Ortheze
| Ortheze Orthez | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Frantziako udalerria | |||||||||||
 | |||||||||||
| |||||||||||
| Administrazioa | |||||||||||
| Estatu burujabe |  Frantzia | ||||||||||
| Frantziaren banaketa administratiboa | Metropolitar Frantzia | ||||||||||
| Eskualdea |  Akitania Berria | ||||||||||
| Departamendua |  Pirinio Atlantikoak | ||||||||||
| Barruti | Paueko barrutia | ||||||||||
| Kantonamendu | Orthezeko kantonamendua | ||||||||||
| Izen ofiziala | Orthez Ortès | ||||||||||
| Jatorrizko izena | Orthez | ||||||||||
| Posta kodea | 64300 | ||||||||||
| Geografia | |||||||||||
| Koordenatuak | 43°29′17″N 0°46′15″W / 43.4881°N 0.7708°W | ||||||||||
 | |||||||||||
 | |||||||||||
| Azalera | 45,86 km² | ||||||||||
| Altuera | 60 m, 38 m eta 185 m | ||||||||||
| Mugakideak | Balansun, Baigts-de-Béarn, Biron, Bonnut, Castétis, Laà-Mondrans, Lanneplaà, Ozenx-Montestrucq, Saint-Boès, Salles-Mongiscard eta Sallespisse | ||||||||||
| Demografia | |||||||||||
| Biztanleria | 10.684 (2021eko urtarrilaren 1a) 218 (2020) | ||||||||||
| |||||||||||
| Dentsitatea | 233 bizt/km² | ||||||||||
| Informazio gehigarria | |||||||||||
| Sorrera | 1973ko urtarrilaren 1a | ||||||||||
| Ordu eremua | UTC+01:00 eta UTC+02:00 | ||||||||||
| Hiri senidetuak | Miranda do Douro | ||||||||||
| mairie-orthez.fr | |||||||||||
.svg)
Ortheze[1] (frantsesez eta ofizialki Orthez, okzitanieraz Ortès) Pirinio Atlantikoak departamenduko eta Akitania Berria eskualdeko udalerria da.
Geografia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Paueko uhaitzak udalerria zeharkatzen du.[2] Bertatik mendebalderantz jotzen du eta herrigunearen gehiena bere ezkerraldeko ertzean dago (baita Santa Susana antzinako udalerria eta egungo auzoa eta industrialdea ere). Lac de l'Y grec (I grekoaren aintzira) alde batetik artifiziala da.
Etxeak eta Auzoak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- Abiatze
- Argagnon
- Castétarbe
- Santa Susana
- les Soarns
Historia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Hiriko aztarnarik antzinakoenak XI. mendekoak dira eta egungo alde zaharrean dauden bi eliza erromanikoak dira. Huen inguruan bi burgu sortu ziren eta ibaia zeharkatzen zuen zubi gotortu bat eraiki ondoren 1260 inguruan batu eta egungo udalerria sortu zuten.
XII. mendean, Ortheze Bearnoko bizkonderriko hiriburua izan zen, Morlaàs eta gero baina Paue baino lehen. Biarnoko kondeek Akizeko bizkondeetatik eskuratu zuten eta XIII. mendean zehar bertan kokatu zuten bere egoitza nagusia. XIV. mendeko bigarren aldean, Jean Froissart kronikariak Gaston III.a Febusen agindupeko Orthezeko Gortearen ospea barreiatu zuen. 1385ean hiriak 436 su zituen.[3]
Joana III.a Nafarroakoak unibertsitate kalbinista eratu zuen hirian, non Theodore Beza irakaslea izan zen. 1569an Karlos IX.a Frantziakoaren fede katolikoaren aldeko aginduak hiriaren setioa suposatu zuen (Orthezeko gudua), azkenean Gabriel I.a Montgommerykoa higanoten kapitainak hartu zuena. 1684an, Nicholas Foucaultek, Luis XIV.a Frantziakoaren ordezkoa zena, arrakasta gehiago izan zuen eta orthezetarrek, itxuraz behintzat, protestantismo uko egin zuten. Hala ere, oraindik protestante ugari daude hirian. Napoleondar Gerretan, 1814ko otsailaren 27an, hiriaren iparraldean dauden muinoetan Wellingtongo dukeak Soult mariskala menderatu zuen.
1957an Lacqen gas naturala topatu zutenean, bertoko instalazioak eraikitzeko jende ugari ailegatu zen Orthezera eta biztanleen kopurua 7.200dik 11.000ra pasa zen. 1973an Santa Susana antzinako udalerriarekin batu eta Orthez-Sainte-Suzanne izeneko udalerri berria eratu zuten, gero Ortheze bakarrik izango zena.
Demografia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Alkateak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Ikustekoak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- San Petri eliza
- Santa Klararen monasterio frantziskotarra
- Tenplu protestantea, 1790ean eraikia.
- Montcada dorrea
- Zubi Zaharra, herriko irudi ezagunena dena.
Kirolak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Orthezeko kirol talderik nagusiena Pau-Orthez saskibaloi taldea da, 1984an Korać Kopa eta frantziar liga 9 aldiz irabazi dituena. Taldean NBAn ibilitako Boris Diaw, Gheorghe Muresan, Johan Petro, Mickaël Piétrus edo Antoine Rigaudeau jokalariak izan dira. Hala ere, 1989tik aurrera, pabilioia Pauen du.
Orthezetar ezagunak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- Gaston III.a Febus (1331-1391), Biarnoko kondea.
- Jacques Faget de Baure (1755-1817), politikari eta historialaria;
- Pierre-Charles Chesnelong (1820-1899), alkate eta senataria.
- Gaston Planté (1834-1889) fisikari eta asmatzailea.
- Francis Planté (1839-1934) piano-jotzailea.
- Paul Reclus (1847–1914) kirurgilaria.
- Georges Lakonbe (1879–1947) euskalaria.
- Alain Ducasse (1958) sukaldaria.
- Jean-Louis Curtis (1917-1995) idazlea.
- Corinne Touzet (1959) antzezlea.
Herri eta hiri senidetuak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Orthezek hurrengo udalerri senideak ditu[4] :
Erreferentziak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- ↑ Euskaltzaindiaren 149. araua: Euskal Herri inguruko exonimoak
- ↑ Sandre datu-basea
- ↑ Paul Raymond, Dictionnaire topographique Béarn-Pays basque
- ↑ Hiri senideen urtekaria
Kanpo estekak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- (Frantsesez) Udalaren webgune ofiziala
