Captura fluvial

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

Se diz captura fluvial a un fenomeno hidrografico en lo que a erosión remontant d'un río puet ubrir una breca en o cauz d'atro río (d'alto u baixo perpendicular a lo primero) capturando las suyas auguas y deixando-lo escabezau, sin de caudal. Lo cauz resultant prene una cheometría tipica de codo de captura.

Encara que a captura ye una consecuencia natural y directa d'a erosión remontant, os procesos que la pueden facilitar son:

• Movimientos tectonicos a lo largo de fallas.
• Erosión
  • Erosión remontant d'un río sobre un d'atro
  • Erosión lateral en meandros.
  • Karst. Un karst sotorrano puet fer que as auguas d'a cuenca mes alta vaigan cuasi totas t'a mes baixa.
• Presas naturals creyadas por eslices u por abances d'as luengas d'as cheleras.

Ye un proceso que esdevién en periodos de tiempo curtos, de l'orden de decenas u centenars de mils d'anyadas.

• En os Andes tamién s'observa prou bien como a cuenca pacifica se fa mes gran a costa d'a cuenca atlantica, y fa que i haiga problemas politicos entre Archentina y Chile, que facioron en o pasau una muga coincidindo con a divisoria d'auguas o muga de vesant.
• Tamién bel afluent d'o río Gangas fan una mayor erosión remontant que os afluents d'o río Bramaputra, y d'esta traza en uns cuantos millons d'anyadas i habra muitas capturas fluvials en un Himalaya mes baixo.
• Alemanya bi ha casos pareixius como o sumidero d'o Danubio.
• En o marco d'o neocatastrofismo en cheolochía agora s'interpreta que as auguas d'a cuenca alta d'o río Nilo, (que anteriorment desauguaban en o río Niger pasando por l'actual Laco Chad), empecipioron a desauguar ta o Mediterranio cuan en a Crisi Mesiniana cuasi se secó y bel río y rambla local augmentó o suyo poder d'erosión remontant por tener un nivel de base mes baixo.

En a Peninsula Iberica bi ha conoixencia de muitos casos de capturas fluvials, estando intresants os casos de l'Alberche, o Xúcar y o Ter.

Como eixemplo de captura fluvial en o contexto de karstificación d'os Pireneus, en tenemos un buen eixemplo en o Forau d'es Aigualluts, por on cuela cuasi tota l'augua d'a parte alta d'o río Esera y torna a salir en os Güells de Joeu en l'artiga de Lin, (Val d'Arán, en a cuenca d'o río Garona). Con o tiempo se fará un tunel natural como agora en Zugarramurdi pero mes gran, y con o tiempo a Val de Benás fará parte d'a cuenca d'o río Garona.

• Ye un caso bien conoixiu como a cuenca d'o río Xalón (afluent d'Ebro) se fa mes gran a costa d'as cuencas d'o ríos Tacho^[1] y Duero^[2].
• Un río Queiles mes chicot que actual se fació mes luengo por erosión remontant y capturó a suya cuenca alta con as suyas fuents que d'antes desauguaban ta La Uecha^[2].
• Manimenos La Uerba capturó por erosión remontant una part de la compleganza de Xalón plana y plena de sedimentos terciarios d'a Cuenca de Calatayú y Mont-albán^[3].
• A cuenca d'o río Piedra creixe a costa d'a cuenca endorreica de Gallocanta, estando las foces de Torralba lo escenario a on se produció una captura fluvial pasada. La cuenca de Gallocanta tamién sufre un proceso de captura fluvial port part d'a cuenca de Xiloca en o sector sudeste.^[4]
• I ha habiu un caso de captura fluvial entre as cuencas altas d'o río Algars y os ríos Ulldemó y Matarranya. Un río Algars menos luengo pero con mes poder erosivo capturó as suyas fuents actuals, que d'antes desauguaban ta o Matarranya en Beceit por o curso baixo de l'Ulldemó.
• Tamién como en o marco d'o neocatastrofismo como s'ha dito d'o río Nilo, por a conoixencia d'a Crisi Mesiniense, en a que cuasi se secó a Mar Mediterrania, agora se puet leyer atra interpretación d'a evolucion d'a cuenca d'Ebro en publicacions no especializadas. Seguntes esta nueva interpretación l'antiga cuenca sedimentaria que i heba en l'actual depresión d'Ebro empecipió a desauguar enta o Mediterranio precisament en ixe piso d'o Plioceno, cuan por baixar o livel d'a mar augmentó a enerchía d'os ríos y ramblas d'a vesant mediterrania y a suya erosión remontant, capturando a la fin a cuenca d'Ebro, que empecipió a vuidar-se. Tradicionalment siempre s'ha interpretau que ixe proceso d'apertura t'o Mediterranio se produció por causas tectonicas en o marco d'a formación de cuencas succesoras y fallas dimpués d'a orochenia alpina.
• No ye seguro, pero la forma de "codo de captura" que prene lo río Guadalop en Aliaga ("val tuerta" en arabe) fa pensar que fa millons d'anyadas lo río Guadalop capturase por l'este parte de la cuenca alta de lo río Martín.

Toda a cuenca d'o río Guadalaviar amuestra sinyals d'anomalía producto de complexos procesos de captura fluvial^[5].

A fuesa de Teruel yera inicialment endorreica u verchent enta lo río Cabriuel. O fundimiento d'o Golfo de Valencia activó a erosión regresiva d'os ríos d'a versant mediterrania y a zaguers d'o Terciario un d'estos ríos dobló a cuenca por un proceso de captura fluvial d'a fuesa de Teruel en a redolada de Santa Cruz de Moya.^[5]

O feito que a fuesa de Teruel fuese plena de rocas sedimentarias tobas facilitó o encaixamiento y a erosión regresiva d'este río y os afluents suyos, producindo-se mes tarde a captura fluvial de l'actual curso alto d'o Guadalaviar en a Serranía d'Albarracín, que enantes debeba de desauguar enta Xiloca^[5].

• (es) Jorge Hermosilla Pla (dir.):Los regadíos históricos del Alto Turia turolense. Generalitat Valenciana, Conselleria de Cultura, Educació i Esport, Universidad de Valencia, 2008. ISBN 978-84-370-7316-3.