Agyrion

Agyrion edo Agyrium
Agyrion edo Agyrium
Datuak
Herrialdea	Italia
Eskualdea	Sizilia
Free municipal consortium	Free Municipal Consortium of Enna
Italiako udalerri	Agira
Eskualdea	Sizilia
Ordezko izena	Agira
Indusketa
Bisitagarria	bai

Ac primum de Agyrinensi populo fideli et inlustri breviter cognoscite. Agyrinensis est in primis honesta Siciliae civitas hominum ante hunc praetorem locupletium summorumque aratorum. Zizeron: III, 67	Eta Agyriumeko jende prestu eta leialari buruzko informazio laburra. Agyrium Siziliako lehen hiri zintzoetako bat da, bere gizonak, pretore hau iritsi aurretik (Verres), aberatsak eta produktore onenen artean zeudenak.

Agyrion (Agyrium erromatarrentzat, gaur egun Agira, Ennako probintzian). Hasieran, hiri sikulo bat zen eta ondoren, greziarra. Diodoro Sikulo historialariaren etxea izan zen (K.a. I. mendea).

Historia

Agyris izan zen Siziliaren erdialdeko gobernaririk boteretsuena. Dionisio Zaharrarekin, K.a. 392an, Agyrion inbaditu zuen Magon II.aren indar kartagotarrei aurre egiteko^[1]. Agyrion Greziako hiri bat bihurtu zen K.a. 339an, Diodoro Sikuloren arabera, Timoleon, korintoarrak, azken tiranoa kanporatu eta 10.000 greziarren kolonia ezarri zuenean. Timoleonek eraikin bikainak eraiki zituen, baita antzoki bat ere^[1] Diodorok zioen Heraklesek Iolao eta Gerioneren temenosa eta gertuko lakua sortu zituela. K.a. V. mendearen erdialdean, brontzezko lehen txanponak Agyrionen egin ziren. Horiek txanpon fiduziarioen^{[ohar 1]} lehen adibideak dira, hau da, txanponek adierazten zuten balioa baino gutxiago balio zutenak. Erromatarrek Agyrium deitu zioten. Agyriumetik, Apollodorus izeneko bat etorri zen, hiriko hiritarrik eraginkorrenetako bat, Verresen aurka lekukotza emateko^[2]. Zizeronen ustez, hiria industriala eta aberatsa zen, baina Verresek arpilatu zuen. San Filippok, siriakoa izenekoak, Agyrion ebanjelizatu zuen. Hiria 1860 arte San Filippo d 'Argiró deitu zen.

Txanpongintza

Lehenengo saila

Agyrionen lehen txanpona K.a. V. mendekoa da. Brontzezko txanpon bat da, aurrealdean, hegoak itxita dituen arrano bat daramana, eta, atzealdean, gurpil bat eta ΑΓΥΡΙΝΑΙ inskripzioa dituena. Geroago, txanpon bat egin zen gazte baten buru batekin, beharbada Heraklesena eta idazkera hau ere bai: ΑΓΥΡΙΝΑΙΟΝ (Agurinaion). Atzealdean, gizon burua duen zezen baten protomea dago, eta ΠΑΛΑΓΚΑΙΟΣ (Palankaios) inskripzioa. Head ikerlariak, ibai baten izena dela onartzen du, hipotesi hori oinarrituta dago giza baten burua duen zezen bat dagoelako^[3]. Txanpon hau, dirudienez, V. mendearen amaieran eta IV. mendearen hasierakoa da.

Bigarren saila

Bigarren txanpon sail bat IV. mendeko erdialdean egin zen, hiria Apolloniade tiranoaren menpean zegoenean. Honek K.a. 339ra arte egon zen boterean, Timoleonek hiria askatu arte. Aldi horri esleitutako txanponetako batzuk honako hauek dira^[3]:

Herakles gaztearen burua lehoi bat azalarekin ΑΓΥΡΙΝΑΙΟΝ	Lammasu baten protomea ΠΑΛΑΓΚΑΙΟΣ
Herakles edo Iolao gaztearen burua teniarekin eta lehoi baten azalarekin	ΑΓΥΡΙΝΑΙΩΝ Lehoinabarra erbi bat irensten
Apoloren burua eta arku bat	ΑΓΥΡΙΝΑΙΩΝ Txakurra usaintzen

Apolloniade kanporatu ondoren, txanpon berriak daude, horien artean^[3]:

ΖΕΥΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ Zeus Eleutheriosen ereinotzez koroatutako burua	Tximista eta arranoa
Atenearen burua kaskorekin	Arkua eta gezia

Zeus irudiarekin agertutako monetak garai hartako Sirakusako moneta baten antzekoadira. Erromatarrek Sizilia konkistatu ondoren, txanpongintzak jarraitu zuen.

Bibliografia

Barclay Vincent Head, Historia Numorum: a Manual of Greek Numismatics, 2. argitalpena, Londres, Oxford, 1911 [1887].
Keith N. Rutter, Greek coinages of Southern Italy and Sicily, Londra, Spink, 1997, ISBN 0-907605-82-6.
Diodoro Sikulo, Biblioteka Historikoa, XIV: 90, 95,

Ikus, gainera

Agira

Oharrak

↑ erakunde batek ordainduko duelako konfiantzan oinarritzen dena (adibidez, txanponak eta billeteak, estatu baten aldetik) eta urre, zilar edo bestelako balio materialik ez duena.

Erreferentziak

↑ ^a ^b Diodoro Sikulo, cit.
↑ Cicerone, In Verrem, III 31, IV 23.
↑ ^a ^b ^c HEAD, Barclay Vincent: Historia Numorum, cit.

Kanpo estekak

Datuak: Q3606949
Multimedia: Agyrion / Q3606949

[a-2] rakunde batek ordainduko duelako konfiantzan oinarritzen dena (adibidez, txanponak eta billeteak, estatu baten aldetik) eta urre, zilar edo bestelako balio materialik ez duena.

[a-1] Diodoro Sikulo, cit.

[3] Cicerone, In Verrem, III 31, IV 23.

[b-4] HEAD, Barclay Vincent: Historia Numorum, cit.

[5] Mendebaldeko Sizilia: Palermo, Trapani eta Agrigentoko probintziak.

[6] Erdialdeko Sizilia: Caltanissetta, Agrigento, Gela eta Enna probintziak.

[7] Ekialdeko Sizilia: Ragusa, Sirakusa, Katania eta Messina probintziak.

[1]

i e a Siziliako historiaurrea
Herriak	Siziliako historiaurrea • Siziliako antzinako herriak • Sikano • Elimo • Morgete • Fenizia • Sikulo
Siziliako historiaurrea	Stentinelloko kultura (K.a. VI. milurtekoaren amaieratik V. milurtekoaren erdiaren amaiera)• Castellaro Vecchioko kultura (K.a. V. milurtekoaren amaiera)• Castelluccioko kultura (K.a. 2300-1700) • Capo Grazianoko kultura (K.a. 2300-1500) • Serra d'Altoko kultura (K.a. V. milurtekoaren bigarren erdia) • Dianako kultura (K.a. IV. milurtekoaren lehen erdia) • Thapsosko kultura (K.a. 1500-1200) • Milazzeseko kultura (K.a. 1500-1300) • Pantalicako kultura (K.a. 1270-650)
Mendebaldeko Sizilia^{[oh 1]}	Cozzo Busonè • Monte Grande • Angilla nekropolia • Colle Madore • Genovarraren koba • Scuratiko kobak • Uzzo koba • Halikyai • Roccazzo • Sese (arkitektura) • Entella • Addaura leizea • Gurfako kobazuloak • Monte Porcara • Sant'Angelo Muxaro
Erdialdeko Sizilia^{[oh 2]}	Polizzello • Vassallaggi • Sabucina • Gibil Gabib • Agyrion • Monte Manganello • Realmeseko nekropolia
Ekialdeko Sizilia^{[oh 3]}	Cava d'Ispica • Castiglione di Ragusa • Cava Lazzaro • Cava dei Servi • Bellamagna nekropolia • Pantalicako nekropolia • Castelluccio di Noto • Valle del Marcellino • Cava del Rivettazzo • Cozzo Collura • Calafarina kobazuloa • Cassibileko nekropolia • Stentinello • Thapsos • Ognina (uhartea) • Monte San Mauro (gune arkeologikoa) • Sant'Ippolito (aztarnategi arkeologikoa) • Occhiola • Mendolito • Abazeno • Halesa • Argimuscoko goi-ordokia • Capo Graziano herria • Punta Milazzese herrixka • Filo Braccio herrixka • San Vincenzo herrixka • Portellako herrixka
Oharrak: ↑ Mendebaldeko Sizilia: Palermo, Trapani eta Agrigentoko probintziak. ↑ Erdialdeko Sizilia: Caltanissetta, Agrigento, Gela eta Enna probintziak. ↑ Ekialdeko Sizilia: Ragusa, Sirakusa, Katania eta Messina probintziak.