (byvoorbeeld ogies van 'n pop wat ingesluk kan word) wees nie. Verskeie ander liggame doen ook navorsing in die verband en verskaf inligting oor die verantwoordelike bemarking van speelgoed.

Baie van die speelgoed waarmee die Voortrekkerkinders en ander geslagte na hulle gespeel het, was tuisgemaak. Poppe was van die eerste handelsartikels in die speelgoedbedryf, veral lappoppe en poppe met porseleinkoppe en sagte lyfies. Baie was egter ook tuisgemaak. Pophuise het uit 'n paar houtkissies met 'n gordyntjie bestaan en speelgoed vir seuns is uit sulke elementêre voorwerpe soos blikkies en leë garetolletjies gemaak.

Die tolletjies het as wiele gedien vir 'n blikmotor wat met 'n toutjie getrek is. 'n Aantal van die motortjies wat aan mekaar vasgemaak was, het as 'n treintjie gedien. Uit skoongekookte skaappote is dolosse gemaak; die lang bene het perde en koeie voorgestel en die kortes skape. Soms is die bene met tou aanmekaar vasgemaak om 'n span osse voor te stel. Ander gewilde tuisgemaakte speelgoed was draadkarre, wat volledig met draadwiele en 'n stuurstang gemaak is, asook die woer-woer, 'n gewone liniaal met 'n stuk vislyn daaraan wat in sirkelbewegings bo-oor die kop geswaai is.

• Pop

• Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409672, volume 26, bl. 80 - 82

• Kline, Stephen (1995). Out of the Garden: Toys, TV, and Children's Culture in the Age of Marketing. Verso Books. ISBN 978-1-85984-059-7.
• Walsh, Tim (2005). Timeless Toys: Classic Toys and the Playmakers Who Created Them. Andrews McMeel Publishing. ISBN 978-0-7407-5571-2.
• Wulffson, Don L. (Julie 2000). Toys!. Henry Holt and Company. ISBN 978-0-8050-6196-3.

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Speelding.
• The Toys of our Childhood, aanlyn uitstalling op Argief van die Ontario webwerf

Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik vanuit die Engelse Wikipedia vertaal.