Trantsizio-metal

Kimikan, trantsizio-metal terminoak bi esanahi posible dauzka:

• Taula periodikoko D blokeko edozein elementuri aplikatzen zaio, zinka, kadmioa eta merkurioa barne. Beraz, taula periodikoko 3. taldetik 12. taldera arteko guztiei aplikatzen zaie.

• Zentzu hertsiagoan, IUPACen arabera "d azpigeruza osatu gabea daukaten elementuak, edo d azpigeruza osatu gabeko katioiak sor dezaketenak" dira. Definizio honen arabera, zinka, kadmioa eta merkurioa ez dira trantsizio-metalak, d¹⁰ konfigurazioa baitaukate. Elementu hauen kasuan, partzialki osatutako d azpigeruza bat duten ioiak eratzen dituzten behin-behineko espezie gutxi batzuk sortu dira. Merkurioaren kasuan, esaterako, Hg₂²⁺ ioiarekin lortu da baldintza hori betetzea, eta gainera ez da partzialki osatutako azpigeruza bat duen ioi isolatua. +2 oxidazio-egoera duten ioiak eratzen dituzte, baina 4d¹⁰ konfigurazioari eusten diote. 112. elementua ere taldetik kanpo geratuko litzateke, nahiz eta, dituen desintegrazio erradioaktibo azkarraren ondorioz, haren oxidazio-propietateak ez diren oraindik atzeman. Definizio hau taula periodikoko 3. taldetik 11. taldera bitartekoei aplikatzen zaie.

Lehen definizioa sinplea da eta gehien erabili izan dena da. Hala ere, kontuan izan behar da trantsizio-elementuen taldearen propietate interesgarrienetako batzuk partzialki osatutako d azpigeruzen ondorio direla.

Hortaz, trantsizio-metalen multzoak 40 elementu kimiko barne hartzen ditu, 21etik 30era, 39tik 48ra, 71tik 80ra, eta 103tik 112ra. Trantsizio izena taula periodikoan duten kokapenetik datorkie. Taldeak barne hartzen dituen lau periodoetako bakoitzean, elementu hauek atomoen d orbital atomikoen elektroi-gehikuntza ordezkatzen dute. Zentzu honetan, 'trantsizio-metalak 2. taldeko elementuen eta 13. taldeko elementuen arteko trantsizioa adierazten dute.

Trantsizio-elementuek trakzioarekiko erresistentzia, dentsitate, urtze-puntu eta irakite-puntu altua eduki ohi dute. Honen arrazoia d orbitaleko elektroiek metalezko saretan deslekutzeko duten gaitasuna da. Substantzia metalikoetan, gero eta elektroi gehiago partekatu nukleoen artean, metala gogorragoa izango da.

Trantsizio-metalen ezaugarri arruntenak hauek dira:

• Konposatu koloredunak osatzen dituzte sarritan.
• Oxidazio-egoera bat baino gehiago izan ohi dute.
• Bere konposatuetako batek, gutxienez, d azpigeruza osatu gabea dauka.
• Askotan katalizatzaile onak dira.
• Urdin zilarkarak dira giro-tenperaturan (kobrea eta urrea salbu).
• Solidoak dira giro-tenperaturan (merkurioa salbu).
• Ioi konplexuak eratzen dituzte (ur-ioiak barne).
• Sarritan paramagnetikoak dira.

Trantsizio-metalek katalizatzaile homogeneo zein heterogeneo onak eratzen dituzte. Esaterako, Haber prozesuan burdina erabiltzen da katalizatzaile gisa. Banadio(V) oxidoa azido sulfurikoa ekoizteko erabiltzen da, nikela margarina sortzeko erabiltzen da eta platinoa azido nitrikoaren ekoizpena azkartzeko erabili ohi da. Izan ere, elementu hauek oxidazio-egoera asko eratzeko gai dira eta, beraz, erreakzio batean zehar konposatu berriak osatzeko gaitasun handia daukate aktibazio energia txikia erabiliz.