Melanoma

Melanoma

Delwedd:Melanoma.jpg, Histopathology of Malignant melanoma.jpg
Enghraifft o'r canlynol	clefyd prin, dosbarth o glefyd
Math	canser y croen, cancr cellog, clefyd
Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Mae Melanoma, neu melanoma llidiog, yn fath o ganser sy'n datblygu o gelloedd yn cynnwys pigment, hynny yw melanosytau.^[1] Yn fwy aml na pheidio effeithia melanoma ar y croen, serch hynny effeithia'n achlysurol ar y geg, y coluddyn neu'r llygaid. Caiff ei ganfod ar y coesau yn bennaf ymysg menywod, ac ar y cefn ymhlith dynion. Gall y cyflwr ddatblygu o fôl sy'n arddangos newidiadau penodol, er enghraifft cynnydd yn ei maint, ymylon anwastad, newid yn ei liw, ymdeimlad o gosi, neu doriadau a chrychau amlwg.

Achosir melanoma yn bennaf gan amlygiad i olau uwchfioled (UV), mewn unigolion a lefelau isel o bigment croen.^[2][3] Gall y golau UV hynny ddeilio o'r haul neu o ffynonellau eraill megis gwelyau haul. Datblyga oddeutu 25% o achosion melanoma o folau. Mae'r rheini sydd ag amryw o folau, hanes teuluol o'r cyflwr neu system imiwnedd gwan yn unigolion risg uchel. Gall rai datblygu'r cyflwr o ganlyniad i ddiffygion genetig prin fel xeroderma pigmentosum hefyd. Gwneir diagnosis drwy gynnal biopsi ar unrhyw namau croen amlwg.

Gellir osgoi'r cyflwr melanoma drwy ddefnyddio eli haul a chysgodi rhag golau UV. Fel rheol caiff y cyflwr ei ddileu drwy lawdriniaeth. Mewn achosion lle mae'r canser yn fwy o ran maint, ac yn agosach at y nodau lymff, cynhelir prawf er mwyn archwilio lledaeniad y cyflwr. Gellir gwella'r rhan fwyaf o achosion lle nad yw'r canser wedi lledaenu. Cynigir y triniaethau canlynol i'r rheini lle y mae melanoma wedi lledaenu er mwyn cyfyngu neu wella'r cyflwr; imiwnotherapi, therapi biolegol, therapi ymbelydredd, neu gemotherapi.^[1][4] Yn yr Unol Daleithiau y mae 98% o ddioddefwyr melanoma cyfyng yn goroesi dros bum mlynedd wedi eu diagnosis os derbyniant driniaeth, 17% o ddioddefwyr melanoma gwasgaredig sy'n goroesi'r cyfnod hwnnw wedi triniaeth.^[5] Mae tebygolrwydd dychwelyd neu ledaenu'r cyflwr yn dibynnu ar drwch y melanoma, pa mor gyflym y rhanna'r celloedd, a natur doredig y croen gorchuddiol.

Melanoma yw'r math mwyaf peryglus o ganser y croen. Yn 2012 cofrestrwyd 232,000 o achosion newydd yn fyd-eang. Yn 2015 roedd gan 3.1 miliwn o unigolion clefydau gweithredol ac fe achoswyd 59,800 o farwolaethau gan y cyflwr yn yr un flwyddyn. Mae Awstralia a Seland Newydd ymhlith y gwledydd â'r cyfraddau uchaf o melanoma. Yn ogystal, cofrestrwyd nifer helaeth o achosion yng ngogledd Ewrop a Gogledd America, nid yw'r cyflwr mor gyffredin yn Asia, Affrica, ac America Ladin. Mae melanoma yn fwy cyffredin ymysg dynion na menywod. Gwelwyd cynnydd mewn achosion o'r 1960au ymlaen, a hynny mewn ardaloedd â phoblogaeth gref o bobl wen.^[2][6]