Reinu lombardu

Reinu lombardu (de 568 a 774) →
estáu desapaecíu
Alministración
Nome oficial	Regnum Langobardorum (la)
Capital	Pavía
Forma de gobiernu	monarquía eleutiva
Llingües oficiales	llatín
Xeografía
Economía
Moneda	Tremís (es)

El Reinu lombardu o Reinu de los lombardos (en llatín: Regnum Langobardorum) foi la entidá estatal constituyida na Italia de los lombardos ente 568-569 (invasión d'Italia) y 774 (cayida del reinu cola llegada de los francos de Carlomagno), cola so capital Pavía. El control efeutivu de los soberanos sobre los dos grandes árees que conformaben el reinu: la Langobardia major (Langbardland en proto-xermánicu) nel centru-norte (de la mesma, partida nun área occidental, el Neustria, y una oriental, el Austria) y la Langobardia minor nel centru-sur, nun foi constante mientres los dos sieglos de vida del reinu. Dende una fase inicial de fuerte autonomía de los numberosos ducaos lombardos, inclusive si l'impulsu autonomista de los duques nunca fueron dafechu acuartaos.

El 25 de xunu de 2011, la Unesco decidió inscribir na Patrimoniu de la Humanidá n'Europa y América del Norte Llista del Patrimoniu de la Humanidá el conxuntu «Centros de poder de los longobardos n'Italia (568-774 d.C.)»^[1] qu'entiende siete lugar nos que se caltienen restos significativos del arte lombardo: Cividale del Friuli, Brescia, Castelseprio, Spoleto, Campello sul Clitunno, Benevento y Monte Sant'Angelo.

En 560 surdió un nuevu y enérxicu rei: Alboíno, que ganó a los sos vecinos gépidos, fíxo-yos el so súbditos y en 566, casóse cola fía del so rei Cunimundo, Rosamunda. Na primavera del añu 568, Alboíno forzó'l limes del Friuli xunto a un exércitu nel que non yá había lombardos, sinón tamién otres tribus xermániques, como bávaros, gépidos, saxones^[2]) y búlgaros. Ente 400.000 y 500.000 lombardos cruciaron los Alpes Xulianos ya invadieron el norte d'Italia (la población romana nel norte d'Italia yera aproximao de 2 millones de persones) por cuenta de la presión de los ávaros.^[3] Naquel momentu Longino, qu'asocediera a Narsés nel gobiernu d'Italia col títulu d'exarca, nun esperaba esta invasión. La primer ciudá importante que cayó foi Forum Iulii (Cividale del Friuli), na Italia nororiental, en 569. Ellí, Alboíno creó'l primer ducáu lombardu, que confió al so sobrín Gisulfo. Llueu Vicenza, Verona y Brescia cayeron en manes xermániques. Nel branu de 569, los lombardos conquistaron el centru romanu del Norte d'Italia, Milán. La zona taba entós recuperándose de les tarrecibles guerres gótiques, y el pequeñu exércitu bizantín dexáu pal so defensa nun pudo faer nada. Longino fortificó los puertos y les mariñes, pos namái podía defender les ciudaes costeres que podíen ser abastecíes pola poderosa flota bizantina. El nuevu limes establecer nos Apeninos.^[3]

Darréu cayó Pavía, tres un asediu de trés años, en 572, convirtiéndose na primer capital del nuevu reinu lombardu d'Italia. Al añu siguiente, los lombardos enfusaron más al sur, conquistando la Toscana y estableciendo dos ducaos, Spoleto y Benevento baxu Zotto, que llueu se fixeron semi-independientes ya inclusive perduraron más que'l reinu nortizu, sobreviviendo hasta bien entráu'l sieglu XII. Los bizantinos consiguieron caltener el control de la rexón de Rávena y Roma, xuníos por un estrechu corredor qu'escurría al traviés de Perugia. Dempués Alboíno siguió enanchando les llendes d'aquel reinu y llegó a enseñoriar la parte d'Italia conocida col nome de Lombardía, magar el so reináu duró pocu más de trés años.

Cuando entraron n'Italia, dellos lombardos caltuvieron la so forma nativa de paganismu, ente que dalgunos yeren cristianos arrianu. D'ende que nun tuvieren bones rellaciones cola Iglesia católica, a la qu'escorrieron col celu de neófitos.^[4] Gradualmente, adoptaron títulos romanos, nomes y tradiciones, y en parte convertir a la ortodoxa (sieglu VII), non ensin una llarga serie de conflictos relixosos y étnicos.

Por cuenta de estos sucesos, formar nel territoriu conquistáu polos lombardos trenta y seis ducaos independientes, pero esta desmembración foi perxudicial pa ellos y aciaga pa Italia. Los sos líderes asítiase nes ciudaes principales. El rei gobernaba sobre ellos y alministraba la tierra al traviés d'emisarios llamaos gastaldi. Esta subdivisión, sicasí, xunto cola independiente falta de docilidad de los ducaos, quitó al reinu de la so unidá, debilitándolo inclusive en comparanza colos bizantinos, especialmente dempués de qu'empezaron a recuperase de la invasión inicial. Esta debilidá fíxose inda más evidente cuando los lombardos tuvieron qu'enfrentase col creciente poder de los francos. En respuesta a esti problema, los reis intentaron centralizar el poder a lo llargo del tiempu; pero perdieron el control sobre Spoleto y Benevento definitivamente nel intentu.

La invasión lombarda, per otru llau, destruyó'l llimes de Friuli y les places fuertes del Vénetu. Arriendes d'ello, esta zona quedó abierta a qu'otros bárbaros cruciaren los Alpes ya invadir. Asina lo fixeron los ávaros y los eslavos, qu'atacaron les llanures llegando n'ocasiones hasta'l mar Adriáticu.^[4]

• Ducáu de Friuli (Llista de duques y margraves de Friuli)
• Ducáu de Ceneda
• Ducáu de Vicenza
• Ducáu de Verona
• Ducáu de Trento
• Ducáu de Brescia
• Ducáu de Bérgamo
• Ducáu de San Giulio
• Ducáu de Pavía
• Ducáu de Turín
• Ducáu de Asti
• Ducáu de Tuscia

• Ducáu de Spoleto (Llista de duques de Spoleto)
• Ducáu de Benevento (Llista de duques y príncipes de Benevento)

La reina Rosamunda vengó a los sos hermanos muertos matando a Alboíno nel añu 572 en Verona. Casóse con Helmiges y fuxeron a Rávena, onde fueron acoyíos por Longino y morrieron finalmente envelenaos. El socesor de Alboíno, Clefi, tamién foi asesináu, dempués d'un despiadáu reináu de 18 meses. La so muerte marcó l'entamu d'un interregno d'años, el «Mandatu de los duques» (574–584), mientres el cual los duques nun escoyeron a nengún rei, y que ta consideráu como un periodu de violencia y desorde. Trátase d'una más de les interminables guerres ente lombardos qu'arruinaron Italia.^[4]

Los duques lombardos trataron ensin piedá a los vencíos y apoderáronse de toles tierres de dominiu públicu y de propiedaes de particulares. Amás empezaron a engardir unos contra otros, dexando a Italia nun murniu estáu. En 584, amenaciaos por una invasión franca, los duques escoyeron rei al fíu de Clefi, Autario. En 589, casóse con Teodolinda, fía del duque de Baviera, Garibaldo I de Baviera. La católica Teodolinda yera amiga del papa Gregorio I y promovió la cristianización. Nesa mesma dómina, Autario embarcar nuna política de reconciliación interna ya intentu reorganizar l'alministración real. Los duques apurrieron la metá de los sos estaos pal caltenimientu del rei y la so corte en Pavía. Polo que se refier a los asuntos esteriores, Autario consiguió atayar la peligrosa alianza ente los bizantinos y los francos. Autario morrió en 590.

Asocedió-y Agilulfo, duque de Turín, quien en 591, tamién se casó con Teodolinda, que abjuró del arrianismu y convirtióse al catolicismu, xenerando una cisma ente los lombardos. Non yá hubo guerres ente griegos y lombardos, sinón tamién ente arrianos y ortodoxos. Agilulfo combatió con ésitu a los duques rebalbos d'Italia septentrional, conquistando Padua (601), Cremona y Mantua (603), y forzando al Exarca de Rávena a pagar un conspicuo tributu. Agiluifo morrió en 616; Teodolinda reinó solo hasta 628, y foi asocedíu de la mesma por Adaloaldo. Arioaldo, quien se casara cola fía de Teodolinda, Gundeberga, y xefe de la oposición arriana, más tarde depunxo a Adaloaldo.

El so socesor foi Rotario, consideráu por munches autoridaes como'l más enérxicu de tolos reis lombardos. Amplió los sos dominios, Xénova foi tomada a los bizantinos nel añu 640, y toa Liguria pasó a ser lombarda en 643, xunto col restu de los territorios bizantinos del Vénetu interior, incluyendo la ciudá romana de Opitergium (Oderzo). Rotario tamién dictó'l famosu edictu que lleva'l so nome, el Edictum Rothari, qu'estableció les lleis y les costumes de la so xente en llatín: l'edictu nun s'aplicó a los tributarios de los lombardos, quien podíen caltener les sos propies lleis. El fíu de Rotario, Rodoaldo asoceder nel añu 652, siendo entá bien nuevu, y foi asesináu pol partíu católicu.

A la muerte del rei Ariperto I en 661, el reinu quedó estremáu ente los sos fíos Pertarito, quien estableció la so capital en Milán y Godeperto, que reinó dende Pavía. Pertarito foi derrocáu por Grimoaldo, fíu de Gisulfo, duque de Friuli y Benevento dende 647. Pertarito fuxó a los ávaros y depués a los francos. Grimoaldo consiguió tener el control sobre los ducaos y esvió l'últimu intentu del emperador bizantín Constante II de conquistar el sur d'Italia. Tamién ganó a los francos. A la muerte de Grimoaldo en 671 Pertarito tornó y promovió la tolerancia ente los arrianos y los católicos, pero nun pudo ganar al partíu arrianu, lideráu por Arachi, duque de Trento, quien namái se sometió al so fíu, el filocatólico Cuniperto.

La llucha relixosa siguió siendo una fonte d'enfrentamientos nos años siguientes. El reinu lombardu empezó a recuperase namái con Liutprando (713–744), fíu d'Ansprando y socesor del brutal Ariperto II. Con él, el monarca llogró imponese a los duques práuticamente iondependientes,^[4] incluyíos los ducaos de Spoleto y Benevento. Daquella ocupara'l tronu de Constantinopla l'emperador Lleón III, xefe de los iconoclastes, quien ordenó que les imáxenes sagraes fueren destruyíes en tol so imperiu. Esto foi consideráu sacrílegu pol papa Gregorio III, quien se vio amenaciáu poles tropes imperiales. Liutprando aprovechó la oportunidá p'apoderase en 712 de munches ciudaes d'Italia so sida de socorrer al papa. Se anexonó el Exarcado de Rávena y el ducáu de Roma. Tamién ayudó al mariscal francu Carlos Martel a refugar a los árabes. Liutprando entamó una alministración d'oficiales formaos na cancillería romana, los sos oficiales, condes o gastaldi, sustituyeron a los duques y presidieron los tribunales. Sicasí, a la so muerte los duques de Spoleto y Benevento siguieron siendo práuticamente independientes.^[4] Gregorio III pidió auxiliu a Carlos Martel contra los lombardos y ufiertó-y en pagu'l títulu de patriciu, que diba xuníu a la potestá de gobernar en Roma. El socesor de Liutprando, Aistolfo, qu'empezó a reinar en 750, tomó Ravena (751) y con ello punxo fin al Exarcado. El papa llamó na so ayuda a Pipino III, rei de los francos, a quien el papa consagró como soberanu merovinxu. En pagu esixó de los lombardos qu'apurrieren al papa la Pentápolis y el Exarcado. Aistolfo negóse, provocando un enfrentamientu. L'exércitu francu punxo sitiu a Pavía y consiguió que los lombardos apurrieren Narni y a cuarenta de los principales señores del so reinu. Muertu Aistolfo en 756, Rachis intentó ser el rei de los lombardos, pero foi depuestu'l mesmu añu.

L'últimu rei lombardu foi Desiderio, duque de Toscana. Consiguió tomar Rávena definitivamente, poniendo fin a la presencia bizantina n'Italia central. Dio asilu a los fíos y a la vilba de Carlomán, que la so muerte anició barruntos d'envelenamientu. Desiderio decidió reabrir les lluches contra'l papáu, que taba sofitando a los duques de Spoleto y Benevento contra él, y entró en Roma nel añu 772, siendo'l primer rei lombardu que lo faía.

Cuando'l papa Adriano I pidió ayuda al poderosu rei Carlomagno, Desiderio foi ganáu xunto a Clusio y produciéndose el asediu de Pavía, ente que'l so fíu Adelchis tuvo tamién qu'abrir les puertes de Verona a les tropes franques. Desiderio rindir nel añu 774 y Carlomagno, nuna decisión totalmente novedosa, asumió'l títulu de «rei de los lombardos». Hasta entós los reinos xermánicos conquistárense de cutiu unos a otros, pero nengunu adoptara'l títulu de rei d'otru pueblu. Carlomagno tomó parte del territoriu lombardu pa crear los Estaos papales, ratificando una donación de Pipino en favor de la ilesia de San Pedro.

La rexón de Lombardía n'Italia, qu'inclúi les ciudaes de Brescia, Bérgamo, Milán y l'antigua capital Pavía, ye un recordatoriu de la presencia de los lombardos.

Reyes lombardos

Entamu reináu	Fin reináu	Rei	Dinastía	Notes
		Ibor y Aio (o Agio)		Hermanos, soberanos míticos que cola so madre Gambara emigraron dende Escandinavia
fin sieglu IV – empecipio sieglu V		Agilmundo		Fíu de Aio
empecipio sieglu V		Lamissone
sieglu V		Leti	Dinastía Letingia	Reinó mientres unos 40 años
2ª mitad siglo V		Ildeoc	Letingia
2ª mitad siglo V		Godeoc	Letingia	Llevó a los lombardos a tierres de la moderna Austria
fin sieglu V		Claffone	Letingia
500	510	Tatone	Letingia	El so fíu Ildichius morrió nel exiliu
510	540	Wacho	Letingia	Fíu de Unichus
540	547	Walthari	Letingia	rexente d'Audoino, fíu de Vacone
547	560	Alduín	Dinastía Gausiana	Llevó a los lombardos a Panonia
560	572	Alboino	Dinastía Gausiana
572	574	Clefi	Dinastía Beleos
574	584	Periodu de los Duques, periodu d'anarquía y ducaos independientes.
584	590	Autario	Beleos	Fíu de Clefi. Dende'l 589 Teodolinda reina
591	616	Agilulfo		Primu de Autario. Teodolinda reina. Dende'l 604 Adaloaldo acomuñáu al tronu
616	626	Adaloaldo	Dinastía bávara	rexencia de Teodolinda
626	636	Arioaldo		Gundeperga reina 636: interregno de Gundeperga (diez meses)
636	652	Rotario	Arodingi	Gundeperga reina
652	653	Rodoaldo	Arodingi
653	661	Ariperto I	Dinastía Agilolfinga
661	662	Godeberto y Pertarito	Dinastía Agilolfinga	división del reinu en dos partes con capital en Pavia y Milán
662	671	Grimoaldo
671	671	Garibaldo
671	688	Pertarito (al so regresu del exiliu)	Dinastía Agilolfinga	Del 680 Cuniperto acomuñáu al tronu
688	689	Alahis (rebalbu; o Alagiso)
688	700	Cuniperto	Dinastía Agilolfinga	688 – 690: usurpación d'Alachis
700	701	Liuperto	Dinastía Agilolfinga	Rexencia d'Ansprando
701	701	Ragimperto	Dinastía Agilolfinga	Ariperto II acomuñáu al tronu
701	702	Liutperto	Dinastía Agilolfinga
702	712	Ariberto II (o Ariperto II)	Dinastía Agilolfinga
712	712	Ansprando		Liutprando acomuñáu al tronu
712	744	Liutprando		Dende'l 737 Hildeprando acomuñáu al tronu
744	744	Hildeprando
744	749	Rachis
749	756	Astolfo
756	757	Rachis		tronu conteso da Desiderio
756	774	Desiderio		Dende'l 759 Adelchi acomuñáu al tronu

Ente que el reinu centráu en Pavía nel norte pasó a manes de Carlomagno, el territoriu controláu polos lombardos al sur de los Estaos Papales nunca foi apoderáu por Carlomagno o los sos descendientes. En 774, el duque Arechis II de Benevento, que'l so ducáu había namái nominalmente tao so autoridá real, anque dellos reis fueren efeutivos nel so intentu de faer que'l so poder notar nel sur, reclamando que Benevento yera l'estáu socesor del reinu. Intentó faer de Benevento un secundum Ticinum: una segunda Pavía. Intntó reclamar el reináu, pero ensin sofitu nin posibilidaes de coronación en Pavía.

Carlomagno coló con un exércitu y el so fíu Ludovico Pío unvió homes, pa forzar al duque de Benevento a sometese, pero'l so sometimientu y promeses nunca se caltuvieron y Arechis y los sos socesores fueron independientes de facto. Los duques de Benevento tomaron el títulu de princeps (príncipe) en llugar de rei.

Los lombardos del sur d'Italia viéronse entós na posición anómala de tener tierra reclamada por dos imperios: l'Imperiu carolinxu al norte y al oeste y l'Imperiu bizantín al este. Estes bandes de guerreros ocuparon les rexones montascoses y acabaron lluchando, según quien los pagara, a favor de Bizancio, el papa, los carolinxos, o bien ente sigo pa llograr un botín.^[4] Como yera típicu fixeron promeses de tributu a los carolinxos, pero efeutivamente permanecieron fora de control francu. Benevento mentanto creció hasta la so máxima estensión cuando impunxeron tributu al Ducáu de Nápoles, que yera tibiamente lleal a los bizantinos ya inclusive conquistó la ciudá napolitana d'Amalfi en 838. Nun puntu nel reináu de Sicardo, el control lombardu tomó la mayor parte del sur d'Italia salvo l'estremu meridional de Puglia y Calabria y Nápoles, coles sos ciudaes nominalmente anexonaes. Foi mientres el sieglu IX cuando la fuerte presencia lombarda afitar na enantes griega Apulia. Sicasí, Sicardo abriera'l sur a les aiciones invasivas de los sarracenos na so guerra con Andrés II de Nápoles y cuando foi asesináu en 839, Amalfi declaró la so independencia y dos faiciones llucharon pol poder en Benevento, paralizando'l principáu y faciéndolo susceptible a enemigos esternos.

La guerra civil duraron diez años y namái acabó con un tratáu de paz impuestu pol emperador Lluis II, l'únicu rei francu qu'exerció una auténtica soberanía sobre los estaos lombardos, en 849 qu'estremó'l reinu en dos estaos: el Principáu de Benevento y el Principáu de Salerno, cola so capital en Salerno nel Tirrenu.

Andrés II de Nápoles contrató a mercenarios sarracenos pa la so guerra con Sicardo de Benevento en 836. Sicardo respondió de manera asemeyada. Los sarracenos primeramente concentraron los sos ataques sobre Sicilia y l'Italia bizantina, pero puestu Radelchis I de Benevento llamó a más mercenarios y escalaron Capua en 841. Les ruines d'esa ciudá son tou lo que queda de la Vieya Capua» (Santa Maria Capua Vetere). Darréu, Landulfo el Viejo fundó l'actual Capua, «Nueva Capua», sobre una llomba cercana. Los príncipes lombardos polo xeneral, sicasí, taben menos inclinaos a aliase colos sarracenos que los sos vecinos griegos de Amalfi, Gaeta, Nápoles y Sorrento. Guaifer de Salerno, sicasí, de volao púnxose él mesmu so soberanía musulmana.

Una gran fuercia musulmano tomó Bari, hasta entós un gastaldate lombardu sol control de Pandenulfo, en 847. Les incursiones sarracenes entós procedieron escontra'l norte, hasta finalmente'l príncipe de Benevento, Adelchis llamó nel sofitu del so soberanu, Lluis II. Luis aliar col emperador bizantín Basilio I pa espulsar a los árabes de Bari en 869. Una fuercia de desembarcu foi ganada pol emperador, dempués d'un curtiu aprisionamiento por Adelchis, en 871. Adelchis y Luis tuvieron en guerra mientres el restu de la carrera d'esti postreru. Adelchis considerar a sigo mesmu como'l verdaderu socesor de los reis lombardos y en calidá de tal enmendó el Edictum Rothari, el postreru gobernante lombardu que lu fixo.

Tres la muerte de Luis, Landulfo II de Capua flirteó de volao con una alianza sarracena, pero'l papa Xuan VIII convenciólu por que romper. Guaimar I de Salerno lluchó contra los sarracenos con tropes bizantines. Al traviés d'esti periodu los príncipes lombardos bazcuyaron n'alianza d'un partíu a otru. Finalmente, escontra 915, el papa Xuan X consiguió xunir a tolos príncipes cristianos del sur d'Italia contra los establecimientos sarracenos del ríu Garigliano. Esi añu, na gran batalla de Garigliano, los sarracenos fueron desbancados d'Italia.

L'estáu independiente de Salerno inspiró a los gastalds de Capua pa treslladase escontra la independencia y, a finales del sieglu, llamar a si mesmos príncipes» y hubo un tercer estáu lombardu. Los estaos de Capua y de Benevento fueron xuníos por Atenulfo I de Capua en 900. Darréu declarar en perpetua unión y namái se dixebraron en 982, a la muerte de Pandulfo Cabeza de Fierro. Con tol sur lombardu sol so control salvu Salerno, Atenulfo sintióse seguro al usar el títulu de princeps gentis Langobardorum ('príncipe de los lombardos'), que Arechis II empezara a usar nel añu 774. Ente los socesores de Atenulfo el principáu foi gobernáu conxuntamente por padres, fíos, hermanos, primos y tíos mientres la mayor parte del sieglu. Mentanto, el príncipe Gisulfo I de Salerno empezó a usar el títulu de Langobardorum gentis princeps alredor de mediaos de sieglu, pero l'ideal d'un principáu lombardu xuníu foi namái realizáu n'avientu de 977, cuando Gisulfo morrió y los sos dominios fueron heredaos por Pandulfo Cabeza de Fierro, quien temporalmente tuvo casi toa Italia al sur de Roma y estrechó n'alianza a los lombardos col Sacru Imperiu Romanu. Los sos territorios fueron estremaos a la so muerte.

Landulfo el Colloráu de Benevento y Capua intentaron conquistar el principáu de Salerno cola ayuda de Xuan III de Nápoles, pero cola ayuda de Mastalus I de Amalfi Gisulfo refugar. Los gobernantes de Benevento y Capua fixeron dellos intentos sobre l'Apulia bizantina nesta dómina, pero a finales de sieglu los bizantinos, sol gobiernu duru de Basilio II, ganó terrén a los lombardos.

La principal fonte pa la hestoria de los principaos lombardos nesti periodu ye'l Chronicon Salernitanum, compuestu más tarde nel mesmu sieglu en Salerno.

El principáu de Benevento menguáu llueu perdió la so independencia respeuto al Papáu y tornó n'importancia hasta que foi tragáu pola conquista normanda, quien, primero llamaos polos lombardos pa lluchar contra los bizantinos pol control de Puglia y Calabria (con xente como Melus de Bari y Arduino, ente otros), convirtiérense en rivales pola hexemonía nel sur. El principáu salernitano esperimentó una edá d'oru baxo Guaimario III y Guaimario IV, pero baxu Gisulfo II, el principáu fundir na consolancia y cayó en 1078 ante Roberto Guiscardo, quien se casara cola hermana de Gisulfo Sichelgaita. El principáu de Capua foi acaloradamente apostáu mientres el reináu del odiáu Pandulfo IV, el Llobu de los Abruzos, y, sol so fíu, cayó, casi ensin disputa, ante'l normandu Ricardo Drengot (1058). Los capuanos remontar contra'l gobiernu normandu en 1091, espulsando al nietu de Ricardo, Ricardu II y estableciendo a un Lando IV.

Capua quedó de nuevu sol gobiernu normandu pol sitiu de Capua de 1098 y la ciudá rápido tornó n'importancia so una serie de gobiernos normandu inefectivos. L'estatus independiente d'estos estaos lombardos ye xeneralmente atestiguáu pola habilidá de los sos gobernantes de camudar los soberanos a gustu. De cutiu el vasallu llegal d'un papa o un emperador (lo mesmo bizantín que romanu xermánicu), fueron los auténticos posesores del poder nel sur hasta que los sos antiguos aliaos, los normandos, algamaron la preeminencia. Verdaderamente los lombardos consideraben a los normandos como bárbaros y a los bizantinos como opresores. Considerando que la so propia civilización yera cimera, los lombardos apurrieron de verdá una redolada pa la pernomada Escuela Médica Salernitana.

• Ministeriu pa los Bienes y l'actividá cultural. Italia Langobardorum. Centri di potere y di cultu (568-774 d. C.), candidatura a la Llista de Patrimoniu de la Humanidá de la Unesco: La storia dei Longobardi in Italia