Akbar

Akbar
	; Irudi gehiago
3. Mogol enperadorea	; 1556ko otsailaren 11 - 1605eko urriaren 25a ; ← Humayun - Jahangir →
3. Mogol enperadorea
Bizitza
Jaiotza	Umarkot Fort (en) , 1542ko urriaren 15a
Herrialdea	Mogol Inperioa (1542ko urriaren 15a - 1605eko urriaren 25a)
Lehen hizkuntza	persiera
Heriotza	Fatehpur Sikri, 1605eko urriaren 25a (63 urte)
Hobiratze lekua	Akbar's Tomb (en) ; Agra
Heriotza modua	berezko heriotza: disenteria
Familia
Aita	Humayun
Ama	Hamida Banu Begum
Ezkontidea(k)	Mariam-uz-Zamani (en) ; Ruqaiya Sultan Begum ; Salima Sultan Begum (1561 -
Seme-alabak	ikusi Jahangir; Murad Mirza of Hindustan (en) ; Prince Daniyal (en) ; Aram Banu Begum (en) ; Khanum Sultan Begum (en) ; Shakr-un-Nissa Begum (en) ;
Haurrideak	ikusi Bakshi Banu Begum (en) ; Mirza Muhammad Hakim (en) ; Al-aman Mirza (en) ;
Leinua	Mughal dynasty (en)
Hezkuntza
Hizkuntzak	Txagatai hizkuntza; persiera; Hindustanera
Jarduerak
Jarduerak	monarka
Sinesmenak eta ideologia
Erlijioa	islama; Din-e Ilahi (en)

Jalaluddin Muhammad Akbar, baita ere Akbar Handia izenaz ezaguna, (1542ko urriaren 15a - 1605eko urriaren 27a) Indiako Mogol Inperioaren gobernatzaile bat izan zen 1556 eta 1605 artean.

Ibilbidea

Akbar dinastia jaso batean jaio zen, eta lau tutore, arrakastarik gabe, irakurtzen irakasten saiatu ziren. Arrazoi bat izan daiteke dislexikoa izan izana, eta horrek azal lezake, bestalde, haren memoriarako gaitasun oso handia.^[1]

Akbar Humayun (Timur leinuarena) eta Hamida Begunen semea zen, Umerkoten (Sindh) 1542-11-23an jaioa; bere aita Indiako tronutik kanporatua izan zen Sher Shah Suri Afganistandarraren aurkako guda garrantzitsu batzuen ostean. 12 urteko erbestealdiaren ondoren, Humayun Indiako tronura itzuli zen, hil baino hilabete batzuk lehenago 1556. urtean. Akbarrek urte berean hartu zuen tronua, Bairam Khanen erregentziapean, Akbar-ek, 1560an hartu zuen gobernuaren zama osoa.

Abu'l-Fazl ibn Mubarak-ek *Akbaren liburua* erakusten dio Akbari, Mogoldar miniatura

Historialari batzuek diote Bairam Khan, Akbar hiltzen eta destronatzen saiatu zela, hau adin nagusitasunera heldu zenean, horregatik, Akbarrek, Bairam Khani Mekara pelegrinazio bat egiteko agindu zion, eta bera hiltzeko ere agindu zuen. 1556an mogol armadak Hemu hinduaren indar armatuak gainditu zituen eta honela, Akbarren tronurako igoera ziurtatu zen.

Tronura igo zenean 13 urtekin, dinastiaren hirugarrena, Indiako Mogol Inperioaren zati txiki bat besterik ez zegoen bere eskutan, eta bere aitita Babur alditik galdutako zati guztiak berreskuratuko zituela hitz eman zuen. Malwa, Gujarat, Bengala, Kabul eta Kandesh konkistatu zituen.

1605-10-27an hil zen Agran

Erlijioa

Akbaren erregealdian, mogol inperioak hindu-gehiengo bat eta musulman-gutxiengo bat hartzen zituen. Bi erlijio-sinesmenak oso desberdinak ziren; musulmanek behia jan zezaketen, hinduentzat debekatua, animalia sakratutzat jotzen baitute. Gauza bera gertatzen zen edari alkoholdunekin edo txerriarekin, baina alderantziz. Musulmanak monoteistak ziren, hinduak, politeistak. Herri xehearen gehiengoa hinduista zen eta agintariak musulmanak ziren.

Akbarrek erlijioen arteko tolerantzia bultzatu zuen. Desberdintasunak adiskidetzen saiatu zen, Din-i-Ilahik deitu zion sortu zuen erlijio sinkroniko berriari. Erlijio horrek islamaren eta hinduismoaren nozioak zituen, baina ez zen inoiz Gortetik atera eta desagertu egin zen haren heriotzarekin. Musulmanak ez zirenei aplikatzen zitzaien yiziaren zerga zaharra kendu zuen. Enperadorea Indiako printzesa hinduekin ere ezkondu zen, nahiz eta keinu hori erlijioen arteko adiskidetze-saiakera baino politikoagoa izan zela uste izan zen. Gortean kristauen ordezkariak hartu zituen, bai Indiako jatorrizko elizetakoak, bai indiarrak ez zirenak; izan ere, Akbarrek hainbat erlijiotako ordezkarien artean antolatutako topaketetan parte hartu zuten Europako jesuita askok, enperadoreak bertan eztabaida zezaten deitu baitzuen.

Hala, Akbarrek eztabaida batzuk hasi zituen: eruditu musulmanek erlijio-gaiak eztabaidatzen zituzten hinduismoaren, jainismoaren, tantrismoaren ordezkariekin, baita sufiekin eta kristauekin ere, hala nola Goatik ekarritako jesuita katolikoak, bereziki Antonio de Montserrat espainiarra eta Rodolfo Acquaviva italiarra. Apaiz horiek begirune handiz tratatu zituen, fede bereizketarik gabe. Meskitentzako lurrak eta dirua emateaz gain, erlijio askotako tenplu askori limosna ematen zein, eta horrek, Oscar R. Gómez doktoreak dioen bezala, munduko lehen topaketa ekumenikoa inauguratu zuen, eta aukera eman zuen erlijio-tolerantziaren argia Mendebaldera sartzeko Antonio de Montserrat jesuitak erabil zuen Zetaren bidearen bitartez.^[2]

Mezenasa

Akbarrek administraziorako talentu handia zuen eta Sher Shah Surik hasitako berrantolaketa-lanak jarraitu zituen. Lurraldea 15 probintziatan banatu zuen, eta horietako bakoitzaren buruan jarri zuen gobernadore militar bat, Nawâb Nazîm, eta administratzaile zibil bat, finantzak kontrolatzen dituen Diwân. Nekazaritzako lurren gaineko zerga ezarri zuen, uztaren balioaren herenari zegokiona. Erlijioari dagokionez, tolerantea izan zen, 1563an, jiziya, islameko lurrean ez musulmanen gaineko zerga eta erromesaldien gaineko zergak kendu zituen; printzesa indiar batekin ezkondu zen, Jodha Bai, Amber Bihari Mal râjaren alabarekin, bere oinordea izango zen Jahangirren ama. Hinduarrak administraziora eta armadara ekarri zituen eta horren rajá erresumekin aliantzak indartu zituen.

Akbar analfabetoa zen arren, ezagutza maite zuen eta hainbat erlijiotako pertsonak gonbidatzeko ohitura zuen, munduko gaiei buruz eztabaidatzeko. Feizi eta Abul Fazl anaien moduko talentu literario ugariren mezenas izan zen. Sanskritotik persiar hizkuntzara transkribatzeko agindu zuen.

Emazteak, konkubinak eta oinordeak

Ruqaiya Sultan Begum (en) (1542 - Agra 1626ko urtarrilaren 25ean; inh. (Kabulen), lehengusua, Hindal Mirza osabaren alaba, eta Sultanam Begum, 1552an Ghazin ezkondua, Padshah Begum;
Jamal Khan de Mewaten alaba; 1556ko abenduan ezkondua;
Mirza Abdullah Khan Mogholen alaba, Mankumekin ezkondua 1557an;
Salima Sultan Begum (en) (1544 inguruan jaioa, Dehlin hil zen 1612ko abenduaren 15ean; inh. a Agra), Nureddin Mohammed Mirzaren alaba eta Baburren alaba bat (lehen ezkontzetan ezkondua, Jalandhar, abenduan). 1557 Bairam Khani (1524 - Patan, 1561eko urtarrilaren 31), Saif Ali Beg Baharluren eta Nagina Begumen semea, 1561ean ezkondua;
Wali Nimat (gaztelaniaz hilda). 1623ko maiatzean, inh. Sikandaran), Mariam-uz-Zamani (en), Bihari Mal, Amberren Rajah ren alaba; Sambhar, otsailaren 6an ezkondua. 1562, ama:
- Sultan Salim (Jahângîr).
Na Begum, Abdul Wasiren alarguna, 1563an ezkondua;
Miran Mubarik Shah Khandis-eko gobernadorearen alaba; 1564ko irailean ezkondua;
Sultan Mohammed Nasir Uddin Husain Shah, Cachemirako sultanaren alaba; 1569an ezkondua;
Nathi Bai Sahiba, Rawal Har Rairen alaba, Jalsaimeren maharajah; 1570ean ezkondua, besteak beste:
- Mahi Begum (1576-1577ko martxoaren 28a).
Baiji Lal Rajek Kanwari Sahiba, Kunwar Kanhau de Bikaner-en alaba eta Kalyan Mal Rairen iloba, Bikanerren Rajak; Nagaur-en ezkondua 1570eko azaroaren 16an;
Sindh Begum Sahiba, Mirza Muhammad Baqiren alaba; 1570ean ezkondua;
Nahar Das Isar Dasen alaba; 1572 inguruan neska-laguna;
Jai Chand-en alaba bat, Nagauren Rajah; 1573an ezkondua;
Kasima Banu Begum Sahiba, Arab Shahen alaba; Fatehpur Sikrirekin ezkondua 1575ean;
Askaran Sahib Bahadurren alaba bat, Dungarpurreko Maharawal; 1577an ezkondua;
Rukmawati Baiji Lall Sahiba (1623ko maiatzaren 30a baino lehen hil zen), Jodh Bibi ezizena duena, Rao Maldeojiren alaba, Marwarren rao; 1581 inguruan ezkondua;
Kesho Das Rathoreren alaba bat, Mertiako Rajah; 1581ean ezkondua;
Cachemirako Shams Chak-en alaba; Srinagarrekin ezkondua 1592an;
Qazwinen Qazi 'Isaren alaba; Lahoren ezkondua 1593an;
Nasir Khanen alaba; 1597 baino lehen ezkondua;
Lakshmi Narayan Bhup Bahadurren alaba bat, Cooch Beharr-en raja; 1597an ezkondua;
Gauhar Khanum, Shaikh Jamal Bakht Bahaduriyarren arreba;
Na Begum, Mertako gobernadore Hassan Khanen alaba.

Konkubinak:

Bibi Pungrai;
Bibi Aram Bakhsh; ama:
- Sultan Hussein Mirza (1564ko urriaren 19tik 1564ko azaroaren 5era);
- Sultan Hassan Mirza (1564ko urriaren 19tik 1564ko urriaren 29ra).
Bibi Soleiman Begum, honen ama:
- Shahzada Khanum (1569ko azaroaren 21a - 1600aren ondoren), Lahoren ezkondua 1593ko abuztuan Muzaffar Husain Mirzan, Ibrahim Hussain Mirzaren eta Gulrukh Begum-en semea, 1604an hil zen.
Salima Begum, 1599ko maiatzaren 23an hil zena, ama:
- Sultan Murad Mirza, Fatehpur Sikri (1570eko ekainaren 7a - Jalnapur, 1599ko maiatzaren 1a, inh. Delhin); ezkondua (A) Bahadurren alaba batekin, eta Ali Khan fakhuriren biloba, Khandeshen gobernadorea; ezkondua (B) Lahoren, 1587ko maiatzean, Habiba banu Begumen, Aziz Koka Mirzaren alaba, Khan i Azam, besteak beste:
  - Rustam Mirza (1588ko abuztuaren 27tik 1597ko abenduaren 9ra);
  - Alam Mirza (1590eko azaroa);
  - Iffat Jahan Banu Begum; Delhin ezkondua, 1606ko urriaren 19an, Sultan Parviz Mirzan, Jahangiren bigarren semea.

Bibi Khaira;
Bibi Maryam, Lahoren hilda, 1596;
Bibi Daulat Shad, honen ama:
- Shakhrunissa Begum (1577 inguruan jaioa, Akbarabad eta Delhi artean hila - 1653ko urtarrilaren 1a, inh. Delhin); 1593ko abuztuaren 4an Lahoren ezkondua Shahrukh Mirza Miranshahen, Sultan Ibrahim Miranshah eta Muhtarima Khanum-en semea, Ujjainen hil zen 1607an;
- Aram Banu Begum (1584ko abenduaren 22a - 1624, inh. (Delhin); Mirza 'Abdu'r Rahim Khanekin ezkondua; Lahoren jaio zen 1556ko abenduaren 17an, eta 1627an hil zen Dehlin, Bairam Khan Bahadurren semean.
Bibi Naun;
- Lala Begum, hildako gaztea;

ama ezezagunekoak:

- Fátima Banu Begum, 1562an hil zena;

- Sultan Daniyal Mirza (Ajmer, 1572ko irailaren 11 - Burhanpur, 1604ko apirilaren 8a), Dekcanaren erregeordea 1601eko apirilaren 21ean; ezkondua (A) 1586ko ekainean, Sultan Khwajaren alaba bati 'Abdu'l-Azim Naqshabandi; ezkondua (B) 1594an, Qulij Khan Andajaniren alaba bat (Gwalior-en hil zen 1599an); Lahoren ezkondua (C), 1595eko urriaren 2an, Kanwar Rai Mal Sahib-en alaba bat, eta Rao Mal Deoji Sahib-en biloba, Sulhanen rao.1599an Janan Begum Sahibarekin ezkondua (D), 1621eko martxoan hilda, Mirza 'Abdu'r Rahim Khanen alaba, khan i khanam; E (E) Rajah Dalpat de Ujjainen alaba batekin ezkondua; (F) 1604an Sultan Begahir-i ezkondua

Erreferentziak

↑ (Ingelesez) John F. Richards, Gordon Johnson, The Mughal Empire, Cambridge University Press, 1996, 337 p. (ISBN 0-521-56603-7, lire en ligne [archive]), p. 35.
↑ (Gaztelaniaz) Gómez, Oscar R.. (2016). «Antonio de Montserrat - La ruta de la seda y los caminos secretos del tantra» Revista Científica Arbitrada de la Fundación MenteClara, 1(1), 15..

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Akbar

Datuak: Q8597
Multimedia: Akbar I / Q8597

[1] (Ingelesez) John F. Richards, Gordon Johnson, The Mughal Empire, Cambridge University Press, 1996, 337 p. (ISBN 0-521-56603-7, lire en ligne [archive]), p. 35.

[2] (Gaztelaniaz) Gómez, Oscar R.. (2016). «Antonio de Montserrat - La ruta de la seda y los caminos secretos del tantra» Revista Científica Arbitrada de la Fundación MenteClara, 1(1), 15..

[1]