Freya Stark

Freya Stark
Ganwyd	Freya Madeline Stark  31 Ionawr 1893  Paris
Bu farw	9 Mai 1993  Asolo
Dinasyddiaeth	Lloegr
Alma mater	SOAS, Prifysgol Llundain Coleg Bedford Royal Holloway, Prifysgol Llundain
Galwedigaeth	fforiwr, awdur teithlyfrau, ffotograffydd, awdur ysgrifau, dringwr mynyddoedd
Priod	Stewart Perowne
Gwobr/au	Bonesig Cadlywydd Urdd yr Ymerodraeth Brydeinig, Medal y Sefydlydd, Medal Mungo Park, Urdd Sant Ioan, Medal i Gofio am Burton, Dinasyddiaeth Anrhydeddus Asolo, Medal Aur Cymdeithas y Daearyddwyr Benywaidd
Chwaraeon

Awdures o Loegr a Ffrainc oedd y Fonesig Freya Stark (31 Ionawr 1893 - 9 Mai 1993) sy'n cael ei hystyried yn nodigedig am ei gwaith fel fforiwr, awdur teithlyfrau ac ysgrifau, a ffotograffydd. Roedd llawer o'i theithiau yn y Dwyrain Canol ac Affganistan ond sgwennodd ambell fywgraffiad hefyd. Roedd ymhlith y 'gorllewinwyr gwyn' cyntaf i deithio drwy Anialwch Arabia.^[1][2][3][4]

Cafodd ei geni ym Mharis a bu farw yn Asolo, Rhanbarth Veneto, yr Eidal.^[5] Wedi gadael yr ysgol mynychodd Brifysgol Llundain, SOAS a Phrifysgol Llundain. ^[6]

Astudio celf ym Mharias oedd ei rhieni pan gafodd ei geni. Roedd ei mam, Flora, yn Eidales o dras Pwylaidd ac Almaeneg ac roedd ei thad, Robert, yn arlunydd Saesneg o Ddyfnaint. Treuliodd Stark lawer o'i phlentyndod yng ngogledd yr Eidal, gan fod cyfaill ei thad, Pen Browning, yn berchen tri thŷ yn Asolo. Trigai ei nain (ar ochr ei mam) yn Genoa.^[7][8]

Roedd priodas ei rhieni yn anhapus o'r cychwyn cyntaf, a gwahanodd y ddau pan oedd Freya'n blentyn ifanc. Honnodd bywgraffydd Stark, Jane Fletcher Geniesse — wrth ddyfynnu cefnder Freya, Nora Stanton Blatch Barney — bod tad biolegol Freya yn "ddyn ifanc da ei naws o deulu amlwg yn New Orleans" o'r enw Obediah Dyer. Nid oes dystiolaeth i hyn fodd bynnag, ac ni wyddys a oedd Stark ei hun yn ymwybodol o'r honiad; ni wnaeth unrhyw gyfeiriad ato yn unrhyw un o'i ysgrifau, gan gynnwys ei hunangofiant.^[9]

Ar ei nawfed pen-blwydd, derbyniodd Freya gopi o Un Mil a Un Noson (One Thousand and One Nights), a chafodd ei hudo gan y Dwyrain. Roedd hi'n aml yn sâl tra'r oedd yn ifanc, ac felly'n gaeth i'r tŷ, ac oherwydd hyn, darllenodd lawer. Roedd wrth ei bodd yn darllen Ffrangeg, yn arbennig Dumas, a dysgodd Ladin ei hun. Pan oedd hi'n 13 oed cafodd ddamwain mewn ffatri yn yr Eidal, pan daliwyd ei gwallt mewn peiriant. Rhwygwyd croen ei phen a chafodd ei chlust dde ei thorri.^[10] Bu'n rhaid iddi dreulio pedwar mis yn cael impiadau croen yn yr ysbyty, a gadawyd ei hwyneb wedi'i anffurfio. Am weddill ei hoes, byddai'n gwisgo hetiau neu fonedau i orchuddio'i chreithiau.^[11]

Pan oedd hi'n dri-deg oed, dewisodd Freya astudio ieithoedd yn y brifysgol. Gobeithiaid ddianc o'i bywyd caled fel ffermwr blodau yng ngogledd yr Eidal. Awgrymodd ei hathrawes y dylai astudio Islandeg, ond dewisodd astudio Arabeg ac yn ddiweddarach Perseg. Astudiodd yng Ngholeg Bedford, Llundain ac yn Ysgol Astudiaethau Dwyreiniol ac Affricanaidd (SOAS), y ddau ym Mhrifysgol Llundain.^[10]

Yn ystod y Rhyfel Byd Cyntaf, hyfforddodd Stark fel VAD (Voluntary Aid Detachment) a gwasanaethodd gydag uned ambiwlans y Groes Goch Brydeinig yn y lle cyntaf yn y Villa Trento ger Udine. Roedd ei mam wedi aros yn yr Eidal ac wedi dod yn bartner mewn busnes; priododd ei chwaer Vera y cyd-berchennog. Yn 1926, bu farw Vera ar ôl camesgoriad (colli plentyn). Yn ei hysgrifau, eglurodd Freya nad oedd Vera'n gallu byw bywyd ar ei thelerau ei hun, ac na fyddai'n gwneud yr un peth. Yn fuan wedyn, dechreuodd deithio.

• Dros y blynyddoedd, derbyniodd nifer o anrhydeddau, gan gynnwys: Bonesig Cadlywydd Urdd yr Ymerodraeth Brydeinig, Medal y Sefydlydd (1942), Medal Mungo Park (1935), Urdd Sant Ioan, Medal i Gofio am Burton (1934), Dinasyddiaeth Anrhydeddus Asolo (1946), Medal Aur Cymdeithas y Daearyddwyr Benywaidd (1987)^[12][13] .