Hangeul
| Kòrejańsczé miono | |
| Pòprawionô transkripcëjô | Hangeul |
| Transkripcëjô McCune'a-Reischauera | Han'gŭl |
| Hangeul | 한글 |
| Hanja | felëje |
| Wëmòwa | |
| IPA | Hangɯl |
| Przëkrodzonô kaszëbska | Hangël |
Hangeul (kòr.: 한글, hangeul) je apartym alfabétã kòrejańsczégò jãzëka,[1] procëmno do systemy pisma hanja, zapòżëczonej z Chin.
Chòc hangeul wëzdrzi kąsk za chińsczima znakama, je taczim samym alfabétem jakno łacëńsczi. Zgrupòwóny je w szlabizowe związczi (bloczi), a kożderny taczi blok zamëkô w se nômni dwie z 24 lëter (jamo): przënômni pò jedni z 14 spółzwãkôw ë 10 samòzwãków.
Jamo
[edicëjô | editëjë zdrój]Jamo (자모; 字母) abò jinaczi nassori (낱소리) to nômnisze dzéle z jaczich skłôdô sã alfabét hangeul. Ja òznôczô lëterã abò znak a mo mëmkã. Jamo wchòdzą w złożënã szlabizogramów, czëlë sparłãczeniô spółzwãkòwich ë samòzwãkòwich lëter dającëch jedną szlabizã.
Je 51 jamo, z czegò 24 to równoznaczënë lëter łacëznianegò alfabétu. Dalszi 27 jamo to złożenia dwóch abò czasã trzech z tëch lëter. Z nëch 24 dërżeniowich jamo, 14 to spółzwãczi (ja-eum 자음, 子音 "dzecne zwãczi") a 10 to samòzwãczi (mo-eum 모음, 母音 "mëmczine zwãczi"). 5 z dërżeniowich spółzwãków są zdëbeltnione ë robią dalszich piãc spółzwãków, a néżne 11 są zrobione z dwóch jinëch spółzwãkiwich lëter. 10 samòzwãków robi 11 diftongów.
- 14 dërżeniowich spółzwãkòwich lëter: ㄱㄴㄷㄹㅁㅂㅅㅇㅈㅊㅋㅌㅍㅎ, plus dôwne (dzyso nie brëkòwóne ㅿㆁㆆㅱㅸㆄ
- 5 zdëbeltowanëch lëter: ㄲㄸㅃㅆㅉ, plus dôwne (dzyso nie brëkòwóne) ㅥㆀㆅㅹ
- 11 złożeń spółzwãkòwich: ㄳㄵㄶㄺㄻㄼㄽㄾㄿㅀㅄ, plus dôwne (dzyso nie brëkòwóne) ㅦㅧㅨㅪㅬㅭㅮㅯㅰㅲㅳㅶㅷㅺㅻㅼㅽㅾㆂㆃ, ë téż nie brëkòwóne ju pòtrójne złożenia ㅩㅫㅴㅵ
- 6 dërżeniowich samòzwãkòwich lëter: ㅏㅓㅗㅜㅡㅣ, plus dôwne (dzyso nie brëkòwóne) ㆍ
- 4 dërżeniowich jotacjowich samòzwãków: ㅑㅕㅛㅠ
- 11 diftongów: ㅐㅒㅔㅖㅘㅙㅚㅝㅞㅟㅢ, plus dôwne (dzyso nie brëkòwóne) ㆎㆇㆈㆉㆊㆋㆌ
Szlabizowe bloczi
[edicëjô | editëjë zdrój]
Króm czile gramaticznëch mòrfemów w dôwnëch tekstach, niżódna lëtera ni mòże sama jedna reprezentowac elementu pisma kòrejańsczégò jãzëka. Miast tegò, jamo są grupòwóne w szlabizowe bloczi, w chtërnëch je 2 abò wicy lëter: spółzwãk, abò grëpa spółzwãków zwóne pòczątkòwima (ang. initial, kòr. 초성, 初聲, choseong), samòzwãk abò diftong zwóny strzédnym (ang. medial, kòr. 중성, 中聲 jungseong), a téż, òptacëjno, spółzwãk abò grëpa półzwãków na kùńc szlabizë, zwóne kùńcowima (ang. final, kòr. 종성, 終聲 jongseong). Czéde szlabiza nié mô wstãpnegò samòzwãkù, brëkùje sã pùstégò zaczątkù ㅇ ieung (nie brëkùje sã gò na kùńcu). Dlôte, szlabizowi blok mô nie mni nigle dwie jamo.