Ernest Hemingway

Ernest Hemingway
	; Irudi gehiago
Bizitza
Jaiotza	Oak Park, 1899ko uztailaren 21a
Herrialdea	Ameriketako Estatu Batuak
Bizilekua	Key West; Paris; Ketchum; Ernest Hemingway House (en)
Lehen hizkuntza	ingelesa
Heriotza	Ketchum, 1961eko uztailaren 2a (61 urte)
Hobiratze lekua	Ketchum
Heriotza modua	suizidioa: bala zauria
Familia
Aita	Clarence Hemingway
Ama	Grace Hall Hemingway
Ezkontidea(k)	Hadley Richardson (en) (1921 - 1927); Pauline Pfeiffer (mul) (1927 - 1940); Martha Gellhorn (1940 - 1945); Mary Welsh Hemingway (1946 - 1961)
Seme-alabak	ikusi Jack Hemingway (en) ; Patrick Hemingway (en) ; Gloria Hemingway (mul) ;
Haurrideak	ikusi Leicester Hemingway (en) ; Marcelline Hemingway Sanford (en) ; Madelaine Hemingway Miller (en) ; Carol Hemingway (en) ; Ursula Hemingway (en) ;
Hezkuntza
Heziketa	Oak Park and River Forest High School (en) ; James F. Byrnes High School (en)
Hizkuntzak	ingelesa; frantsesa; gaztelania
Jarduerak
Jarduerak	gerra-berriemailea, gidoilaria, eleberrigilea, kazetaria, antzerkigilea, poeta, idazlea, ipuingilea eta prosalaria
Lantokia(k)	Alassio
Lan nabarmenak	ikusi Hills Like White Elephants (en) ; The Snows of Kilimanjaro (en) ; Agurea eta itsasoa; The Short Happy Life of Francis Macomber (en) ; A Farewell to Arms (en) ; Fiesta. Eguzkia jaikitzen da;
Jasotako sariak	ikusi Literaturako Nobel Saria (1954) ; Bronze Star Medal (1947) ; Pulitzer Saria Fikzioan (1953) : Agurea eta itsasoa; Florida Artists Hall of Fame (1987) ; National Order of Merit Carlos Manuel de Cespedes (1954) ; Medal of Military Valour (1917) ; Commemorative Medal for the Italo-Austrian War 1915-1918 ;
Influentziak	Robert Louis Stevenson eta Mario Berrino (en)
Genero artistikoa	Prosa; opinion journalism (en) ; memoriak
Zerbitzu militarra
Parte hartutako gatazkak	Lehen Mundu Gerra; Bigarren Mundu Gerra; Espainiako Gerra Zibila

Ernest Miller Hemingway (Oak Park, Illinois, Estatu Batuak, 1899ko uztailaren 21a - Ketchum, Idaho, Estatu Batuak, 1961ko uztailaren 2a), idazle eta kazetari estatubatuarra izan zen.

XX. mendeko literaturaren egilerik garrantzitsuenetarikoa da. 1953an Pulitzer saria lortu zuen (The Old Man and the Sea, Agurea eta itsasoa) eta Literaturako Nobel Saria 1954an. For Whom the Bell Tolls (Norengatik ari dira joka kanpaiak) bere lanik ezagunena da.

Biografia

Ernest Hemingway Oak Parken erdi-mailako familia batean jaio zen. Bere inguruko gazteek egin ohi zutenaren kontra, unibertsitatera ez joatea erabaki zuen, eta kazetari lanetan hasi zen. Lehen Mundu Gerran anbulantzia gidari gisa parte hartu zuen, Italiako frontean. Gerrak eragin handia izan zuen haren bizitzan eta lanbidean: zauritu egin zuten, eta aurrerantzean, heriotzaren gordintasuna topatzeak eraginda beharbada, biolentziarekin eta arriskuarekin aurrez aurre egotea bilatu zuen modu ia obsesiboan heriotzari aurre egiteko. Osatu zenean, ezkondu eta Europara joan zen zenbait egunkaritako berriemaile gisa. Parisen, non hartu baitzuen ostatu, literatura munduko jendea ezagutu zuen, bere aberrikide erbesteratuak besteak beste: Gertrude Stein eta Ezra Pound, Francis Scott Fitzgerald eta Steinek Belaunaldi Galdua definitu zuen garaiko gainerakoak.

1925ean gerrako heroi gazte baten nortasuna moldatzen duen ipuin bilduma argitaratu zuen, In Our Time (Gure garaian), eta hurrengo urtean, zezenketaren mitoak erakarrita, Estatu Batuetako bikote baten Paristik Iruñerako bidaia kontatzen duen The Sun Also Rises (1926, Eguzkia irten ere egiten da) eleberriarekin irakurleen behin betiko onespena jaso zuen. Eleberri horretan finkatu zen belaunaldi galdua izena, handik aurrera Estatu Batuetako 1920 ondoko intelektualak izendatzeko erabili zena. Eleberri horrek bazituen, dagoeneko, Hemingwayren kontakizunen bi ezaugarri nagusiak: bere estilo arina, zehatza eta aldi berean lirikoa, batetik; eta bizitzari buruz zuen ikuspegia, bestetik; izan ere, Hemingwayk etengabeko arriskutzat hartzen baitzuen bizitza, bakoitzak buru belarri murgildu behar zuen abenturatzat, heriotzari aurre egiteko adinako adorea eta bihotza izatera iristeko.

Men without women (1927, Gizonak emakumerik gabe) ipuinei eta gerrako oroitzapenetan oinarrituta moldatu zuen A Farewell to Arms eleberriari (1929, Agur armei) ere oso harrera beroa egin zioten kritikariek eta irakurleek. Haren zezenzaletasun handia Death in the Afternoon (1932, Heriotza arratsaldean) liburuan irudikatu zuen, zezenketa arriskuaren arte gisa erakutsiz, eta mundu horretan indarrean dauden balio tragikoei buruzko azterketa zorrotz bat eginez. Haren beste zaletasunetako batzuk ehiza, arrantza eta bidaiak izan ziren, eta Afrikan egin zituen ehizaldietan oinarrituta idatzi zuen Green Hills of Afrika (1935, Afrikako muino berdeak) eta bere eleberri labur ederrenetako bat, The Snows of Kilimanjaro (1936, Kilimanjaroko elurrak). Afrikako ehiza istorio horietan Hemingwayk beste pertsonaia bat bezala agertu zuen bere burua kontakizunean, adorea eta trebetasuna eskatzen duten jokabide zailei aurre egiteko gauza den idazlearen heroi ospea handituz, eta bizitzea eta idaztea elkarrekin behin eta berriz gurutzatuz. 1938an ere haren ehizaldi eta zezenketetatik edo pairatu edo ikusi zuen sufrimendutik sortutako kontakizun bilduma bat argitaratu zuen, The first fortynine stories (1938, Lehen berrogeita bederatzi istorioak); kontakizun horietan erabiltzen duen hizkuntza moldea XX. mendeko prosaren eredu hoberenetako bat da.

Espainiako Gerra Zibilean (1936-1939) berriemaile berezi gisa ibili ondoren, gerrako lekukotasun erdiragarri bat utzi zuen : For Whom the Bell Tolls (1940, Norengatik ari dira joka kanpaiak). Bigarren Mundu Gerran kontraespioitza lanak egin zituen Kuban, Europara itzuli zen gero gerrako berriemaile gisa, eta gerra bukatu ondoren, Kuban geratu zen bizitzen. Garai hartakoak ditu bere bi eleberri bikainenetakoak: Across the River and Into the Tress (1950, Ibaiaz bestaldean eta zuhaitzen artean) eta The Old Man and the Sea (1952, Agurea eta itsasoa, A. Goenagak eta J.M. Iturraldek euskaratua). Agurea eta itsasoa eleberrian Hemingwayk gizakiaren duintasuna goratu zuen, harrapakina menderatzeko borroka gogor eta luzea egiten duen arrantzale zahar batean gorpuztua. Eleberria edertasun handiko estiloan idatzita dago, argiaren eta uraren distirak eta arrantzaren sentipen fisikoak deskribatuz, eta Hemingwayren ikurritzaren adierazpide perfektua da: gizona suntsi dezakete baina menderatu ez. Nolanahi ere, Agurea eta itsasoa porrotaren eta agurraren alegia bat zen, gardena baina gaztetako obraren indar ezkuturik gabea.

Handik bi urtera Literaturako Nobel saria eman zioten.

1960an idazleak Kubatik alde egin eta Ketchum-era (Idaho) joan zen bizitzera, bere laugarren emaztearekin. Ordurako burutik nahasten hasia zen eta bi aldiz erietxean sartu behar izan zuten depresioak jota. Kontinentez kontinente, etxez etxe, ibiltzeaz nekatuta eta gaixorik, bere gorputzaren sasoiaren beheraldia ezin eramanik, aitak bezala suizidioan bilatu zuen hainbestetan gorteatu eta saihestu zuen heriotza. Azkenik, bada, depresio horietako batean, bere buruaz beste egin zuen, 196leko uztailaren 2an. Uztailaren 7an lurperatu zuten, San Fermin egunez^[1]. Hil ondoren haren emazteak beste bi liburu argitaratu zituen : A Moveable Feast (1964, Festa mugigarria), Parisko bizimodu bohemioaren deskripzio bizia, eta Islands in the Stream (1970), Kubako bizitzan oinarritua.

Lau emazte izan zituen: Elizabeth Hadley Richardson (1921–1927), Pauline Pfeiffer (1927–1940), Martha Gellhorn (1940–1945) eta Mary Welsh Hemingway (1946–1961).

Geure artean famatua da San Fermin jaiak mundu mailan ezagutarazteagatik; 1923an etorri zen lehen aldiz eta 1924, 1925, 1926, 1927, 1929 eta 1931n errepikatu zuen. Espainiako Gerra Zibilean ere ibili zen, kazetari; Errepublikaren aldekoa zenez 1953 arte ezin izan zen Iruñera itzuli; azken bisitaldia 1959koa da.

Idazlanak

Fikziozkoa

(1925) "The Torrents of Spring"
(1926) "The Sun Also Rises"
(1929) "A Farewell to Arms"
(1937) "To Have and Have Not"
(1940) "For Whom the Bell Tolls"
(1950) "Across the River and Into the Trees"
(1952) "The Old Man and the Sea" (Agurea eta itsasoa, Elkar. 1989).
(1962) "Adventures of a Young Man"
(1970) "Islands in the Stream"
(1986) "The Garden of Eden"
(1999) "True At First Light (A Fictional Memoir)"

Euskaraz

Itxaropena eta Elkar argitaletxeek kaleratutakoak, hurrenez hurren:

Agurea eta itsasoa (The Old Man and the Sea) (1963). Itzultzailea: Angel Goenaga

Agurea eta itsasoa (The Old Man and the Sea) (1990). Itzultzailea: Joxemari Iturralde
Fiesta: Eguzkia jaikitzen da (Fiesta. The Sun Also Rises) (2021) Itzultzailea: Koro Navarro

Ez fikziozkoa

(1932) "Death in the Afternoon"
(1935) "Green Hills of Africa"
(1960) "The Dangerous Summer"
(1964) "A Moveable Feast"
(2003) "Ernest Hemingway Selected Letters 1917-1961"
(2005) "Under Kilimanjaro"

Erreferentziak

Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2011/12/26 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.

↑ Txomin Laxalt: Brèves de Pays basque, 2008. 112.or.

Ikus, gainera

Belaunaldi galdua

Bibliografia

Hemingway, Ernest; Maio, Sara (itzul.): Aholku zenbait idazleentzat. - Egan, 2013-3/4, 183-184.
Izu, Miguel: Hemingway en los sanfermines. Pamplona: Ediciones Eunate, 2019. 978-84-7768-381-0

Kanpo estekak

Agurea eta itsasoa-ren euskarazko bertsioari buruzko artikulua ARGIA astekarian

Datuak: Q23434
Multimedia: Ernest Hemingway / Q23434

[1] Txomin Laxalt: Brèves de Pays basque, 2008. 112.or.

[1]

i e a Literaturako Nobel Saridunak
1901–1925	Sully Prudhomme (1901) • Theodor Mommsen (1902) • Bjørnstjerne Bjørnson (1903) • Frédéric Mistral / José Echegaray (1904) • Henryk Sienkiewicz (1905) • Giosuè Carducci (1906) • Rudyard Kipling (1907) • Rudolf Eucken (1908) • Selma Lagerlöf (1909) • Paul Heyse (1910) • Maurice Maeterlinck (1911) • Gerhart Hauptmann (1912) • Rabindranath Tagore (1913) • Romain Rolland (1915) • Verner von Heidenstam (1916) • Karl Gjellerup / Henrik Pontoppidan (1917) • Carl Spitteler (1919) • Knut Hamsun (1920) • Anatole France (1921) • Jacinto Benavente (1922)• W. B. Yeats (1923) • Władysław Reymont (1924) • George Bernard Shaw (1925)
1926–1950	Grazia Deledda (1926) • Henri Bergson (1927) • Sigrid Undset (1928) • Thomas Mann (1929) • Sinclair Lewis (1930) • Erik Axel Karlfeldt (1931) • John Galsworthy (1932) • Ivan Bunin (1933) • Luigi Pirandello (1934) • Eugene O'Neill (1936) • Roger Martin du Gard (1937) • Pearl S. Buck (1938) • Frans Eemil Sillanpää (1939) • Johannes Vilhelm Jensen (1944) • Gabriela Mistral (1945) • Hermann Hesse (1946) • André Gide (1947) • T. S. Eliot (1948) • William Faulkner (1949) • Bertrand Russell (1950)
1951–1975	Pär Lagerkvist (1951) • François Mauriac (1952) • Winston Churchill (1953) • Ernest Hemingway (1954) • Halldór Laxness (1955) • Juan Ramón Jiménez (1956) • Albert Camus (1957) • Boris Pasternak (1958) • Salvatore Quasimodo (1959) • Saint-John Perse (1960) • Ivo Andritx (1961) • John Steinbeck (1962) • Giorgos Seferis (1963) • Jean-Paul Sartre (sariari uko egin zion) (1964) • Mikhail Xolokhov (1965) • Shmuel Yosef Agnon / Nelly Sachs (1966) • Miguel Ángel Asturias (1967) • Yasunari Kawabata (1968) • Samuel Beckett (1969) • Aleksandr Solzhenitsin (1970) • Pablo Neruda (1971) • Heinrich Böll (1972) • Patrick White (1973) • Eyvind Johnson / Harry Martinson (1974) • Eugenio Montale (1975)
1976–2000	Saul Bellow (1976) • Vicente Aleixandre (1977) • Isaac Bashevis Singer (1978) • Odysseas Elytis (1979) • Czesław Miłosz (1980) • Elias Canetti (1981) • Gabriel García Márquez (1982) • William Golding (1983) • Jaroslav Seifert (1984) • Claude Simon (1985) • Wole Soyinka (1986) • Joseph Brodsky (1987) • Nagib Mahfuz (1988) • Camilo José Cela (1989) • Octavio Paz (1990) • Nadine Gordimer (1991) • Derek Walcott (1992) • Toni Morrison (1993)• Kenzaburō Ōe (1994) • Seamus Heaney (1995) • Wisława Szymborska (1996) • Dario Fo (1997) • José Saramago (1998)• Günter Grass (1999) • Gao Xingjian (2000)
2001–egun	V. S. Naipaul (2001) • Imre Kertész (2002) • J. M. Coetzee (2003) • Elfriede Jelinek (2004) • Harold Pinter (2005) • Orhan Pamuk (2006) Doris Lessing (2007) • J. M. G. Le Clézio (2008) • Herta Müller (2009) • Mario Vargas Llosa (2010) • Tomas Tranströmer (2011) Mo Yan (2012) • Alice Munro (2013) • Patrick Modiano (2014) • Svetlana Aleksievitx (2015) • Bob Dylan (2016) • Kazuo Ishiguro (2017) • Olga Tokarczuk (2018) • Peter Handke (2019) • Louise Glück (2020) • Abdulrazak Gurnah (2021) • Annie Ernaux (2022) • Jon Fosse (2023) • Han Kang (2024)
1: Ez zuten eman