Sambia

Republic of Zambia Republik Sambia
Wahlspruch: “One Zambia, one nation” „Ai Sambia, ai Nazion“
Amtsspraach	Änglisch
Hauptstadt	Lusaka
Staatsoberhaupt	Hakainde Hichilema
Regierigschef	Edgar Lungu
Flächi	752.614 km²
Iiwohnerzahl	14.538.640 (2013)[1]
Bevölkerigsdichti	14,9 Iiwohner pro km²
Brutto­inlands­produkt pro Iiwohner	823 US-Dollar (2006)
Human Development Index	▲ 0,561 (141.)[2]
Währig	Kwacha = 100 Ngwee
Unabhängigkeit	vu Großbritannie am 24. Oktober 1964
Nationalhimne	Lumbanyeni Zambia (Stand and sing of Zambia)
Zitzone	UTC+2
Kfz-Kennzeiche	Z
Internet-TLD	.zm
Vorwahl	+260

Sambia (Republic of Zambia, friejer Nordrhodesie) isch er Binnestaat im sidlige Afrika. Är gränzt an Angola, di Demokratisch Republik Kongo, Tansania, Malawi, Mosambik, Simbabwe, Botswana un Namibia. Dr Name chunnt vum Fluss Sambesi. Sambia isch am 24. Oktober 1964 vum Verainigte Chenigrych unabhängig wore. Im Human Development Index 2014 lyt Sambia uf Blatz 141 vu 187.^[2]

Dr grescht Dail vum Land bstoht us relativ reliefarme Hochebene zwische 1000 un 1400 Meter Hechi. Die Hochebene sin aber arg unterschidli. Im Norde stellt isch s Bangweulubassin dr Bode vun ere riisige Krater, wu im Side vu dr Hochebeni vum Copperbelt, im Weschte vum lange Luapuladal, im Norde vu dr Mporokosobärg un im Oschte vum Muchinga-Gebirg begränzt wird. An däm Gebirg lang ziet si vu Norde no Side s Luangwadal, wu im Norde vu Uuslaifer vum sidlige tansanische Hochland un im Oschte dur d Mafinga Hills begränzt wird, wu in s zäntral Hochland vu Malawi ibergehn un wu s di hegschte Landesdail het, dr Mafinga mit 2339 Meter iber em Meeresspiegel. Dr Weschte vu Sambia mit em Quellbiet vum Sambesi isch e flach Sandbiet vu dr Kalahari-Wieschti, wu no Side schlän aabegoht. Erscht an dr Sambesi-Haale git s dytligi Relifstrukture.

D Vegetation in wyte Dail vum Land sin Savanne.

Sambia het e mild tropisch Klima, wu dur d Hechelag gmäßigti Tämperature het (Chalttrope). S git drei Johreszyte:

• E chieli Druckezyt vu Mai bis Septämber mit Tämperature zwische 15 un 27 °C. In dr Monet Juni un Juli chenne d Morgetämperaturen uf 10 °C un d Nachttämperaturen uf 4,5 °C aabegehn.
• E haißi Druckezyt im Oktober un Novämber mit Tämperature zwische 24 un 32 °C.
• E haißi, schwieli Rägezyt vu Dezämber bis April mit heftige tropische Stirm. Di durschnittlige Tämperature ligen in däre Zyt zwische 27 un 38 °C. Am Dag wächsle starki Rägeschutt mit sunnigem Wätter. In e Dail Johr, zum Byschpel 2007/2008, isch s zue uugwehnli hoche Niderschleg chuu, wu Dodesopfer gforderet un d Ärne bedroht hän.^[3]

Sambia lyt uf eme iber 1000 Meter hoche Platoo, wu vu diefe Däler un Sänk umgee isch. Wäge däm git s zahllosi Wasserfäll im Land, am bekannteschte d Victoriafäll vum Sambesi. Wichtig sin au d Fäll vum Kalungwishi im Norde. Mit dr Lumangwefäll, dr Chimpepefäll, dr Kabwelumafäll, dr Kundabwikufäll un dr Mumbulumafäll het s dert e Serie, wu au no d Kapumafäll, d Lupupafäll un d Pulefäll an syne Näbeflisse derzue cheme. Au dr Luapula het mit dr Mambilimafäll un dr fascht uuzuegänglige Mambatutafäll ainzigartigi Wildwasserschnälle mit eme große Gfäll. Am Tanganjikasee gheie d Kalambofäll un d Lunzuafäll iber 200 Meter in d Diefi. Im dr Nechi lige d Sanzyefäll. Näbe däne Naturschauspiil git e au no anderi Wasserfäll wie d Senkelefäll, d Chusafäll un d Namundelafäll vum Fluss Mansha zwische Mpika un Kasama. In däre Gegnig ligen au d Chishimbafäll, d Mutinondo-Wildnisfäll un d Lwitikilafäll. Wyter sidli het s Kundalilafäll.

Sambia het vier verschideni See- un Sumpfbie. Dr Karibastausee vum Sambesi lyt im Siden S Sischtem vum Kafue mit dr Lukangasimpf, em Itezhitezhi-Stausee un em Kafuestausee bregt Zäntralsambia sidli vum Copperbelt. S Bangweulubassin mit em Bangweulusee un dr Bangweulusimpf drum ume lyt nerdli vum Copperbelt. Ganz im Norden in dr geologische Brich ligen im Riftdal dr Tanganjikasee un im Sank hinter em Bangweulublock mit dr Mporokosobärg dr Mwerusee un dr Mweru-Wantipa-See.

Sambia wir dur zwee Flusssischtem bregt: s Yyzugsbiet vum Sambesi no Siden un des vum Kongo no Norde. Beedi Yyzugsbiet gehn iber d Gränze un hän e kontinentali Bedytig. Dr Sambesi entspringt z Nordsambia un bildet d Sidgränze zue Namibia, Botswana un Simbabwe (Viktoriafäll). S Sischtem vum Sambesi dailt sich in dr Oberlauf mit dr Näbefliss Cuando, Lungwebungu, Luanginga vu Angola här, Kabompo mit em Weschtlige Lunga, Luena, Lufupa vu Oschte, un dr Mittellauf mit dr Näbefliss Kafue mit Lunga un Lusiwishi un Chongwe un un dr Luangwa mit syne Näbefliss Mansha, Lunsemfwa, Lukusashi un Mulingushi. S Dailsischtem vum Kongo z Sambia isch dr Chambeshi, wu wie nme Huffe anderi Fliss in s Bangweulu-Bassin fließt, des as Luapula verlesst un schließlig in dr Mwerusee mindet.

Sid-Luangwa-Nationalpark — Nord-Luangwa-Nationalpark — Luambe-Nationalpark — Lukusuzi-Nationalpark — Nyika — Nsumbu-Nationalpark — Mweru-Wantipa-See mit Mweru Wantipa-Nationalpark — Lusenga-Plain-Nationalpark — Bangweulusimpf — Kasanka-Nationalpark — Lavushi-Manda-Nationalpark — Isangano-Nationalpark — Kafue-Nationalpark — Lochinvar-Nationalpark — Blaui-Lagune-Nationalpark — Liuwa-Plain-Nationalpark — Wescht-Lunga-Nationalpark — Sioma-Ngweizi-Nationalpark — Mosi-oa-Tunya — Untere-Sambesi-Nationalpark

Di schwarzafrikanisch Bevelkerig vu Sambia (98,1 %) bstoht zue zu 99 % us eppe 72 bantusprochige ethnische Gruppe. 90 % vu dr Bevelkerig ghere zue acht ethnolinguistische Gruppe. Di grescht vu dr acht Gruppe sin d Bemba, wu 21 % vu dr Bevelkerig uusmache. S Volk vu dr Rotse (5,7 % vu dr Yywohner) läbt vor allem im Side. E Huffe Lyt us dr Bolitik un dr Wirtschaft sin Rotse. D Dradizion vu dr Bemba un vu dr Rotse, wu baidi urspringlig us em sideschtlige Kongobecki stamme, isch dur s Haiptlingstum bregt.^[4]

Im Side vum Land im Sambesidal läbe scho syt Johrdöusert d Tonga mit 13,6 % vu dr Gsamtbevelkerig. D Verdryybig vu däre Gruppe dur d Briten im Zug vum Karibadammböu het e starki Veränderig vu ihre dradizionälle Kultur brocht. Anderi vu dr acht greschte Ethnie sin d Nyanja-Chewa (7,4 %), d Nsenga (5,3 %), d Tumbuka (4,4 %), d Ngoni (4 %) un d Lala (3,1 %). Chlaini Minderhaite bilde no dr Volkszellig vu 2010 d Kaonde (2,9 %), d Namwanga (2,8 %), d Lunda (2,6 %), d Mambwe (2,5 %), d Luvale (2,2 %), d Lamba (2,1 %), d Ushi (1,9 %), d Lenje (1,6 %), d Bisa (1,6 %), d Mbunda (1,2 %) un d Luba. Anderi Volksgruppe mache 13,8 % uus.^[5]

Vu dr Bevelkerig vu dr Khoisan mit in dr Zwischezyt no 0,7 % Anteil läbe nume no d Twa in chlaine Gruppen im Beraich vum Bangweulusee.^[4] Dernäbe git s no (zue 1,2 %) Europäer un Inder.

Z Sambia wäre 46 Sproche gschwätzt^[6]

• D Bantusproche Aushi (100.000 Sprächer anne 2010), Bemba (3.810.000), Bwile (19.600), Chichewa (2.180.000), Chokwe (17.700), Ila (82.900), Kaonde (206.000), Kuhane (1.350), Kunda (6.760), Lala-Bisa (353.000), Lamba (201.000), Lambya (2.000), Lenje, Lozi (612.000), Luchazi (29.600), Lunda (225.000), Luvale (171.000), Luyana (2.880), Mambwe-Lungu (207.000), Mashi (18.800), Mbowe (460), Mbukushu (5.000), Mbunda (83.000), Nkoya (36.200), Nsenga (405.000), Nyamwanga (140.000), Nyiha (356.000), Nyika (5.000), Sala (23.500), Settla, Shona (12.700), Simaa (16.700), Soli (34.100), Swahili (as Verchehrssproch), Taabwa (31.600), Tonga (1.330.000), Totela (1.120), Tumbuka (366.000), Yao, Yauma (5.100)
• d Buschmann-Sproch Khwe mit 200 Sprächer.
• Derzue git s Swahili-basiert Pidgin Settla un s Zulu-basiert Pidgin Bantu, di sambisch Gebärdesproch, un Afrikaans (41.000), Änglisch (110.000) un Gujarati (12.000)

D Verfassig vum Land definiert Sambia per Verfassungsänderig 1996 as chrischtligi Nazion. D Religion mit dr meeschte Aahänger isch s Chrischtetum in e Huffe Konfessione, wu zum Dail uf uf unterschidligi Missionsorganisazione zrugggehn. No dr Volkszellig 2010 sin 75,3 % vu dr Yywohner Proteschtante (dodrunter Anglikaner, Aahänger vu dr Pfingschtbewegig un vu dr Neiaposchtolische Chilche) un 20,2 % remisch-katholisch.

Dernäbe het s dradizionälli Religione, wu si vylmol mit em Chrischtetum vermischlet hän. Bekannt isch d Religion vu dr Tumbuka mit em Vimbuza-Kult. Die Bsässehaitskult wäre z Sambia as „Mashawe“ zämegfasst.

Muslim (vor allem Sunnite) mache 0,5 % uus. S git au Bahai (rund 220.000, Stand 2005)^[7], Hindu un Buddhischte.

E Schädelfund z Kabwe („Kabwe 1“) isch Zyyg fir e friemänschligi Bsidlig um 300.000 bis 120.000 v. Chr.

Di spetere prähistorische Molereien am Kifubwa Fels bi Solwezi wären ere frieje Bsidlig dur San zuegschribe. S Sidligsbiet vu dr San isch schyns no Norde vu dr Lundaschwelle un em sidlige tansanische Hochland begränzt gsii. Ihre Chärnland isch wohl alliwyl Simbabwe gsii, d Biet nerdlig un sidlig dervu hän zue dr Randbiet ghert. Si hän vu Fricht, Nuss un Wurzle un au vu dr Jagd uf Wild gläbt. eln, Um Chrischti Geburt isch z Sambia e Population vu Jeger un Sammler verdrängt wore vu Nomade, wu intensiver gwirtschaftet hä nun wahrschyns au San gsii sin.

In dr Nechi vu Kalundu Mound bi Kalomo het mer Räscht vun ere Sidlig vu dr „Dambwa-Gruppe“ us em 9.–12. Johrhundert gfunde, dr erschte Ackerbuure in däe Region, wu d Jeger un Sammler vu dr „Kalundu-Gruppe“ assimiliert hän.

Us em 7. Johrhundert finde sich im Nordweschte vu Sambia Sidlige vu Mänsche, wu Yyse brucht hän un s Quällbiet vum Sambesi un s Biet sidlig dervu zum erschte Mol bsidlet hän. Di archeologisch Fundstätt Ingombe Ilede an dr Mindig vum Fluss Lusitu in dr Sambesi in dr Nechi vu Siavonga, im vum Karibastausee iberfluetete Dail, bietet Artefakt vu Textilie, wu allwäg vu Indie stamme, Glocke, wu z Weschtafrika gmacht wore sin, Chupferbarre, Gold, wu vermuetli z Munhumutapa gwunne woren isch, Keramik un Gschiir mit ere hechere Qualitet wie irgednaime sunscht z Sambia vor 1500. Mer vermuetet, ass es Handelsbeziehige iber Munhumutapa gee het, e Handelsachs vu Norde no Side. Ingombe Ilede het sy Bluescht zwische 1300 un 1500 ghaa. D Fundstuck sin hite im Livingstone Museum.

Um 800 sin di erschte bantusprochige Velker, allwäg Vorfahre vu dr Tonga, vum Kongobecki här in di nerdligschte Dail vu Sambia chuu. Mit däre Yywanderig het si d Nordgränze vum Sidligsbiet vu dr San no Side verschobe. Die Yywanderer sin Ackerbuure un Viihirte gsii. Kompläxi Iberlageige vu Zaichnige in Hehline im Nordoschte vu Sambia belegen, ass d Yywanderer die Hehline as Hailigtimer ibernuu hän.

Fascht glychzytig zue dr Chupfergwinnig z Munhumutapa cha mer fir d Zeit um 1000 im sambische Kansanshi dr erscht Chupferbärgböu noowyse. Mer het us däre frieje Zyt Chupferbarre gfunde, wu villicht as Währig brucht wore sin. Dr Chupferbärgböu het sy Bluescht aber erscht in dr Zyt zwisch em 16. un em 19. Johrhundert ghaa, wu dr Chupferbärgböu z Munhumutapa scho lang umme gsii isch. Quärverbindige leen si nit noowyse, nitin dr Tächnlogy un au nit in dr Sidligswys.

Ab 1000 sin di erschte Swahilihändler vum Indischen Ozean här verainzelt un sukzessiv in dr Oschte vu Sambia chuu. Ihri Handelsinträsse sin vor allem Sklave, Chupfer, Gold un Elfebai gsii. Di eltschte Handelsblätz vu dr Swahili finde sich uf sambischem Biet dert, wu s scho Vorposchten un Sidlige vu Munhumutapa gee het wie z Zumbo. Dää Handel mit dr arabisch-asiatische Region het si in däm Biet schyns vu dr Stadt Inhambane här entwicklet, lang voreb er vu Sansibar e neien un aigeständige Aalauf vu Norde här gnuu het.

Us dr Zyt um 1200 het mer uf em Batoka-Platoo z Sidsambia Gschirr gfunde, wu d Muschter druf hite no brucht wäre. Wel ähnli Gschirr - Luangwa-Tradizion gnännt - au z Nord-, z Oscht- un z Zäntralsambia, un au z Malawi un z Mosambik gfunde wore sin, wu si nume im Muschter unterschaide, nimmt mer unterschidligi Yywanderigswälle vu Bantu aa, vor allem vu Chewa un Bemba, Die Yywanderig setzt voruus, ass es s Chenigrych Baluba scho gee het.

Bi Kalomo het mer Greber us em 14. Johrhundert gfunde, wu di Dote mit Ornament us Seemuschle un exotischem Glas begrabe wore sin.

Us dr Zyt vu 1400 bis 1800 waißt mer wenig, s isch aber d Zyt vu dr hegschte Chupferprodukzion z Kansanshi gsii. S het Handelswäg an dr Indisch Ozean gee, mer waißt aber nit, wär s Chupfer dert ufgchauft het.

Ab 1450 sin di erschte Wälle vu bantusprochige Stämm un Volksgruppe im ganze Biet vum hitige Sambia gsidlet. Di grescht Zuewanderig isch in dr Zyt zwisch em spote 17. un em frieje 19. Johrhundert gsii. Zue dr erschte Yywanderigswälle hän d Chewa un d Bemba ghert, Stammesgruppe, w uni seli groß chenne gsii syy, Vermuetli sin si in chlaine Gruppe s Luapuladal ufezoge, iber s Muchinga-Gebirg un s Luangwadal aabe, wu si bi dr hitige Stadt Tete an dr Stade vum Sambesi chuu sin. In däm Biet hän si ab 1480 gsidlet. Um 1600 het s in dr Luapa-Aue am Mwerusee s Chenigrych vu dr Lunda gee.

Parallel doderzue het s ab 1600 erschti Sidlige vu Portugiese z Zumbo un z Petauke gee, wu dr arabische Handelsplätz noogange sin, unter anderem fir dr Sklavehandel. D Portugiese sin dertemol uf Händler un Herrscher gstoße, wu Swahili gschwätzt hän.

Anne 1835 isch im Zug vu dr Mfecane-Krisezyt z Sidafrika e Sidligswälle vu dr sidafrikanische Nguni vu Sidoschte här in dr Oschte vu Sambia chuu, in d Dedza-Bärg un s Hochland vu dr Viphya Mountains. No ihne sin ab 1838 vu Side här d Kololo in d Barotseebeni im Wschte vu Sambia chuu, wu dert s Chenigrych vu Lozi grindet hän.

D San sin um die Zyt scho in Siden abdrängt gsii, in d Richtig vum Oberlauf vum Sambesi, un hän sekundäri Läbeswys as Jeger un Sammler aagnuu.

Anne 1851 isch dr David Livingstone zum erschte Mol in s hitig Biet vu Sambia chuu, 1855 het er as erschte Europäer d Victoria-Fäll gsääne un 1873 d Bangweulusimpf.

Im Johr 1888 het dr Brit Cecil Rhodes Schirfrächt vu lokale Herrscher z Sambia gchauft. 1890 isch Sambia Dail vu Rhodesie wore, wu noch em Rhodes gnännt woren isch. S britisch Inträssi fir s Land isch vor allem vu dr gfundene Raustoff här chuu, vor allem vum Chupfererz. E großi kolonialbolitischi Konkerränz mit Portugal, Belgie, Frankrych oder Dytschland het s nit gee.

1902 sich dr erscht Chupferbärgböu z Luanshya in Bedrib gnuu wore. Derno het erscht elangsami, ab dr 1930er Johr e schnälli Ufschließig vum Copperbelt mit ere Infrastruktur gee. Scho 1909 isch d Yysebahnstrecki vu Livingstone uf Ndola fertigböue wore. S Biet het e starki Aigedinamik entwicklet, unter anderem au wel di gäche Haale im Sambesi-Dal e geografischi Barriere gsii sin, wun ere bolitische Ainhait vu Rhodesie entgege gstande sin. 1923 isch s hitig Sambia unter britischem Protektorat zue „Nordrhodesie“ un dodermit aigeständig wore. D Ufschließig vum Copperbelt syt aafangs 1930er Johr mit em Ufschwung vu dr Chupferferderig het jetz in großem Umfang zuegnuu.

1918 het s e Pandemy vu dr Spanische Grippe gee, wu ne Huffe Dodesopfer gforderet het.

Anne 1918 isch di dytsch oschtafrikanisch Kolonialdruppe („Schutzdruppe“) unter em Gäneralmajor Paul von Lettow-Vorbeck militerisch us em domolige Dytsch-Oschtafrika in dr Nordoschte vu Sambia abdrängt wore un het dert im Rame vum Waffestillstand am Änd vum Erschte Wältchrieg kapituliert. Im Ibrige het s z Sambia wenig Ussenandersetzige zwische Europäer im Biet vu Sambia gee.

D Konfrontazion zwische dr Briten un dr Schwarzafrikaner het aber allmee zuegnuu. Anne 1930 het s dr erscht Straik vu dr Bärgarbaiter gee, wu aafangs kai Gwerkschafte hän derfe grinde, derfir aber Wohlfahrtsorganisazione. Anderi Straik het s 1940 un 1956 gee. Wel si d Briten au z Sambia allno as Herre gfielt hä nun au neso ufdrätte sin, hän si ihre Arbaiter gwissi Rächtzuegstande, aber nie Glychhait. Dr Gegesatz zwische dr schwarzafrikanische Arbaiter un dr britische Herre het au waidli ne klassekämpferischi Dimension iberchuu.

Anne 1946 isch d Federation of African Welfare Societies grindet wore, di erscht „vorbolitisch“ Bartei vu dr Bantu, wu us dr Arbaiterbewegig firigangen isch un fir glychi Rächt kämpft het. Im Johr 1958 hän 70.000 Wyssi im Copperbelt gläbt un hän di bantusprochige Velker bolitisch, wirtschaftli, sozial un kulturäll dominiert. S het extremi Gegesätz gee zwische dr Läbeswys vu dr Europäer, wu allmee vu dr Apartheid-Bolitik vu Sidafrika beyyflusst wore sin, un dr schwarzafrikanische Derfer un Bärgböusidlige. Di lescht Epidemy vu dr Schwarze Blootere 1963/64 het di nit gimpfte Schwarzafrikaner droffe, nit d Brite.

Dr Zweet Wältchrieg het derno s Änd vum Kolonialismus brocht. S het zwar no ne Reorganisazion vu dr Kolonie gee, was aber nimi lang aaghalte het. Anne 1953 isch Nordrhodesie Dail vu dr Zäntralafrikanische Federazion wore, zäme mit Sidrhodesie (hite Simbabwe) un Njassaland (hite Malawi). Die drei Länder hän bolitisch un wirtschaftli nyt mitenander z due ghaa, ußer ass si britisch Kolonialbiet gsii sin. Z Nordrhodesie isch wirtschaftli ganz vum Chupferbärgböu bregt gsii, Sidrhodesie vu britische Sidler un Njassaland vun ere Plantaschewirtschaft. Anderi wirtschaftligi Impuls het s z Sambia in dr Zyt vu dr Kolonialzyt nit gee. S Chupfer het schnäll Gäld brocht, dodervu isch aber vyl weniger im Land blibe wie in dr baide andere Länder us däne ihre wirtschaftlige Schwärpinkt.

Am 24. Oktober 1964 isch Sambia unter dr Bresidäntschaft vum Kenneth Kaunda unabhängig vu Großbritannie wore, isch aber Mitglid vum Commonwealth blibe. No im britische Protektorat Nordrhodesie het dr Kenneth D. Kaunda 1964 mit dr United National Independence Party (UNIP) d Regierigsmacht gwunnen un het d Unabhängigkait duregsetzt. Drei Persone hän dr Gaischt vu däre Zyt bstimmt: dr Kenneth Kaunda, dr Simon Kapwepwe un d Alice Lenshina. Alli drei sin us em Bezirk Chinsali chuu, hän zerscht zämegstrite un derno gegenenander kämpft. Dr Kaunda het s Prinzip vu dr wirtschaftlige Monostruktur furtgfiert un het d Aasidlig in dr Balligsryym an dr Yysebahnstrecki gferderet. Fir d Buuren uf em Land het er kai Perspektiv chennen entwickle. Des isch eso lang guet gange, wie dr Chupferbryys uf em Wältmärt hoch gsii isch un d Exporthäfen uffe gsii sin. Wu Rhodesie anne 1965 d Gränze zue Sambia zuegmacht het, wel s Land vu dr Verainz Nazione mit Sankzione gstroft woren isch no dr Revolte vu dr wysse Großbuure gege Großbritannie, isch d Benguelabahn fir Sambia dr ainzig Zuegang zum Meer gsii, was dur dr Burgerchrieg z Angola als uusicherer woren isch.

Anne 1964 isch d University of Zambia z Lusaka grindet wore, wu uf s Rhodes-Livingstone Institute of Social Research zrugggoht, wu in ganz Zäntralafrika ethnosoziologisch gforscht het. Ab 1965 het Sambia allmee bolitischi schwarzafrikanischi revoluzioneri Organisazionen in Nochberländer unterstitzt wie d Union for the Total Liberation of Angola (UNITA), d Zimbabwe African Peoples' Union (ZAPU), dr African National Congress of South Africa (ANC) un d South-West Africa People’s Organisation (SWAPO). Derno het d Regierig d Macht in dr Wirtschaft ibernuu. Ab 1969 het di sambisch Regierig 51-Brozänt-Meehaiten an dr Chupferbärgwärch un –hitte ghaa. Di Wysse in dr Verealtig sin dur Schwarzafrikaner uusduscht wore. E groß Lascht sin aber Korrupzion un Inkompetänz in Verwaltig un Bedrib blibe.

Anne 1972 sin alli bolitische Barteien ußer dr UNIP vum Kaunda verbote wore, un 1973 het dr Kaunda no Uurueje verchindet, ass Sambia ab jetz en Ainbarteiestaat sei. Wu ab 1975 dr Chupferbryys uf em ältmärt all mee aabegange isch, isch d Wirtschaft an Bode gange, s BIP isch syterhär um 30 Brozänt gheit. D Regierig het Schulden ufgnuu, het d Nahrigssubvänzione gchirzt. D Versorgig un d Infrastruktur sin all schlächter wore. Au d TAZARA-Yysebahnlinie zum tansanische Daressalam, wu 1976 mit Finanzierig un tächnischer Hilf vu China böue woren isch, het fir d Wirtschaft kai Uuswäg brocht, wel 1978 d Benguelabahn fir langi Zyt zämebroche isch. D Buuren uf em Land sin nit wie im Nochberland Malawi unterstitzt wore. Endemisch het s Cholera un Typhus gee un anne 1984 isch dr erscht AIDS-Fall im Land ufdrätte.

Anne 1990 het dr Kaunda no massivem innebolitischem Druck un em Druck vu dr internationale Geberländer di erscht demokratisch Mehbarteiewahl syt dr Unabhängigkait zuegloo. Noch ere Verfassigsänderig isch 1991 isch dr Frederick Chiluba zum Bresidänt gwehlt wore, syni Bartei, di neigrindet Movement for Multiparty Democracy (MMD), het d Regierig ibernuu.

Anne 1995 isch d Pro-Chopf-Verschuldig vu Sambia aini vu dr hegschten in dr Wält gsii. Am 2. Jänner 2002 isch in ere umstrittene Wahl, wu vu EU-Beobachter chaotisch un nit fair gnännt woren isch, dr Levy Mwanawasa Bresidänt wore. Är isch aber 19. Augschte 2008 im Amt gstorbe, dr Vizebresidänt Rupiah Banda het s Amt kommissarisch ibernuu un isch bi dr negschte Wahlederno zum nie Bresidänt gwehlt wore. Anne 2011 isch dr Michael Sata (Patriotic Front, PF) zum Bresidänt gwehlt wore, isch aber am 28. Oktober 2014 im Amt gstorbe. Kommissarisch het dr Vizebresidänt Guy Scott s Amt ibernuu. Im Jänner 2015 het dr Edgar Lungu (PF) d Wahle gwunne. Vizebresidänti isch mit dr Inonge Wina zum erschte Mol e Frau wore.

Dr Staat glidert sich in zeh Provinze, wu wider in Bezirk unterdail sin. Di jingscht Provinz isch di 2011 gschaffe Provinz Muchinga.

• Thomas Kiefer;: Die britischen Kolonien Kenia, Nord- und Südrhodesien in der Entkolonialisierung 1945 - 1965. Politische Strukturen von Siedlergesellschaften in der Krise. Berlin/Münster 2012. Zugl.: Saarbrücken, Univ., Diss., 2012
• Nguyen Cao Thanh: Sambia in der 3. Republik. Demokratische Transition und wirtschaftliche Liberalisierung von 1991 bis 2008. Berlin, Humboldt-Univ., Diss., 2013

 Commons: Sambia – Sammlig vo Multimediadateie

• Offizielli Siite vo der Regierig vo der Republik Sambia
• Fifth National Development Plan 2006-2010
• Sambia im CIA World Fact Book
• Nochrichte uf Änglisch
• Ardikel zur wirtschaftliche und soziale Lag z Sambia
• FAO: Ernährigslag z Sambia 2005
• Wasserfäll z Sambia

1. ↑ Schetzig vu dr Wältbank Mitti 2013, abgreufen am 10. Juni 2015
2. ↑ ^{2,0 2,1} Human Development Report Office: Zambia – Country Profile: Human Development Indicators (Memento vom 31. März 2016 im Internet Archive), abgruefen am 24. Oktober 2014
3. ↑ Zambia declares floods 'disaster'. In: news.bbc.co.uk. 18. Januar 2008, abgruefen am 28. Februar 2015. 
4. ↑ ^{4,0 4,1} Meyers Großes Länderlexikon. Meyers Lexikonverlag, Mannheim 2004. 
5. ↑ Zambia. The World Factbook, abgruefen am 10. Februar 2015. 
6. ↑ Ethnologue: Zambia
7. ↑ Lischt vu dr Bahai-Aahänger 2005 (Memento vom 14. April 2010 im Internet Archive), abgruefen am 2. Augschte 2015

Schdaate in Afrika Ägypte1 | Algerie | Angola | Äquatorialguinea | Äthiopie | Benin | Botsuana | Burkina Faso | Burundi | Dschibuti | Elfebeichüschte | Eritrea | Gabun | Gambia | Ghana | Guinea | Guinea-Bissau | Kamerun | Kap Verde | Kenia | Komore | Kongo (Dem. Rep.) | Kongo (Rep.) | Lesotho | Liberia | Libye | Madagaskar | Malawi | Mali | Marokko | Mauretanie | Mauritius | Mosambik | Namibia | Niger | Nigeria | Ruanda | Sambia | São Tomé und Príncipe | Senegal | Seychelle | Sierra Leone | Simbabwe | Somalia | Südafrika | Sudan | Südsudan | Swasiland | Tansania | Togo | Tschad | Tunesie | Uganda | Zentralafrikanischi Republik Anderi Gebiet:  Ceuta | Îles Éparses | Kanarischi Insle | Madeira | Mayotte | Melilla | Réunion | St. Helena | Weschtsahara 1 Lit zum Deil au in Asie.

Mitgliidschdaate vo der Afrikanische Union (AU) Ägypte | Algerie | Angola | Äquatorialguinea | Äthiopie | Benin | Botswana | Burkina Faso | Burundi | Dschibuti | Elfebeichüschte | Eritrea | Gabun | Gambia | Ghana | Guinea | Guinea-Bissau | Kamerun | Kap Verde | Kenia | Komore | Kongo, Demokratischi Republik | Kongo, Republik | Lesotho | Liberia | Libye | Madagaskar | Malawi | Mali | Marokko | Mauretanie | Mauritius | Mosambik | Namibia | Niger | Nigeria | Ruanda | Sambia | São Tomé und Príncipe | Senegal | Seychelle | Sierra Leone | Simbabwe | Somalia | Südafrika | Sudan | Südsudan | Swasiland | Tansania | Togo | Tschad | Tunesie | Uganda | Zentralafrikanischi Republik Anderi Gebiet: Demokratischi Arabischi Republik Sahara |

Mitgliidschtaate vum Commonwealth of Nations Antigua un Barbuda | Auschtralie | Bahamas | Bangladesch | Barbados | Belize | Botsuana | Brunei | Dominica | Fidschi | Gambia | Ghana | Grenada | Guyana | Indie | Jamaika | Kamerun | Kanada | Kenia | Kiribati | Lesotho | Malawi | Malaysia | Maledive | Malta | Mauritius | Mosambik | Namibia | Nauru | Neijseelônd | Nigeria | Pakistan | Papua-Neuguinea | Ruanda | Salomone | Sambia | Samoa | Seychelle | Sierra Leone | Singapur | Sri Lanka | St. Kitts un Nevis | St. Lucia | St. Vincent un d Grenadine | Sydafrika | Swasiland | Tansania | Tonga | Trinidad un Tobago | Tuvalu | Uganda | Vanuatu | Vereinigts Kinigrich | Zypre

Koordinate: 8°-18° S, 22°-34° O