Plentzia

Plentzia hiria Uribe Kostako eskualdearen erdialdean kokaturik dago, Barrika, Urduliz, Gatika, Lemoiz eta Gorliz inguruan dituela. Plentziako itsasadarrak (edo Butroe erreka) herria hegoaldetik iparraldera zeharkatzen du, Gorlizko badian itsasoratu arte, Urgoso errekaren urak jasota. Aipagarria da Plentziako hondartza, turismoa erruz erakarri duena. Basoak urriak dira, Isuskitza ingurukoak kenduta; horrez gain, Saratxagan belardiak daude. Hainbat muino dago herrian, Jentilmendi mendia, esaterako.

• Txipio/Gatzamine
• Isuskitza
• Saratxaga

Erromatar aztarnak aurkitu dira herrian, baina hiribildu moduan XIII. mendean sortu zen, Plasentia de Butron izenarekin (hortik eratorria da gaurko Plentzia),^[6] Diego Lopitz Harokoak^[7] balea arrantzan eta merkataritzan ziharduen eta Gaminizena zen lurralde bateko gunea mugarritu zuenean, hain zuzen ere, 1299an, Gaminiz. Hiribilduari Logroñoko Forua eman zitzaion, eta hurrengo Bizkaiko jaun-andreek eta Gaztelako errege-erreginek forua berretsi zuten.

Butroetarrak herriaz jabetu ziren, baina XVI. mendean horren gaineko boterea galdu zuten. Hortik aurrera bere goraldia izan zuen Plentziak, ontzigintza, balea-arrantza eta merkataritza zirela eta. Ontzigintzaren azken aztarna Astillero plaza da.

XVIII. mendean beheraldi handia hasi zen, izan ere, Espainiar-Britainiar gudan flota guztia galdu eta herrian industrializaziorik gertatu ez zenez, bere inguru naturala bere horretan mantendu zuen Plentziak. Azken arrazoi horregatik, burgesia txikiak udako herri bihurtu zuen Plentzia, batez ere XIX. mende amaieratik aurrera.

Gaur egun, berriz, Plentzian dago Bilboko Metroko amaierako geltokietako bat. Plentziari hainbat urbanizazio berri dagozkio, esaterako Isuskitza deritzona (Plentziako Abanikoa, horrela deitua airetik daukan itxuragatik), Butroe ibaian gora dago, Plentziatik bi kilometrora ibaiak egiten duen errebolta zabal baten barruan.

Hirugarren sektorea nagusi da, ostalaritzari lotua.

Lehen sektoreari dagokionez, arrantza portua aipatzekoa da. Nekazaritza ere garrantzitsua izan da herriaren historian, baina gaur egun zahartze-prozesua nabaria da herrian.

2015eko udal hauteskundeen emaitzen ondorioz, Euskal Herria Bildu koalizioko David Crestelo hautatu zuten alkate. Crestelok bere taldearen lau zinegotzien eta Plentziako Independenteen bi zinegotzienak eskuratu zituen. EAJk bost zinegotzi lortu zituen.

2019eko udal hauteskundetan, EAJk alkatetza berreskuratu zuen 12 urte ondoren. Elixabete Uribarri Uriarte^[8] abokatua alkate hautatu zuten.

• 1912 - 1914 - José Olano Rodríguez
• 1922 - 1923 - Gregorio Rentería Garay - Kontserbadore monarkikoa
• 1923 - 1928 - José Olano Rodríguez
• 1930 - 1931 - Gregorio Rentería Garay - Kontserbadore monarkikoa

• 1931 - 1933 - Nicolás Landa Garay - Euzko Alderdi Jeltzalea
• 1936 - 1937 - Luis Uchupi Bilbao - Euzko Alderdi Jeltzalea

• 1937 - 1938 - Fidel Sendagorta Unibaso - Gestora frankista
• 1938 - Pedro Mota Elorriaga - FET y de las JONS
• 1943 - 1954 - José Olano Rodríguez - FET y de las JONS

• 1979 - 1983 - Jose Arriola Juaristi - Euzko Alderdi Jeltzalea
• 1983 - 1987 - Enrique Hormaza Eguskiza - Euzko Alderdi Jeltzalea
• 1987 - 1991 - Bittoren Laraudogoitia Garai - Euzko Alderdi Jeltzalea
• 1991 - 1995 - Andoni Urrutxi Marin - Euzko Alderdi Jeltzalea
• 1995 - 1999 - Anton Madariaga Zobaran - Euzko Alderdi Jeltzalea
• 1999 - 2003 - Nicolas Oñate Landa - Euzko Alderdi Jeltzalea
• 2003 - 2007 - Nicolas Oñate Landa - Euzko Alderdi Jeltzalea
• 2007 - 2011 - Isabel Zarauza Norato - Plentziako Independenteak
• 2011 - 2015 - Isabel Zarauza Norato - Plentziako Independenteak
• 2015 - 2019 - David Crestelo Domínguez - Euskal Herria Bildu
• 2019 - 2023 - Elixabete Uribarri Uriarte - Euzko Alderdi Jeltzalea
• 2023 - Jardunean - Aitor Garagarza Cambra - EH Bildu

Bilboko metroaren 1. lineak Plentzia zeharkatzen du, eta udalerrian Plentzia izeneko geltokia du.

Bizkaibus hiri-arteko zerbitzuko hurrengo lineak udalerria zeharkatzen dute:

Hainbat kirol elkarte daude herrian:

• Arkote A.T.
• Kakarraldo R.T
• S.D Plentzia
• Plentzia P.T.

• Uztailaren 10an, Kristobal deunaren jaiak. (Txipion)
• Uztailaren 16an, Karmengo Ama.
• Uztailaren 22an, Andre Maria Magdalena.
• Uztailaren 29an, Saratxagako jaiak.
• Uztailaren 31an, San Ignazio.
• Irailaren 2an, San Antolin.
• Abenduaren 6an, San Nikolas.

Plentziako Itsas Estazioa edo PIE Plentziako hondartzan dagoen ikerketa-zentroa da, Itsas Biologia eta Bioteknologia Esperimentalean aritzen dena. Ionan Marigomez izan zen sustatzaile nagusia eta 2012tik bera izan da zentroaren zuzendaria eta gidaria. Euskal Herriko Unibertsitateak Itsas Biologian esperimentazio-zerbitzua sortzeko interesa aitortu zuen: estazioak itsasoko ur-bolumen handiak aztertzeko aukera ematen du, eta, horri esker, esperimentuak beste modu bideragarriago batean egin daitezke. Pentsaezinak baina beharrezkoak diren baliabide horiek bikaintasuneko ikerketa-talde finkatuentzako "laborategi" itzela da. Plentziako Itsas Estazioa dagoen eraikina 1923an eraikitako erietxea zen. Bizkaiko Aurrezki Kutxa zaharrak hezur-tuberkulosiaren gaixoentzako helioterapia-erietxe bihurtu zuenean. .

Hirigune historikoa ibaiak berak eta elizak, Butroetarren dorreak eta merkatuaren plaza dauden guneak mugatzen dute (eremu lau hori izan zen mendeetan zehar hiriaren gune nagusia). Oinplanoak Bastida ereduari jarraitzen dio eta hiru kale paralelo ditu: Goienkale, Artekale eta Barrenkale, eta garai batean ibaira ematen zuten bi kantoik zeharkatzen dituzte. Kaleek eta kantoiek zabalera bera dute: bost urratsekoa. Kantoiek erribera eta hirigunea lotzen dituzte, eta kaleak ibaiertzarekiko paraleloak dira, lurraren bideei jarraiki. Espazioa Erdi Aroko ereduei jarraiki banatuta dago: lursailak estuak eta sakonak dira. Horietako askok gaur arte iraun dute, eta hiriko hasierako etxebizitzen ezaugarri ziren baratza batzuek ere bai. Askotan, lursail bat baino gehiago elkartu dira eraikin handiagoa egiteko. Garai bateko harresietatik, elizatik gertu, alde zaharraren goialdean dagoen atari irekia bakarrik gelditzen da: Santiagoko atea. Erdi puntuko arkua da, kanoi eskartzanoa duena, eta neurriak eta faktura ikusita, XVI. mendekoa dirudi.

Hirigunea estua zenez, zenbait zabalgune egin behar izan ziren. Kalebarria, elizaren atzealdean dagoen kalexka irregularra, lehena izango zen, eta geroago, XIX. mendean, Portaleta eta Barrenkale eta Artekaleren luzapenak egin ziren. Baina errebal nagusia erribera izan zen, itsasadarrari irabazitakoa, gaur egun udarako egoiliarrentzat txalet eta etxebizitza-eraikinez bete dena.

Arkitekturari dagokionez, badira zenbait eraikin aipagarri. Zaharrena, Santa Maria Madalena eliza da, Bizkaiko arkitektura erlijiosoaren adibide berezia. Elizaren dorre-arkupea oso elementu interesgarria da, oso sendoa, defentsarako, eta, aldi berean, zelatan egoteko eta argia emateko balio duena. Hiru habeartekoetako espazioaren kontzepzioa ere aipagarria da: garaiera berean estalita daude, espazioa bateratzeko asmoz, argi eta garbi.

Pizkunde garaiko egoitzazko arkitekturaren adibide ederra Torreon dugu, udaletxe zaharra eta gaur egungo Kultura-etxea. 1562ko eraikina da eta garai hartan jauregiek zuten diseinua du. Dorretxeen eredu tradizionalari jarraitu arren, bao asko ditu, zabal samarrak.

Aldapa berean, Eleiz enparantzaren izkinan, Torreon eraikinaren antzeko eraikin bat agertzen da argazki zaharretan. Etxebizitza egiteko zaharberritu dute. Armarria eta jatorrizko eraikina 1603. urtekoa da eta Butroetarrena da, hemen izan baitzuten euren dorretxea.

XIX. mendeko etxebizitza neoklasikoak ere badu garrantzia, Plentziak etxea asko eta asko berritu zituen garaikoa. Aipagarriak dira 1865eko Opatuako jauregia, Kristo enparantzan; Camposena etxea, Barrenkale 3an; edo Goienkale 4-6ko etxetzarra.

Beste maila batean bada ere, beste hogei bat eraikin aipagarriak dira, etxe oso berrituak, itxura tiroldarrekoak, asko eta asko begiratokidunak.

Interesgarria da Plentzian dauden arrantzaleen etxebizitzen adibide urriak jasotzea (elizako kalexka). Familia bakarreko etxeak dira, atxikiak, lursail sakonak eta fatxada estuak dituztenak, bi garaierakoak, bi isurialdeko teilatukoak, teilatu-gailurra fatxadarekiko paraleloa dutela. Beheko solairua kalea baino maila beheagoan egon ohi da, eta biltokirako erabiltzen zen. Goiko solairuan —askotan eskailera edo zurezko patio batetik igotzen zen hara—, egon ohi da etxebizitza, eta gorago, ganbara.

•  
  San Maria Madalena eliza.
•  
  Eleiz enparantza.
•  
  Torreoia.
•  
  Torrebarri jauregia.
•  
  Torrebarri jauregiko armarria eta euskarazko inskripzioa: Muxica areriocaz agica Butroe celangoa da Oroc daquie garaia nago eria gordeago.
•  
  Santiago arkua.
•  
  Goñi Portal baserria.
•  
  Kristo Santuaren baseliza.
•  
  El Palas hotela.
•  
  Astillero enparantza eta Plentziako udaletxea.
•  
  Plentziako hondartza.

• Jenaro Urrutia (1893–1965), margolaria.
• Jose Maria Gorordo (1947–), politikari jeltzalea, Bilboko alkate izana.

• Udalaren webgunea
• Monumentu-multzo izendapena^{[Betiko hautsitako esteka]}, Euskal Autonomia Erkidegoko aldizkari ofizialean.