Στροφή (λογοτεχνία)

Στροφή^[1][2] λέγεται η ένωση στίχων σε ένα σύμπλεγμα που έχει τον ίδιο ρυθμό και συνήθως νοηματική αυτοτέλεια.

Η εμφάνιση της στροφής σαν όρος ανάγεται στην Αρχαία Ελλάδα. Στο αρχαίο ελληνικό θέατρο χρησιμοποιόταν στα χορικά μέρη του αρχαίου δράματος, όταν ο χορός έκανε στροφή από τη μια πλευρά της ορχήστρας προς την άλλη^[3], τραγουδώντας το πρώτο ημιχόριο στην ορχήστρα και συνοδεύοντας τα λυρικά άσματα^{[Σημ 1]} του με ρυθμικές κινήσεις^{[Σημ 2]}.

Οι στροφές αποτελούνται από έναν αριθμό στίχων από τον οποίο παίρνουν και την ονομασία τους π.χ. δ��στιχες, τρίστιχες κτλ. Επίσης οι στροφές έχουν διαφορετική μορφή ανάλογα με το αν ανήκουν στην έμμετρη ή πεζή ποίηση^[4].

Στην έμμετρη ποίηση οι στροφές έχουν την εξής μορφή:

• έχουν τον ίδιο αριθμό στίχων η κάθε μία,
• έχουν ισοσύλλαβους στίχους π.χ. επτασύλλαβοι,
• οι στίχοι τους είναι γραμμένο�� στο ίδιο μέτρο π.χ. ιαμβικό μέτρο,
• οι στίχοι τους έχουν ομοιοκαταληξία και
• έχουν τον ίδιο ρυθμό.

Στην πεζή ποίηση οι στροφές έχουν την εξής μορφή:

• έχουν κατά κύριο λόγο άνισο αριθμό στίχων η κάθε μία, άρα ποικιλία μεγέθους
• έχουν ανισοσύλλαβους στίχους,
• έχουν είτε ελεύθερη και τυχαία ομοιοκαταληξία είτε καθόλου, και
• δεν έχουν μέτρο και ίδιο ρυθμό.

Οι στροφές χωρίζονται σε διάφορα είδη, ανάλογα με τον αριθμό στίχων που έχουν. Έτσι τα πιο συνηθισμένα είδη στροφών είναι τα εξής^[5]:

• Δίστιχη στροφή, η οποία αποτελείται από δύο στίχους, όπως η παρακάτω του Διονύσιου Σολωμού:

Πάλι μου ξίππασε τ' αυτί γλυκειάς φωνής αγέρας,
Κ' έπλασε τ' άστρο της νυχτός και τ' άστρο της ημέρας.

• Τρίστιχη στροφή ή τερτσίνα, η οποία αποτελείται από τρεις στίχους, όπως η παρακάτω του Ιωάννη Γρυπάρη:

Επήραμε την πέρδικα, την πενταπλουμισμένη,
κι αφήσαμε τη γειτονιά σα χώρα κουρσεμένη
σαν εκκλησιά αλειτούργητη, σα νερατζά κομμένη.

• Τετράστιχη στροφή, η οποία αποτελείται από τέσσερις στίχους, όπως η παρακάτω του Κωστή Παλαμά:

Ακόμα ως πότε θα περπατώ στη στράτα;
όλο αγναντεύω, γυρεύω, κάτω, επάνω.
Μικρός, πίσω, γύρω στο χέρι μου δεν πιάνω
τίποτε. Δός μου πια να σταθώ. Περπάτα.

• Πεντάστιχη στροφή, η οποία αποτελείται από πέντε στίχους, όπως η παρακάτω του Τέλλου Άγρα:

Πως μοιάζει μ' ένα θριαμβικό φεγγάρι
-όταν πληθαίνει, τ' ουρανού φαιδρό καμάρι-
το μέτωπο σου ως τα μαλλιά σου που ανεβαίνει
κ' ένα λουλούδι, που η ψυχή δεν έχει ονοματίσει
μες στα μαβειά τα μάτια σου βλασταίνει

• Εξάστιχη στροφή, η οποία αποτελείται από έξι στίχους, όπως η παρακάτω του Γιώργου Σουρή:

Τίγκι, τούγκ!... μεγάλη σχολή
«άξιος» φωνάζουν όλοι
νέοι γέροι και παιδιά.
Μα με όλο της το νάζι
«Υπεράξιος» φωνάζει
τρεις φορές κι' η παπαδιά

• Επτάστιχη στροφή, η οποία αποτελείται από επτά στίχους, όπως η παρακάτω του Τίμου Μωραϊτίνη:

Να ξεκινήσεις και να ρθείς
ένα θλιμμένο δείλι
μ' ένα χαμόγελο στα χίλι
κι' εκεί στην έρμη γωνιά
που θέ να μ' έχουνε θαμμένα
βάλε μου δυο χρυσάνθεμα
και ας σου τάχουνε δοσμένα.

• Οκτάστιχη στροφή, η οποία αποτελείται από οκτώ στίχους, όπως η παρακάτω του Κώστα Καρυωτάκη:

Είκοσι χρόνια παίζοντας
αντί χαρτιά βιβλία,
είκοσι χρόνια παίζοντας,
έχασα τη ζωή.
Φτωχός τώρα ξαπλώνομαι,
μιαν εύκολη σοφία
ν' ακούσω εδώ που ο πλάτανος
γέρος μου τη θροεί.