COVID-19

Miranduléś

Fraréś

Koinè Emijana

C'l artìcul chè 'l è scrit in Miranduléś

Al COVID-19 (scurtadùra 'd coronavirus disease 2019) 'l è 'n mâł infetìṿ dal respîr cauśâ da 'l vìrus SARS-CoV-2 ch'al fà part dla famìja di curóna-vìrus, cgnusû anc cuma 'l curóna-vìrus nóṿ parchè 'l è stâ catâ par la prima vòlta in dla sità cinéśa 'd Wuhan a la fiṅ dal 2019 in du 'l à fat da piò ad mila mòrt in dal gir 'd un méś, stés quèl in Itàglia in di prim vint dè da 'l cuntàǵ^[1].

I studióś i dìśan ch'l è dimóndi cumpàgn a i vìrus dla SARS, par 'l 80% dal sò genóma^[2], e dla MERS e ch'l è fàcil ch'l àppia fat un salt da 'l bèsti, papastrèi o bisi, a 'l óm par na mutasiòṅ.

Al s traśmét cun la salìa durànt i cōlp ad tós e i starnûd o sinò tucànd di quèi cuntaminâ esénd ch'al vìrus 'l è bòṅ ad scampàr òt o nóṿ dè 'd fóra da 'l còrp dal parsòni. Un sugèt al pōl èsar cuntagióś anc s'al pâr sâṅ cum un còran, avénd un perìud 'd incubasiòṅ ch'al và da i dū dè a quatórdas (soquànt luminàri i rìv'n a dir anc vint-quàtar), in mèdia sinc o siē.

Par prutéś'r-as, i dutōr i cunsìlian ad lavàr-as da spés al maṅ, ad tgnir-as luntàṅ da chi àtar p'r almànc un métar o anc da piò, o sinò mét'r-as na mascarìna cun di fìltar mudèl FFP2 e FFP3 s'a s và in gir.

Al COVID-19 al culpìs specialmènt al sistéma repiratòri inferiōr di palmòṅ, faghénd vgnir di sìntum cumpàgn a 'l fardōr cuma févra (in dal 87,9% di caś), tós séca (67,7%), stufìśia (38,1%), catàr (33,4%), fiâ curt (18,6%), mâł 'd góla (13,9%), dulōr a i mùscui e śgriśōr. In di caś più grâṿ al dà inìsi a la palmunît o 'l càuśa la mòrt, in dal 3,4% a 'l incìrca di caś^[3], ma fra i vèć i nùm'r i èṅ dimóndi più pēś specialmènt s'i gh'aṅ anc di àtar mâi^[4].

Culegamènt estéran

(IT) La schéda dal COVID-19 su 'l sit dla Treccani

Nòti

↑ I èṅ 'd piò 'd mila i mòrt ad Covid-19 in Itàglia Internazionale, 12 ad Mars dal 2020
↑ Curóna-Vìrus, la viròluga Capobianchi: «Al miśùri stricadōri i funsiónan: cuś i s dìś'n i nùmar dal Nòrd» Il Corriere della Sera, 13 ad Mars dal 2020
↑ Curóna-Vìrus, Oms: murtalità a 'l 3,4% International Web Post, 13 ad Mars dal 2020
↑ Al vitmi ad Curóna-Vìrus, in Itàglia Il Corriere della Sera, 14 ad Mars dal 2020

St’artéchel ché ’l é stê scret int la koinè Emijana.

Al COVID-19 (scurtadura ’d coronavirus disease 2019) al é un mêl infetif dl arspir cauxê de’l vîrus SARS-CoV-2 ch’al fa pêrt dla famèja di curouna-vîrus, cgnusû anch cm al curouna-vîrus nauf parché al é stê catê par la prema vaulta int la sitê cinaixa ed Wuhan a la fein dal 2019, in duv l à fat de pió ed mela maurt int al gir d un maix, stès quêl in Itaja int i prem vint dé dal cuntag^[1].

I studiaux i dîxen ch’l é dimondi cumpagn a i vîrus dla SARS, par l 80% dal sau genôma^[2], e dla MERS e ch’l é fâsil ch'l apia fat un sêlt de'l bisti, palpastrêj o bes, a’l ômen par na mutasioun.

Al s tarxmèt cun i spudac durant i caulp ed toas e i stranud, o sinò cumainter ch’at toach di quêj cuntaminê, vest ch’al vîrus l é boun ed scanpêr ôt o nauf dé ed faura de’l côrp del parsoun. Un sugêt al paul êser cuntagioux anch s’al pêr sân cm un côren, avaind lo un perîud d incubasioun ch’al va de i du dé a quatôrg (socuant luminêri i rîvn a dir anch vint-i-quâter), in meidia seinch o si.

Par prutêzr·es, i dutaur i cunséjn ed lavêr·es bain ispès el man, ed tgnir·es luntan de chi êter pr almanch un métar o anch de pió, o sinò mètr·as na mascareina da ciruxgh cun di féltar mudêl FFP2 e FFP3 s’as va in gir.

Al COVID-19 al culpes, stra i êter, al sistèma arspiratôri inferiour di palmon, e al fa gnir di sîntum cunpagn a’l fardour cuma freva (int al 87,9% di chêx), toas sèca (67,7%), stufixia (38,1%), murgaj (33,4%), fiê curt (18,6%), mêl ed goula (13,9%), dulour a i móschel e xgrixour. In di chêx pió grêf al da pransepi a la palmunit o al câuxa la môrt, int al 3,4% o zò d’ed le di chêx^[3], mo damêz di vic i nómr i en dimondi pió peix spesialmaint s'i j·an anch di êter mêj^[4].

Ligam ed faura

(IT) La scheida dal COVID-19 in so’l sit dla Treccani

Nôt

↑ I en ed pió ed mela i maurt ed Covid-19 in Itaja Internazionale, 12 ed Mêrç dal 2020
↑ Curouna-Vîrus, la virôlga Capobianchi: «El mixur stricadouri i funsiounen: cux i’s dîxn i nómar dl’Êit’Itaja» Il Corriere della Sera, 13 ed Mêrç dal 2020
↑ Curóna-Vìrus, Oms: murtalità a 'l 3,4% International Web Post, 13 ed Mêrç dal 2020
↑ El vétum ed Curouna-Vîrus, in Itaja Il Corriere della Sera, 14 ed Mêrç dal 2020

[1] I èṅ 'd piò 'd mila i mòrt ad Covid-19 in Itàglia Internazionale, 12 ad Mars dal 2020

[2] Curóna-Vìrus, la viròluga Capobianchi: «Al miśùri stricadōri i funsiónan: cuś i s dìś'n i nùmar dal Nòrd» Il Corriere della Sera, 13 ad Mars dal 2020

[3] Curóna-Vìrus, Oms: murtalità a 'l 3,4% International Web Post, 13 ad Mars dal 2020

[4] Al vitmi ad Curóna-Vìrus, in Itàglia Il Corriere della Sera, 14 ad Mars dal 2020

[5] I en ed pió ed mela i maurt ed Covid-19 in Itaja Internazionale, 12 ed Mêrç dal 2020

[6] Curouna-Vîrus, la virôlga Capobianchi: «El mixur stricadouri i funsiounen: cux i’s dîxn i nómar dl’Êit’Itaja» Il Corriere della Sera, 13 ed Mêrç dal 2020

[7] Curóna-Vìrus, Oms: murtalità a 'l 3,4% International Web Post, 13 ed Mêrç dal 2020

[8] El vétum ed Curouna-Vîrus, in Itaja Il Corriere della Sera, 14 ed Mêrç dal 2020

[1]