Castalla

Castalla
Alministración
País	España
Autonomía	Comunidá Valenciana
Provincia	provincia d'Alacant
Comarques	Hoya de Alcoy (es)
Tipu d'entidá	conceyu d'España
Alcalde de Castalla (es)	Juan Antonio Candela Rico
Nome oficial	Castalla (ca)[1]
Nome llocal	Castalla (ca)[2]
Códigu postal	03420
Xeografía
Coordenaes	38°35′48″N 0°40′15″W / 38.596666666667°N 0.67083333333333°O / 38.596666666667; -0.67083333333333
Castalla Castalla (España)
Superficie	114.6 km²
Altitú	675 m
Llenda con	Agost, Biar, Ibi, Onil, Petrel (es) , Sax (es) , Tibi, Xixona, Famorca y Beniardà
Demografía
Población	11 365 hab. (2023) - 5149 homes (2019) - 4975 muyeres (2019)
Porcentaxe	100% de Hoya de Alcoy (es)
Densidá	99,17 hab/km²
Más información
Estaya horaria	UTC+01:00
castalla.org

Castalla ye un conceyu de la Comunidá Valenciana, España. Asitiáu nel interior de la provincia d'Alicante, na comarca de la Hoya de Castalla. Ye la capital de la subcomarca histórica de la Hoya de Castalla (en valencianu, Foia de Castalla) y cuenta con 9.994 habitantes (INE 2015).

El castiellu de Castalla atópase sobre una llomba qu'apodera tol valle y la llocalidá atopar al so alredor, nes faldes de la llomba, a 680 metros sobre'l nivel del mar. La Hoya de Castalla, que la so capital histórica ye Castalla, ye un anchu valle en forma de T empobináu escontra'l sureste y encajonado ente diverses formaciones montascoses. Castalla ocupa la parte oeste y suroeste de la Hoya na cual se enclavan sierres como'l Maigmó (1296 m) Catí, (1260 m) o Argenya (1230 m). El clima de la zona puédese enclavar dientro d'un clima mediterraneu de monte mediu. La temperatura medio añal ta alredor de los 13 graos. Les agües nun son abondoses, alredor de 400mm añales, magar los macizos montascosos favorecen la formación de nubosidad y de precipitaciones locales, aumentando éstes cola altitú. Les nevaes son frecuentes nos díes ivernizos de los meses de xineru y febreru.

Comunicar con Alicante y Valencia pela autovía A-7.

Llocalidaes estremeres

	Norte: Onil, Biar
Oeste: Sax, Petrel	Castalla	Este: Ibi, Tibi, Xixona
	Sur: Tibi, Agost

Nel castiellu atopáronse asentamientos del Neolíticu, la Edá del Bronce, ibéricos, romanos (que la llamaron "Capa Alta", fortaleza alta) y árabes; históricamente, el castiellu constituyó'l nucleu principal en redol al cual díbense apigurando les viviendes de la ciudá amullarada.

Xaime I d'Aragón tomó'l castiellu a los árabes tres la conquista de Biar ya integrar nel Reinu de Valencia; según el tratáu d'Almizra (1244), Castalla atópase en zona fronteriza con Castiella. Por esto mesmu, empecipióse la reconstrucción del castiellu y consagróse la primer ilesia nel llugar onde s'atopa l'actual Ermita del Sangre.

Dende la so conquista, Castalla foi axudicada como propiedá señorial a. Nel añu 1336, el rei Pedru IV d'Aragón convertir en propiedá de la Corona. Nel añu 1362 foi creada la baronía de Castalla, que foi donada a Don Ramón de Vilanova. El castiellu foi heredáu nel añu 1729 pol marqués de Dos Aguas, hasta que nel añu 1989 pasó a ser de propiedá municipal.

Mientres la Guerra de Socesión, Castalla y tola contorna tomaron partíu pol bandu borbónicu, y frutu d'ello foi que, terminada la guerra, Felipe V concediéra-y una serie de privilexos y el títulu de "Bien Noble, Fiel y Lleal".

Mientres la Guerra d'Independencia, tuvieron llugar en Castalla dos importantes aiciones militares. La Primer Batalla de Castalla, que tuvo llugar en 1812, foi una gran derrota pal exércitu español, y provocó la conquista de la ciudá per parte del exércitu francés. Sicasí, la segunda batalla, que tuvo llugar el 13 d'abril de 1813, foi un gran trunfu pal bandu español al ganar a les tropes franceses del xeneral Suchet.

En 1890, la reina rexente María Cristina dio-y a la villa de Castalla el títulu de Ciudá.

Castalla cuenta con 10.573 habitantes (INE 2012).

Evolución demográfica de Castalla[3]
	1857	1887	1900	1910	1920	1930	1940	1950	1960	1970	1981	1991	2001	2006	2007	2008	2009	2012
Población	2.944	4.127	4.285	4.308	4.113	3.972	4.202	4.514	4.102	5.799	6.594	7.205	7.735	9.331	9.673	10.021	10.327	10.573

Según el censu del añu 2007, el 14,5% de la población de Castalla ye de nacionalidá estranxera, principalmente proveniente del Reinu Xuníu y d'Ecuador.^[4]

La economía de Castalla basar na industria del xuguete (como les sos vecines Onil y Ibi), de los material de construcción materiales de construcción, del mueble y de la metalurxa en fríu, amás de la agricultura (almendrales, olivares, viñes), actividá tradicional qu'ocupa gran parte del términu. Tamién ye interesante l'apueste que se ta faciendo pol turismu rural y la reconocencia a la so gastronomía (la ruta del gazpachu y los xelaos de "Ca Pana" comíos en tola "Foia de Castalla").

Castalla, non solamente destaca poles sos empreses, sinón que'l comerciu tamién ye una actividá importante al pueblu. Na llocalidá anguaño hai 314 comercios abiertos. Estos podemos clasificalos en dos tipos: los comercios mayoristas, que son unos 69, y los comercios minoristes, que son unos 245. Dientro de los comercios rellacionaos cola alimentación, destaquen los 28 establecimientos dedicaos al trabayu del pan, la bolleria, pastelería y confitería. Per otru llau, de los comercios que nun tienen nada que ver cola alimentación destacamos los 38 rellacionaos col equipaxe de la vivienda, bricolaxe, construcción, saneamientu, etc., En Castalla, esiste una agrupación de distintos comercios que se denomina "Comerç de Castalla". Esti conxuntu d'empreses en festividaes típiques del pueblu como ye por casu la feria de San Isidro, xúnense y ufierten la meyor representación de los sos productos.

La llocalidá cunta con un total de 400 empreses, englobando tolos sectores (industria, hostelería, etc.) . Dientro d'estos sectores atopamos como exemplos más significativos les empreses rellacionaes cola fabricación de plásticos, que suman unes 28, con un total de 308 trabayadores nesti sector. Los que tán rellacionaes na construcción suman unes 30 empreses, con un total de 250 trabayadores arrexuntaos nesti sector. A lo último, el sector más destacáu de la población ye'l rellacionáu na fabricación de muebles, que cunta con 34 empreses y unos 513 trabayadores. El polígonu industrial de Castalla consta de dos partes, una d'elles tien una superficie total de 239.363 metros cuadraos, la otra ocupa un total de 416.938 metros cuadraos, entós, el conxuntu de superficie ocupada por polígonu industrial tien un total de 656.301 metros cuadraos, que correspuende al 0.57% de superficie total del términu de Castalla.

Castalla carauterizar pola so estensión en tierres y paraxes naturales, siendo estos la gran mayoría de superficie total qu'ocupa'l términu. El 100% del territoriu de Castalla ta estremáu ente una superficie urbana y una rústica. La primera d'éstes solamente ocupa'l 2'64%, con unes 303 ha, ente que la superficie rústica ocupa un 97'4%, con unes 11.161 ha, d'esti porcentaxe la superficie utilizada pa l'agricultura ye de 91'81%. L'agricultura de Castalla carauterizar pola so diversidá de cultivos y plantíos. Destaquen los cultivos herbales con un total de 526 ha dedicaes a este. La superficie mayoritaria y con más actividá agrícola ye la de los cultivos maderizos, esto ye, olivares y almendrales principalmente, toos ellos ocupen un total de 2.134 ha de superficie agrícola. D'ente los cultivos herbales destaquen les 199 ha dedicaes a cultivos de ceberes en granu, les 16 ha dedicaes al cultivu industrial y les 92 ha de güerta. La gran mayoría de los llabradores de Castalla formen parte d'asociaciones agrícoles, onde se xestiona'l cultivu y los productos llograos de los terrenes.

• El castiellu, construyíu ente los sieglos XI y XVI. Anguaño atópase restauráu. Del castiellu cabo destacar la enorme mole que forma la llamada "Torre Grossa" o Torre del Homenaxe caltenida de forma aceptable. Del patiu d'armes destaquen la so gran estensión, restos de muralles almenadas, cuerpu de guardia, etc. Con tou, lo más espectacular debió de ser tol conxuntu llamáu "Palau". Este contién edificios que van dende'l sieglu XIII hasta'l sieglu XV d'ente los cualos destaca la llamada "Torre Prima" y l'enorme sala abovedada rectangular.

• Cascu Antiguu. Conxuntu d'interés arquiteutónicu artísticu que formen les sos cais y plazoletas, destacando d'ente elles el Carrer de les Tronetes que ta xunto a la ilesia y ye una de les cais más típiques de Castalla coles sos cases blanques y pisu empedrado, por ella podemos empezar el nuesu itinerariu pa visitar el cascu antiguu. Tamién la Cai Mayor ye un conxuntu de cases blasonadas qu'al pie de la plaza del Conceyu caltienen la esencia histórica del pasáu señorial d'esta ciudá, perviviendo dalgunes de que la so construcción remontar a los sieglos XVII, XVIII y XIX

• Ermita del Sangre: edificiu relixosu d'estilu góticu primitivu, de la segunda metá del sieglu XIII. Consta d'una única nave central formada por enormes arcos ojivales, formeros y capiyes llaterales emplazadas ente contrafuertes. El techu ye de artesonado. Foi la ilesia de Castalla hasta'l sieglu XVI, cuando se construyó l'actual ilesia y pasó a ser sede de la Cofradería del Sangre y depositaria de la imaxe de la Nuesa Señora de la Soledá Virxe de la Soledá, patrona de la llocalidá.

• Ilesia de l'Asunción: terminar de construyir en 1572. Ye d'estilu góticu valencianu, con una única y enorme bóveda central.

• Conceyu: Ye un edificiu d'estilu renacentista, coles carauterístiques propies de les construcciones civiles de la dómina en Valencia: fachada de piedra de sillería, planta baxa con tres arcos de mediu puntu que sirvíen de Rula, planta cimera con diez ventanes d'arcu de mediu puntu, etc. La cronoloxía de la so construcción hai qu'asitiala a mediaos del sieglu XVII.
• Conventu de los Franciscos Mínimos: construyíu n'estilu Neoclásicu, construyir ente mediaos del sieglu XVIII y 1810.

Les fiestes mayores son les fiestes de Moros y Cristianos, que se celebren del 1 al 4 de setiembre n'honor a la Virxe de la Soledá, la patrona de la llocalidá.

Nelles participen 7 comparses, cuatro del bandu cristianu y trés del bandu moru. Per parte del bandu cristianu tán los Marineros, los Maseros, los Pirates y los Cristianos. Per parte del bandu moru tán los Moros Nuevos (Moros mariellos), Los Moros Vieyos (Moros Azules) y los Mudéxares (Moros Verdes).

El calendariu festivu de Castalla ye ampliu ya interesante; a destacar les fogueres de San Francisco, San Isidro (15 de mayu) y la so feria, el Bouet de la Sang el 5 de xunetu, San Jaime'l 25 de xunetu y del 14 al 17 d'agostu, La Vaca, n'honor de San Roque.

El platu típicu de Castalla ye'l gazpachu sensatu, variedá del gazpachu manchegu (vease: Gazpachos), realizáu con tortas ácimes esmigayaes, cogordes, cascoxos, carnes de pollu y coneyu y tomate y cebolla sofritos, que s'arramen sobre una torta de lleldu cocíu.

Destaca tamién la repostería típica, sobremanera, polos sequillos, los 'rotllets bollits', les 'tonyes' y los 'pastissets' de boniato.

Alcaldes dende les eleiciones de 1979

Llexislatura	Nome	Partíu
1979-1983	Vicente Berbegal Pérez	UCD
1983-1987	José Vicente Ripoll González	PSPV-PSOE
1987-1991	Juan Rico Rico	PP
1991-1995	Juan Rico Rico	PP
1995-1999	Juan Rico Rico	PP
1999-2003	Juan Rico Rico	PP
2003-2007	Juan Rico Rico	PP
2007-2011	José Luis Prats Hernández	PP
2011-2015	Maite Gimeno Piña Juan Antonio Candela Rico	PSPV-PSOE (moción de censura) PP
2015-2019	Antonio Bernabeu Bernabeu	C's
2019-2023	n/d	n/d
2023-	n/d	n/d

• Tomás Serrano, humanista del sieglu XVIII.
• Enric Valor: Ye una de les más insignes figures de les lletres catalanes del sieglu XX.

• Castiellu de Castalla
• Xorret de Catí
• Ruta de los Castiellos del Vinalopó

• Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Castalla.

• Conceyu de Castalla
• Diari de Castalla
• Escaparatedigital

• Agrupación de Comparses de moros y cristianos

• Índiz estadísticu del conceyu de Castalla. Unidá de Documentación de la Diputación d'Alicante
• Esti artículu incorpora material procedente de la páxina web de la Federació Valenciana de Municipis y Províncies, que per aciu d'una autorización permitió agregar conteníu ya imáxenes y espublizalos baxo llicencia GFDL.